Радан

Од Википедија — слободната енциклопедија

Радан е планински и природен парк[1] на југот на Србија, во општините Либане, Бојник, Медвеѓа, Куршумлија и Прокупље и зафаќа површина од 4662. Се наоѓа помеѓу реката Топлица на север и Јабланица на југ.

Одлики[уреди | уреди извор]

Припаѓа на Родопските Планини и е дел од српско-македонското копно, а се наоѓа токму таму каде што Динаридите се свртени кон Родопите. Највисокиот врв е Шопот на 1409 м надморска височина. На малку пониско, Петровиот врв (Велики Петровац) околу 1150 година-надморска височина се наоѓа црквата Свети Петар на платото на врвот.[2][3] Се наоѓа југозападно од Прокупље и западно од Либане и Медвеѓа. На падините на планината се:

  • Археолошки локалитет Царичин Град
  • Пролом Бања
  • Ѓавоља Варош
  • На западните падини на планината се наоѓа средновековната тврдина Иванова кула - градот Иван Косанчиќ
  • Во близина на Пролом Бања, село Рударе, се наоѓа камениот ѕид (природна појава). Ѕидот е долг 100 метри и висок 10 метри. Всушност, тоа е природна појава, единствена во Србија, чија старост се проценува на 65 милиони години. Базалтните столбови, распоредени хоризонтално, се дело на поранешна вулканска активност. Мештаните мислеле дека ѕидот е остаток од Бранковата кула, кулата на Бранко Младеновиќ.[4][5][6]
  • Гробот на Беговиќ - гробот на поручник Димитрије Беговиќ, командант на одредот Јабланички Комити, кој загинал во битката со бугарскиот окупатор за време на Топличко-јабланичкото востание. Се наоѓа на 1122 мнв, под ридот Соколовац. Најспособниот војвода од Пеќ, поручник Димитрија Беговиќ, ранет во Радански врлети, останал осамен, го прифатил бугарскиот повик за предавање и кога бугарските офицери трчале да заработат повеќе чинови во фаќањето на Беговиќ, Беговиќ излегол опасен со активираните бомби и како Стеван Синѓелиќ., заминал во историјата воздух и себе и бутар офицери.[7][8][9]

Геолошката основа на планината се состои од силикатни карпи од палеозоикот со кристални шкрилци. Во југозападниот дел на планината Радан (планина Мајдан) се наоѓа рудникот Леце, во истоименото место. Планините Радан ги вклучуваат планините Арбанаси, планината Мајдан, Петрова Гора-Радан.[10] Опкружен е со венец од планини што го сочинуваат: Пасјача, Видојевица, Ргајска планина, Соколовица, кои го штитат од студени и влажни струи од север и запад. На исток и југ се отвора во долината Пусторец и од таа страна е изложена на силно сончево затоплување, што резултира со потопла и поблага клима. Ова произвел еден вид феномен, бидејќи т.н дабов вегетациски појас од класичните 700 подигнат на 800-900м надморска височина. Благодарение на потоплата клима на планината Радан, преживеале неколку ендемични и реликтни растителни видови, меѓу кои најважни се остатоците од терцијарната прашума. Под самиот врв на Радан извира реката Пуста. На источните падини на планината во областа наречена Рипивода се наоѓа истоимениот водопад Рипивода, со пад од 40 м.[11][12]

Историја[уреди | уреди извор]

  • 15 септември 1916 година Војвода Коста Миловановиќ - Пеќанац, слетал со авион во селото Механе, на окупираната територија со цел да организира востание (Јабланичко-топличко востание).[13]
  • Капетан Јован Илиќ и наредникот Синиша Стефановиќ - пилот, кон крајот на октомври 1917 г. со авион се спуштале кон месноста Пусти Шилово, при слетувањето авионот се запалил, а Бугарите ги фатиле и потоа пукале.
  • 21 февруари 1917 година Во селото Обилиќ (Бојник) се одржал состанок на востаниците од Јабланичко-топличкото востание.
  • 11 октомври 1943 година во селото Образда била формирана Првата јужноморавска бригада, од единиците на првиот јужноморавски партизански одред, со вкупно 570 борци.
  • Ноќта 10/11. јули 1944 година генералот Коча Поповиќ долетал на импровизираниот аеродром на планината Радан, како дел од подготовките за операцијата Топлица-Јабланица.
  • На 20 мај 1944 година на планината Радан била формирана 21. Српска дивизија НОВЈ. Првично основана како Прва српска дивизија, таа го носела главниот товар за време на операцијата Топлица-Јабланица, со која започна битката за Србија.

Интересни факти[уреди | уреди извор]

  • Се верува дека на оваа планина до 1960 година имало примероци од старата српска раса на кучиња - српски мастиф или „Душанов мастиф“.
  • Од строго заштитените диви видови, има околу 20 видови растенија во областа на Радан (вклучувајќи габи, лишаи и мов) и околу 95 видови животни, главно птици (околу 50 видови), потоа цицачи (околу 20 видови, вклучително и лилјаци ), риби (2 вида), влекачи и водоземци (8 видови) и инсекти (околу 15 видови).
  • Во атарот на селото Ивање има ретка природна појава. Еден дел од патот се нарекува „по угорнина“ затоа што изгасените и откочени автомобили се движат „по угорницата“, како да се работи за „гравитациска аномалија“. Сепак, ова е оптичка мамка.[14][15][16]

Од заштитените диви видови, во областа План има околу 80 заштитени растителни видови и над 100 заштитени животински видови, претежно птици, инсекти и цицачи.[17]

  • Планинарскиот дом Радан - недалеку од село Ивање (Бојник)
  • Кон крајот на седумдесеттите години на минатиот век, на реката Пуста била изградена брана и на тој начин настанало езерото Брестовац.
  • На јужната страна на Радан, во подножјето на северните падини на Гољак, се наоѓа Сијаринска Бања.

Проломска планина[уреди | уреди извор]

Планинскиот масив кој се протега од Пролом Бања и селото Пролом, кон Соколово Вис од спротивната страна и Радан, до Горњи Гајтан и Гајтански врата, се вика Пролом Планина. Соколов вис (1.370 м), кој во поширока смисла се смета за врв на Радан, и е највисокиот врв на овој масив. Северната граница на Проломска планина е долината на Проломска река, притока на Косаница која тече низ истоимената бања. Оваа котлина ги дели Проломската планина од Соколовица и планината Арбанаска. Превојот Гајтанска врата ги дели масивите Проломске и Радана. Затоа Проломска планина може да се третира како посебна планина.[18]

Галерија со слики[уреди | уреди извор]

  • Ѓавоска варош
    Ѓавоска варош
  • Црква свети Петар
    Црква свети Петар
  • Брестовачко Езеро
    Брестовачко Езеро
  • Врв Свети Петар
    Врв Свети Петар

Наводи[уреди | уреди извор]

 

  1. ↑ „Области Златибора и Радана проглашене парковима природе“. srbija.gov.rs. Посетено на 6. 10. 2017.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  2. ↑ СРБИЈА-ЗЕМЉА-И-СТАНОВНИШТВО-Феликс-Каниц, глава XI, стр 337.
  3. ↑ Клуб путника Србије: Планина Радан, Посетено на 30. 1. 2013.
  4. ↑ RADAN PLANINA: Otkriven zid dug 100 metara! | Telegraf – Najnovije vestiПредлошка:Ботовски наслов
  5. ↑ Iznenađujuće čari Radan planineПредлошка:Ботовски наслов
  6. ↑ Zid u Kuršumliji star 65 miliona godina | Južna Srbija InfoПредлошка:Ботовски наслов
  7. ↑ „Turistički klaster Radanskog područja[[:Предлошка:Ботовски наслов]]“. Архивирано од изворникот на 2022-01-31. Посетено на 2022-01-31. URL–wikilink conflict (help)
  8. ↑ „Panoramio - Photo of Begovića grob[[:Предлошка:Ботовски наслов]]“. Архивирано од изворникот на 08. 04. 2014. Посетено на 07. 04. 2014.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help); URL–wikilink conflict (help)
  9. ↑ „Архивирана копија“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 08. 04. 2014. Посетено на 07. 04. 2014.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  10. ↑ Planine | Jablanički okrug | Jablanički okrugПредлошка:Ботовски наслов
  11. ↑ „Vodopad Ripivoda - Blago Srbije[[:Предлошка:Ботовски наслов]]“. Архивирано од изворникот на 08. 04. 2014. Посетено на 29. 03. 2014. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help); URL–wikilink conflict (help)
  12. ↑ „Vodopadi Srbije - Vodopad Ripivoda[[:Предлошка:Ботовски наслов]]“. Архивирано од изворникот на 2022-01-31. Посетено на 2022-01-31. URL–wikilink conflict (help)
  13. ↑ Лесковачки крај у Првом светском рату, Др Живан Стојковић и Хранислав Ракић, Лесковац 1996, стр41.
  14. ↑ Бубњевић, Слободан. „Тамо где је небо пало доле“. http://www.vreme.com. Посетено на 30. 10. 2016. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help); Надворешна врска во |work= (help)
  15. ↑ „Kuršumlija: Umesto nizbrdo, kola na padini idu uzbrdo“. http://www.vesti-online.com. Посетено на 30. 10. 2016.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help); Надворешна врска во |work= (help)
  16. ↑ „Misterija sa Radana: Voda teče uzbrdo“. http://www.rtv.rs. Посетено на 30. 10. 2016.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help); Надворешна врска во |work= (help)
  17. ↑ „Планина Радан[[:Предлошка:Ботовски наслов]]“. Архивирано од изворникот на 09. 03. 2014. Посетено на 08. 03. 2014. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help); URL–wikilink conflict (help)
  18. ↑ Делибашић, Томица (2019). Планине и врхови Балкана. ЈП Службени гласник, Планинарски савез Србије.

Литература[уреди | уреди извор]

  • Мала енциклопедија Просвета (3 изд.). Београд: Просвета. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.  Недостаје или је празан параметар |title= (помоћ)
  • Марковић, Јован Ђ. (1990). Енциклопедијски географски лексикон Југославије. Сарајево: Свјетлост. ISBN 978-86-01-02651-3.CS1-одржување: ref=harv (link)

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Радан&oldid=5060631“