Послезиготна мутација

Од Википедија — слободната енциклопедија

Послезиготна мутација (или постзиготна мутација) ― промена во геномот на организмот што се стекнува за време на неговиот животен век, наместо да биде наследена од неговите родители преку спојување на две хаплоидни гамети. Мутациите што се случуваат по образувањето на зиготот може да бидат предизвикани од различни извори кои спаѓаат во две класи: спонтани мутации и индуцирани мутации. Колку мутацијата е штетна за организмот зависи од тоа каква е мутацијата, каде се случила во геномот и кога се случила.[1]

Причини[уреди | уреди извор]

Послезиготните промени на геномот може да бидат предизвикани од мали мутации кои влијаат на еден базен пар, или големи мутации кои влијаат на цели хромозоми и се поделени во две класи, спонтани мутации и индуцирани мутации.

Спонтани мутации[уреди | уреди извор]

Мутацијата на депуринација резултира со една нормална и една скратена нишка по репликацијата.

Повеќето спонтани мутации се резултат на природно настанати лезии на ДНК и грешки при репликација на ДНК без директна изложеност на агенс.[2] Неколку вообичаени спонтани мутации се:

  • Депуринација - губење на пуринска база (А или Г) за да биде образувано апуринско место. Апуринско место е место во генетска низа која не содржи пуринска база. За време на репликацијата, засегнатата двоверижна ДНК ќе произведе една двоверижна ќерка која го содржи исчезнатиот пурин, што ќе резултира со непроменета низа. Другото влакно ќе произведе пократко влакно, на кое му недостасува пуринот и неговата комплементарна база.[2][3]
  • Деаминација - Аминската група на база се менува во кето група. Ова резултира со промена на цитозинот во урацил и аденин во хипоксантин што може да резултира со неправилна репликација и поправка на ДНК.[2][3]
  • Тавтомеризација - Водородниот атом на нуклеотидна база се менува положба, предизвикувајќи изменета шема на водородни врски и неправилно спарување на базите за време на репликацијата.[2] На пример, кето тавтомерот на тиминот нормално се спарува со аденин, но енол тавтомерот на тимин може да се врзе со гванин. Ова резултира со неправилно совпаѓање на базен пар. Слично, постојат амино и имино тавтомери на цитозин и аденин кои можат да предизвикаат неправилно спарување на базите со други нуклеотиди.[4]

Индуцирани мутации[уреди | уреди извор]

Индуцирани мутации се какви било лезии на ДНК предизвикани од агенс или мутаген. Мутагените често покажуваат мутациска специфичност, што значи дека предизвикуваат предвидливи промени во низата на ДНК.[5] Неколку вообичаени мутагени кои предизвикуваат мутации се:

  • Ултравиолетова светлина - предизвикува пиримидински (T или C) нуклеотидни бази на истата нишка до ковалентно спојување, образувајќи пиримидински димер. Тимин-тимин димерите се најчестата мутација предизвикана од ултравиолетовата светлина. Бидејќи димерите предизвикуваат нарушување на структурата на ДНК, полимеразите често имаат проблеми со читањето на регионот, забавувајќи ја репликацијата на ДНК.
  • Базни аналози - соединенија кои се доволно слични по структура и хемија со азотни бази на ДНК, така што тие можат да се вклучат во низата. Овие аналози ги немаат истите својства на спарување на нормалните бази, затоа тие можат погрешно да се спарат со нуклеотиди за време на репликацијата. 5-бромоурацил (5-BU) е вообичаен аналог на тимин, но енолниот облик на 5-BU сè уште може да се врзува со аденин. Јонизираниот облик, од друга страна, се спарува со гванин.[5]
  • Меѓукалирачки агенси - Соединенија кои се сместуваат меѓу наредените азотни бази во ДНК, предизвикувајќи мутација на поместување на рамката. Некои меѓукалирачки агенси, како даунорубицин, се способни да ја блокираат репликацијата и транскрипцијата, што ги прави неверојатно токсични за клетките кои се размножуваат.[5]
  • Реактивни видови кислород - Високо реактивни молекули што содржат кислород, кои се способни да предизвикаат прекини на ДНК-влакното и многу штетни ефекти врз клеточните компоненти.[5][6]
  • Алкилирачки агенси - Соединенија кои прикачуваат алкилна група на четирите бази. Кога алкилна група е додавана на гванин, тоа може да доведе до неправилно спарување со тимин и да ја наруши точноста на репликацијата.[5]

Последици[уреди | уреди извор]

Голема детерминанта за сериозноста на последиците предизвикани од послезиготните мутации е кога и каде се појавуваат. Како резултат на тоа, последиците може да се движат од занемарливи до неверојатно штетни.[7]

Мозаицизам[уреди | уреди извор]

Мозаицизмот настанува откако ќе биде создаден зиготот и се јавува мутација за време на развојот. Мутираната клеточна линија може да биде пренесена на потомството ако се засегнати зародишните клетки.

Кога поединецот наследил абнормалност, таа обично е присутна во сите негови клетки. Сепак, некои мутации како промена на кодот на ДНК, епигенетски промени и хромозомски абнормалности, може да се појават подоцна во развојот. Ова би резултирало со тоа што едната клеточна линија на потомството е нормална, додека другата клеточна линија (или линии) е ненормална. Како резултат на тоа, поединецот се смета за мозаичен од нормални и абнормални клетки.[7]

Мозаицизмот е појава на две или повеќе клеточни линии со различни генотипови во еден поединец. Се разликува од химеризмот кој е спој на два зиготи, предизвикувајќи нов единствен зигот со два генотипа.[7]

Губење на хромозомот Y[уреди | уреди извор]

Губењето на хромозомот Y во крвните клетки е најчеста човечка послезиготна мутација. Тоа е многу поврзано со возраста, бидејќи е забележлив во најмалку 10% од крвните зрнца за 14% и 57% од мажите на возраст околу 70 и 94 години, соодветно.[8][9] Мажите кои имаат губење на хромозомот Y имаат повисока смртност од сите причини и смртност од рак во споредба со незасегнатите мажи.[10] Дополнително, губењето на хромозомот Y е поврзано со поголем ризик за Алцхајмерова болест и срцеви болести.[11] Пушењето го зголемува ризикот од предизвикување губењето на хромозомот Y повеќе од три пати и има ефект зависен од дозата на статусот на губењето на хромозомот Y.[12]

Мозаицизам во трисомија 21[уреди | уреди извор]

Трисомија 21 (Даунов синдром) е една од најраспространетите хромозомски абнормалности кај живородените деца. Од сите бремености со трисомија 21, приближно 80% завршуваат со спонтани абортуси или мртви раѓања. 1-5% од луѓето на кои им е дијагностициран Даунов синдром се всушност мозаици со „висок степен“ на трисомија 21. Остатокот од мозаиците на трисомија 21 се означени како мозаици со „низок степен“, што значи дека хромозомската мутација се јавува кај помалку од 3-5% од соодветното ткиво. Додека висококвалитетните мозаици на трисомијата 21, покажуваат слични особини на целосниот Даунов синдром, мозаиците со низок степен имаат тежнеење да покажуваат поблаги особини; сепак, ефектите се доста променливи во зависност од распределбата на трисомските клетки.[13]

Соматски мутации[уреди | уреди извор]

Соматските мутации се резултат на промена на генетската структура по оплодувањето. Овој вид мутација вклучува и клетки надвор од размножувачката група и на тој начин не се пренесува на идните потомци.[14][15]

Зародишни мутации[уреди | уреди извор]

Зародишните мутации се резултат на промена на генетската структура на зародишните клетки. Овие мутации можат да бидат пренесени на потомството и да доведат до конституционална мутација. Конституционалната мутација е мутација која кога е присутна во една клетка, ја има и во сите други клетки поврзани со организмот.[15]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Acuna-Hidalgo, Rocio; Bo, Tan; Kwint, Michael P.; van de Vorst, Maartje; Pinelli, Michele; Veltman, Joris A.; Hoischen, Alexander; Vissers, Lisenka E. L. M.; Gilissen, Christian (2015-07-02). „Post-zygotic Point Mutations Are an Underrecognized Source of De Novo Genomic Variation“. The American Journal of Human Genetics. 97 (1): 67–74. doi:10.1016/j.ajhg.2015.05.008. PMC 4571017. PMID 26054435.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Griffiths, Anthony JF; Miller, Jeffrey H.; Suzuki, David T.; Lewontin, Richard C.; Gelbart, William M. (2000-01-01). „Spontaneous mutations“. An Introduction to Genetic Analysis.Griffiths, Anthony JF; Miller, Jeffrey H.; Suzuki, David T.; Lewontin, Richard C.; Gelbart, William M. (2000-01-01). "Spontaneous mutations". An Introduction to Genetic Analysis.[мртва врска] [dead link]
  3. ↑ 3,0 3,1 Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter (2002-01-01). „DNA Repair“. Molecular Biology of the Cell (4th. изд.).
  4. ↑ „Documents – All Documents“. faculty.ksu.edu.sa. Посетено на 26 февруари 2024.[мртва врска]
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Griffiths, Anthony JF; Miller, Jeffrey H.; Suzuki, David T.; Lewontin, Richard C.; Gelbart, William M. (2000-01-01). „Induced mutations“. An Introduction to Genetic Analysis.[мртва врска]
  6. ↑ Cooke, Marcus S.; Evans, Mark D.; Dizdaroglu, Miral; Lunec, Joseph (2003-07-01). „Oxidative DNA damage: mechanisms, mutation, and disease“. The FASEB Journal. 17 (10): 1195–1214. CiteSeerX 10.1.1.335.5793. doi:10.1096/fj.02-0752rev. ISSN 0892-6638. PMID 12832285.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Youssoufian, Hagop; Pyeritz, Reed E. (2002-10-01). „Mechanisms and consequences of somatic mosaicism in humans“. Nature Reviews. Genetics. 3 (10): 748–758. doi:10.1038/nrg906. ISSN 1471-0056. PMID 12360233.
  8. ↑ Forsberg, Lars A. (мај 2017). „Loss of chromosome Y (LOY) in blood cells is associated with increased risk for disease and mortality in aging men“. Human Genetics (англиски). 136 (5): 657–663. doi:10.1007/s00439-017-1799-2. ISSN 0340-6717. PMC 5418310. PMID 28424864.
  9. ↑ Forsberg, Lars A.; Halvardson, Jonatan; Rychlicka-Buniowska, Edyta; Danielsson, Marcus; Moghadam, Behrooz Torabi; Mattisson, Jonas; Rasi, Chiara; Davies, Hanna; Lind, Lars (јануари 2019). „Mosaic loss of chromosome Y in leukocytes matters“. Nature Genetics (англиски). 51 (1): 4–7. doi:10.1038/s41588-018-0267-9. ISSN 1546-1718. PMID 30374072.
  10. ↑ Forsberg, Lars A; Rasi, Chiara; Malmqvist, Niklas; Davies, Hanna; Pasupulati, Saichand; Pakalapati, Geeta; Sandgren, Johanna; Ståhl, Teresita Diaz de; Zaghlool, Ammar (јуни 2014). „Mosaic loss of chromosome Y in peripheral blood is associated with shorter survival and higher risk of cancer“. Nature Genetics. 46 (6): 624–628. doi:10.1038/ng.2966. ISSN 1546-1718. PMC 5536222. PMID 24777449.
  11. ↑ Haitjema, Saskia; Kofink, Daniel; Setten, Jessica van; Laan, Sander W. van der; Schoneveld, Arjan H.; Eales, James; Tomaszewski, Maciej; Jager, Saskia C. A. de; Pasterkamp, Gerard (2017-08-01). „Loss of y Chromosome in Blood is Associated with Major Cardiovascular Events During Follow-Up in Men After Carotid Endarterectomy“. Circulation: Cardiovascular Genetics. 10 (4): e001544. doi:10.1161/circgenetics.116.001544. ISSN 1942-325X. PMID 28768751.
  12. ↑ Dumanski, Jan P.; Rasi, Chiara; Lönn, Mikael; Davies, Hanna; Ingelsson, Martin; Giedraitis, Vilmantas; Lannfelt, Lars; Magnusson, Patrik K. E.; Lindgren, Cecilia M. (2015-01-02). „Smoking is associated with mosaic loss of chromosome Y“. Science. 347 (6217): 81–83. Bibcode:2015Sci...347...81D. doi:10.1126/science.1262092. ISSN 0036-8075. PMC 4356728. PMID 25477213.
  13. ↑ Hultén, Maj A.; Jonasson, Jon; Nordgren, Ann; Iwarsson, Erik (2010-09-01). „Germinal and Somatic Trisomy 21 Mosaicism: How Common is it, What are the Implications for Individual Carriers and How Does it Come About?“. Current Genomics. 11 (6): 409–419. doi:10.2174/138920210793176056. ISSN 1389-2029. PMC 3018721. PMID 21358985.
  14. ↑ „Somatic mutation – Glossary Entry“. Genetics Home Reference. 2015-11-09. Посетено на 26 февруари 2024.
  15. ↑ 15,0 15,1 Griffiths, Anthony JF; Miller, Jeffrey H.; Suzuki, David T.; Lewontin, Richard C.; Gelbart, William M. (2000-01-01). „Somatic versus germinal mutation“. An Introduction to Genetic Analysis.[мртва врска]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Послезиготна_мутација&oldid=5192877“