Лигнит
Лигнит[1][2], често наречен кафеав или мрк јаглен[3] — мека, кафеава, запалива, седиментна карпа образувана од природно набиен тресет. Се смета за најнизок ранг на јаглен заради неговата релативно мала содржина топлина. Содржи околу 60-70 проценти јаглерод.[4] Се ископува низ целиот свет, се користи речиси исклучиво како гориво за производство на електрична енергија.
Особени[уреди | уреди извор]
Лигнитот има кафеаво-црна боја и се состои од околу 60-70 проценти јаглерод, висока изворна содржина на влага понекогаш и до 75 проценти,[4] и содржина на пепел од 6-19 проценти во споредба со 6-12 проценти кај битуменозниот јаглен.[5]
Енергетската содржина на лигнитот се движи од 10 до 20 MJ/kg на влажна основа, без минерални материи. Енергетската содржина на лигнитот што се троши во САД во просек изнесува 15 MJ/kg додека енергетската содржина на лигнитот што се троши во Викторија, Австралија, е во просек 8,4 MJ/kg.
Лигнитот има висока содржина на испарливи материи, што го олеснува претворањето во гас и течни нафтени производи отколку јаглен од повисок ранг. За жал, неговата висока содржина на влага и подложност на спонтано согорување може да предизвикаат проблеми при превозот и складирањето. Сега е познато дека ефикасни процеси кои ја отстрануваат латентната влага заклучена во структурата на лигнитот ќе го намалат ризикот од спонтано согорување на исто ниво како црниот јаглен, ќе ја променат калориската вредност на лигнитот во гориво еквивалентно на црниот јаглен и значително ќе го намалат профилот на емисија. на „згуснат“ лигнит до ниво слично или подобро од повеќето кафеави јаглени.[6]
Сепак, сушењето на јагленот значително ја зголемува цената на крајниот извор на енергија.
Употреба[уреди | уреди извор]
Заради неговата мала енергетска густина и обично високата содржина на влага, лигнитот е неефикасен за превоз и не се продава на светскиот пазар во споредба со повисоките категории јаглен. Често се гори во електрани во близина на рудници, како што е РЕК Битола, долината Латроб во Австралија и фабриката Луминант во Монтичело, Тексас. Првенствено поради високата содржина на латентна влага и ниската густина на лигнит, емисиите на јаглерод диоксид од традиционалните електрани на лигнит се генерално многу повисоки по произведен мегават од електраните на лигнит, при што најголема емисија во светот имала централата Хазелвуд[7] до нејзиното затворање во март 2017 година.[8] Работењето на традиционалните фабрики за кафеав јаглен, особено во комбинација со површинско ископување, е политички спорно заради грижата за животната средина.[9] [10]
Во 2014 година, околу 12 отсто од германската енергија и, конкретно, 27 отсто од германската електрична енергија доаѓала од електрани на лигнит,[11] додека во Грција во 2014 година, лигнитот обезбедувал околу 50 проценти од потребите на електрична енергија.
Еколошки корисна употреба на лигнитот може да се најде во неговата употреба во одгледувањето и дистрибуцијата на биолошки контролни микроби кои ги потиснуваат микробите што предизвикуваат болести кај растенијата. Јаглеродот ја збогатува органската материја на почвата, додека биолошките контролни микроби обезбедуваат алтернатива на хемиските пестициди.[12]
Со реакција со кватернарен амин се образува производ наречен лигнит обработен со амин (АТЛ), што се користи како течност за дупчење за да се намали загубата на течност за време на дупчењето.
Геологија[уреди | уреди извор]
Лигнитот започнува како натрупување на делумно распаднат растителен материјал, или тресет. Закопувањето на другите седименти доведува до зголемување на температурата, во зависност од месниот геотермален градиент и тектонското нагодување, и зголемувањето на притисокот. Ова предизвикува набивање на материјалот и губење на дел од водата и испарливите материи (главно метан и јаглерод диоксид). Овој процес, наречен коалификација, ја зголемува содржината на јаглерод, а со тоа и содржината на топлина во материјалот. Подлабоко закопување и текот на времето резултираат со понатамошно исфрлање на влагата и испарливите материи, што на крајот го променува материјалот во јаглен од повисок ранг, како што се битуменозниот и антрацитниот јаглен.
Наслагите на лигнит обично се помлади од јагленот од повисок ранг, а повеќето од нив се образувани во терцијарното раздобје.
Ресурси[уреди | уреди извор]
Германија има најголеми наоѓалишта на лигнит, по што следат Кина, Русија и САД.
Видови[уреди | уреди извор]
Лигнитот може да се класифицира во два вида. Првиот облик е ксилоиден лигнит или фосилно дрво, а вториот облик е компактен лигнит или совршен лигнит.
Иако ксилоидниот лигнит понекогаш има цврстина и изглед на обично дрво, може да се види дека запалливото дрвено ткиво претрпело голема промена. Со процесот на тритурација може да се сведе до ситна прашина, а доколку се подложи на дејство на слаб раствор од калиумова сол, се добива значителна количина на хуминска киселина.[13] Леонардит е оксидиран облик на лигнит, што исто така содржи високо ниво на хуминска киселина.[14]
Гагат е стврднат облик на лигнит, со облик на скапоцен камен, што се користи во разни видови накит.
Производство[уреди | уреди извор]
| Држава или територија | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Источна Германија
|
261 | 258,1 | 280 | |||||||
 Германија
|
108 | 129,9 | 107,6 | 167,7 | 169 | 176,5 | 185,4 | 183 | 178,2 | 178,1 |
 Кина
|
– | 24,3 | 45,5 | 47,7 | 125,3 | 136,3 | 145 | 147 | 145 | 140 |
 Русија
|
145 | 141 | 137.3 | 87.8 | 76.1 | 76.4 | 77.9 | 73 | 70 | 73.2 |
 Казахстан
|
2.6 | 7.3 | 8.4 | 5.5 | 6.5 | 6.6 | – | |||
 Узбекистан
|
2.5 | 3.4 | 3.8 | 3.8 | – | – | – | |||
 САД
|
5 | 42.8 | 79.9 | 77.6 | 71.0 | 73.6 | 71.6 | 70.1 | 72.1 | 64.7 |
 Полска
|
– | 36.9 | 67.6 | 59.5 | 56.5 | 62.8 | 64.3 | 66 | 63.9 | 63.1 |
 Турција
|
– | 14.5 | 44.4 | 60.9 | 70.0 | 72.5 | 68.1 | 57.5 | 62.6 | 50.4 |
 Австралија
|
– | 32.9 | 46 | 67.3 | 68.8 | 66.7 | 69.1 | 59.9 | 58.0 | 63.0 |
 Грција
|
– | 23.2 | 51.9 | 63.9 | 56.5 | 58.7 | 61.8 | 54 | 48 | 46 |
 Индија
|
– | 5 | 14.1 | 24.2 | 37.7 | 42.3 | 43.5 | 45 | 47.2 | 43.9 |
 Индонезија
|
– | – | – | – | 40.0 | 51.3 | 60.0 | 65.0 | 60.0 | 60.0 |
 Чехословачка
|
82 | 87 | 71 | |||||||
| Чешка
|
50.1 | 43.8 | 46.6 | 43.5 | 40 | 38.3 | 38.3 | |||
 Словачка
|
3.7 | 2.4 | 2.4 | 2.3 | – | – | – | |||
 Социјалистичка Федеративна Република Југославија
|
– | 33.7 | 64.1 | |||||||
 Србија
|
35.5 | 46.5 | 49.6 | 46.7 | 48.3 | 36.9 | 45.5 | |||
 Македонија
|
7.5 | 6.7 | 8.2 | 7.5 | – | – | – | |||
 Босна и Херцеговина
|
3.4 | 11 | 7.1 | 7 | 6.2 | 6.2 | 6.5 | |||
 Словенија
|
3.7 | 4 | 4.1 | 4 | – | – | – | |||
 Црна Гора
|
1.9 | 2 | 2 | – | – | – | ||||
 Романија
|
– | 26.5 | 33.7 | 29 | 31.1 | 35.5 | 34.1 | 24.7 | 23.6 | 25.2 |
 Бугарија
|
– | 30 | 31.5 | 26.3 | 29.4 | 37.1 | 32.5 | 26.5 | 31.3 | 35.9 |
 Албанија
|
– | 1.4 | 2.1 | 30 | 14 | 9 | 20 | – | – | – |
 Тајланд
|
– | 1.5 | 12.4 | 17.8 | 18.3 | 21.3 | 18.3 | 18.1 | 18 | 15.2 |
 Монголија
|
– | 4.4 | 6.6 | 5.1 | 8.5 | 8.3 | 9.9 | – | – | – |
 Канада
|
– | 6 | 9.4 | 11.2 | 10.3 | 9.7 | 9.5 | 9.0 | 8.5 | 10.5 |
 Унгарија
|
– | 22.6 | 17.3 | 14 | 9.1 | 9.6 | 9.3 | 9.6 | 9.6 | 9.3 |
 Северна Кореја
|
– | 10 | 10.6 | 7.2 | 6.7 | 6.8 | 6.8 | 7 | 7 | 7 |
| Извор: Светска асоцијација за јаглен[15] · Американска управа за информации за енергетика[16] · Федерален завод за геологија и природни ресурси · Податоци од 1970 година на ресурси на светски јаглен (1987)[17]
– no data available | ||||||||||
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „лигнит“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „лигнит“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „LISTA NA ENERGENTI I VIDOVI ENERGIJA“ (PDF). Посетено на 11 февруари 2024.
- ↑ 4,0 4,1 Kopp, Otto C. "Lignite" in Encyclopædia Britannica
- ↑ Ghassemi, Abbas (2001). Handbook of Pollution Control and Waste Minimization. CRC Press. стр. 434. ISBN 0-8247-0581-5.
- ↑ George, A.M.. State Electricity Victoria, Petrographic Report No 17. 1975; Perry, G.J and Allardice, D.J. Coal Resources Conference, NZ 1987 Proc.1, Sec. 4.. Paper R4.1
- ↑ „Hazelwood tops international list of dirty power stations“. World Wide Fund for Nature Australia. Архивирано од изворникот на 13. 10. 2008. Посетено на 2. 10. 2008. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ „End of generation at Hazelwood“. Engie. Архивирано од изворникот на 31. 3. 2017. Посетено на 30. 6. 2017. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ „The Greens Won't Line Up For Dirty Brown Coal In The Valley“. Australian Greens Victoria. 18. 8. 2006. Посетено на 28. 6. 2007. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |date=(help) - ↑ „Greenpeace Germany Protests Brown Coal Power Stations“. Environment News Service. 28. 5. 2004. Архивирано од изворникот на 30. 9. 2007. Посетено на 28. 6. 2007. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |date=, |archive-date=(help) - ↑ „Statistics on energy production in Germany 2014, Department of Energy (in german, lignite = "Braunkohle")“ (PDF). 1. 10. 2014. Архивирано од изворникот (PDF) на 6. 12. 2015. Посетено на 10. 12. 2015. Проверете ги датумските вредности во:
|access-date=, |date=, |archive-date=(help) - ↑ Jones, Richard; Petit, R; Taber, R (1984). „Lignite and stillage:carrier and substrate for application of fungal biocontrol agents to soil“. Phytopathology. 74 (10): 1167–1170. doi:10.1094/Phyto-74-1167.
- ↑ Mackie, Samuel Joseph (1861). The Geologist. Original from Harvard University: Reynolds. стр. 197–200.
- ↑ Tan, K.H. 2003. Humic matter in soil and the environment: principles and controversies, CRC Press, 408 pp.
- ↑ „Resources“. World Coal Association. 2014. Архивирано од изворникот на 23. 12. 2015. Посетено на 22. 12. 2015. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ „Production of Lignite Coal“. U.S. Energy Information Administration. 2012. Посетено на 23. 12. 2015. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ Gordon, Richard (1987). World coal: economics, policies and prospects. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 44. ISBN 0521308275. OCLC 506249066.