Менаџмент

Од Википедија — слободната енциклопедија

Менаџментот според човековата и деловната организациска дејност, може да се дефинира како чин на дејствување на луѓето со цел да остварат посакувани цели. Менаџментот вклучува планирање, организирање, екипирање, водење или насочување, како и контролирање и организирање (група на едно или повеќе лица) или обид за остварување цел. Вештината подразбира користење и манипулирање на човечки ресурси, финансиски ресурси, технолошки ресурси и природни ресурси. Менаџментот може, исто така, да се однесува на личност или луѓе кои го вршат чинот на управување.

Етимологија и дефиниции[уреди | уреди извор]

Англискиот глагол „manage“ доаѓа од италијанскиотmaneggiare“ (се справува, раководи, контролира, ракува), кој пак доаѓа од латинскиотmanus“ (рака). Францускиот збор mesnagement (подоцна management) имаше влијание врз развојот и значењето на англискиот збор management во 17 и XVIII век.

Дефиниција 1: Организација и координација на активностите на едно претпријатие во согласност со одредени политики со цел остварување јасно дефинирани цели. Менаџментот често се смета како фактор на производство со помош на машини, материјали и пари. Според менаџмент гуруто Петар Дракер (1909 – 2005 г.), основната задача на менаџментот се состои од две работи: маркетинг и иновација. Појавата на практиката на модерниот менаџмент се должи на едно испитување од 16 век во врска со неефикасноста и падовите на одредени претпријатија, спроведено од англискиот државник Сер Томас Мор (1478-1535 г.).

Дефиниција 2: Директори и менаџери кои имаат моќ и обврска да донесуваат одлуки со цел да управуваат едно претпријатие. Како дисциплина, менаџментот се состои од испреплетени функции на формулирање корпоративна политика и организирање, планирање, контролирање и насочување на ресурсите на фирмата со цел да се остварат политичките цели. Големината на менаџментот може да варира од една личност во мала фирма до стотици или илјадници менаџери на мултинационални компании. Во големите фирми политиката ја формулира одборот на претседатели, а понатаму ја спроведува главниот извршител. Некои бизнис аналитичари и финансиери се согласуваат дека најбитно е еден менаџер да има квалитет и искуство во проценувањето на моменталната и идната вредност на организациите.

Краток преглед[уреди | уреди извор]

Теоретско подрачје[уреди | уреди извор]

Мери Паркер Фолет (1868-1933 г.), која пишуваше на оваа тема во раниот дваесетти век, менаџментот го дефинира како „уметност на извршување на работите преку луѓето“. Менаџментот може да се разгледува и од функционална страна, како дејство на мерење на квантитетот по вообичаена постапка и како дејство на прилагодување на некој почетен план; или како дејство преземено со цел да се оствари некоја цел. Ова се применува дури и во ситуации каде што нема планирање. Од оваа перспектива, Французинот Анри Фејол смета дека менаџментот се состои од седум функции:

  • планирање
  • организирање
  • водење
  • координирање
  • контролирање
  • екипирање
  • мотивирање

Иако некои луѓе оваа дефиниција ја сметаат за корисна, таа сепак не е доволна. Фразата “менаџмент е тоа што го работат менаџерите“ широко се употребува, и притоа претставува проблем за дефинирањето на менаџментот, променливата природа на дефинициите, и врската помеѓу практиката на менаџментот со постоењето на менаџерскиот кадар или класа.

Според некои мислења, менаџментот е еквивалент на „бизнис администрација“ и го исклучува менаџментот на места надвор од трговијата, како на пример добротворни акции и јавен сектор. Меѓутоа, реално, секоја организација мора да ја управува работата, луѓето, процесите, технологијата, итн., со цел да ја зголеми до максимум својата ефикасност. Сепак, многумина универзитетските катедри што предаваат менаџмент ги нарекуваат „школи за бизнис“. Некои институции (како што е Харвард школото за бизнис) го употребуваат тоа име, додека други (како што е Јејл школото за менаџмент) го користи поширокиот термин „менаџмент“.

Англиските говорници исто така го користат терминот „менаџмент“ како заеднички збор кој ги опфаќа менаџерите на една организација, како на пр. корпорацијата. Историски гледано, оваа употреба на терминот беше често спротивставувана со терминот „работа“ кој се однесува на оние кои се управувани.

Природата на менаџерската работа[уреди | уреди извор]

Во една работа за остварување профит, менаџментот како главна функција има за цел да задоволи еден широк спектар на чинители. Ова обично вклучува остварување профит (за чинителите), создавање вредни производи со разумна цена (за потрошувачите), и обезбедување можности за награда (за вработените). Во непрофитабилното управување, треба да се земе предвид важноста да се биде верен на дарителите. Во повеќето модели на менаџмент, чинителите гласаат за одборот на директори, и потоа одборот ангажира менаџери од висок ранг. Некои организации експериментираат со други методи на избирање или преиспитување на менаџерите (како што се моделите со гласање на вработените); но ова се случува навистина ретко.

Во јавниот сектор на земји уредени како претставнички демократии, гласачите избираат политичари за јавна функција. Таквите политичари ангажираат многу менаџери и администратори, а во некои земји, како што се САД, назначените политичари ги губат своите работни места со избирањето на новиот претседател/гувернер/мајор.

Јавниот, приватниот, и волонтерскиот сектор имаат различни барања од менаџерите, но сите мора да ја задржат довербата на оние кои ги избираат (ако сакаат да ги зачуваат работните места), да ја задржат довербата на оние луѓе кои ги финансираат организациите, и да ја задржат довербата на оние кои работат во организацијата. Ако не успеат да ги убедат вработените во предноста на останувањето наместо напуштањето, тие би можеле да ја втурнат организацијата кон една надолна линија на најмување, обучување, отпуштање и барање соодветен кадар. Менаџментот исто така има задача за воведување промени и подобрување на функционирањето на организацијата.

Историски развој[уреди | уреди извор]

Тешко е да и се влезе во трага на историјата на менаџментот. Некои го сметаат (по дефиниција) како доцна модерна (во смисла на доцен модернизам) концептуализација. Според ова, не може да имаме пред-модерна историја, туку само предвесници (како што се управниците). Други, пак ги пронаоѓаат првите почетоци на менаџментот кај сумериските трговци и кај градителите на пирамидите во стар Египет. Оние кои поседувале робови низ вековите се соочувале со проблеми како експлоатирање или мотивирање на робовите, понекогаш неентузијастичка и непослушна работна сила, но многу пред-индустриски претпријатија, со оглед на малиот обем, не се чувствувале приморани да се соочат систематски со проблемите на менаџментот. Меѓутоа, иновациите како што е ширењето на арапските броеви (од 5 до 15 век) и кодификацијата на двојното финансиско сметање (1494 г.) обезбеди алатки за вреднување, планирање и контрола на менаџментот.

Повеќето трговски операции и недостатокот од механизирано снимање и чување на снимките пред индустриската револуција, ги поттикна сопствениците на претпријатијата во тие времиња да се запознаат со функциите на менаџментот од и за нив самите. Но, со зголемувањето на бројот и сложеноста на организациите, поделбата меѓу сопственици (поединци, индустриски династии или групи акционери) и секојдневните менаџери (независни специјалисти за планирање и контрола) постепено станаа многу чести.

Првични записи[уреди | уреди извор]

И додека менаџментот е присутен со милениуми, само неколку автори создале основа што би можела да помогне за денешните теории за менаџмент:

  • Уметноста на војувањето од Сун Цу - напишана од кинескиот генерал Сун Цу во 6 век п.н.е., „Уметноста на војувањето“ е книга за воена стратегија која, за менаџерски цели, препорачува да се биде свесен и да се делува врз јаките и слабите страни на организацијата, на менаџерот, и онаа на непријателот.
  • Владетелот од Николо Макијавели - верувајќи дека луѓето се мотивирани од својот интерес, Николо Макијавели го напиша „Владетелот” во 1513 г. како совет за водството на Флоренс, Италија. Макијавели препорачува водачите да користат страв а не омраза - за да ја задржат контролата.
  • Богатството на народите од Адам Смит - напишана во 1776 година, од Адам Смит, шкотски морален филозоф, книгата цели кон ефикасна организација на работата преку „специјализација на трудот“. Смит објаснува како промените во процесите може да ја зголемат продуктивноста во производството.

19 век[уреди | уреди извор]

Класичните економисти како што е Адам Смит (1723-1790) и Џон Стјуард Мил (1806 – 1873) обезбедија теоретска основа за прераспределба на ресурсите, производството, и проблемите со цените. Во исто време, иноваторите како Ели Витни (1765-1825), Џејмс Ват (1736-1819) и Метју Бултон (1728-1809) развија елементи за техничко производство како стандардизација, процедури за контрола на квалитетот, пресметување на цената, заменливост на деловите, и планирање на работата. Многу од овие аспекти на менаџмент постоеја и пред секторот основан од робови, во 1861 година, во економијата на САД. Таму беа забележани 4 милиони луѓе, според современата употреба на терминот, „менаџирани“ во профитабилно квазимасовно производство.

До доцниот 19 век, маргиналните економисти Алфред Маршал (1842-1924) , Леон Валрас (1834- 1910) и други, претставија нов слој на сложеност во теоретските основи на менаџментот. Џозеф Вартон го понуди првиот трослоен курс за менаџмент во 1881 година.

20 век[уреди | уреди извор]

Околу 1900 година менаџерите се обидуваа да ги пласираат своите теории на она што според нив беше целосно научна основа. Како примери се наведуваат „Науката на менаџментот” од Хенри Р. Таун (1890), „Правилата на научниот менаџмент” од Фредерик Винслоу Тејлор (1911), „Применето движечко учење” од Френк и Лилиан Гилбер (1917), и графиконите на Хенри Л. Гант (1910). Ј. Данкан ја напиша првата книга за менаџмент наменета за колеџ во 1911 година. Во 1912 година, Јоихи Уено го претстави Тејлоризмот пред Јапонија и стана првиот советник за менаџмент на „јапонскиот менаџмент стил“. Неговиот син Ихиро Уено прв воведе јапонска гаранција за квалитет.

Првите разбирливи теории за менаџмент се појавија околу 1920 година. Харвард школото за бизнис ја измисли дипломата Магистер за бизнис администрација (МБА) во 1921 година. Луѓето како Хенри Фејол (1841 – 1952) и Александар Чурч ги опишаа различните бранши на менаџмент и нивните меѓу-релации. Во раниот 20 век, луѓето како Ордвеј Тед (1891-1973), Волтер Скот и Ј. Муни ги применија основите на психологијата во менаџментот, додека други писатели, како Елтон Мајо (1880-1949), Мери Паркер Фолет (1868-1933), Честер Бернард (1886-1961), Макс Вебер (1864-1920), Резис Ликерт (1903-1981) и Крис Аргирис (1923- ) му пријдоа на феноменот наречен менаџмент од социолошка перспектива.

Петар Дракер (1909-2005) ја напиша една од првите книги за применет менаџмент: „Концептот на корпорацијата” (објавена 1946). Таа беше резултат од истражувањата во организацијата од страна на Алфред Слоан (претседател на „Џенерал Моторс“ до 1956). Дракер подоцна ќе напише 39 книги, многу од нив на истата тема. Х.Доџ, Роналд Фишер (1890-1962), и Тортон С. Фрај претставија статистички техники во учењето за менаџментот. Во 1940-тите, Патрик Блакет ги искомбинира овие статистички теории со микроекономската теорија и ја создаде науката за истражување операции. При истражувањето операции, познато и како “ наука за менаџментот“ (но сè уште далеку од научниот менаџмент на Тејлор), тој се обиде да заземе научен пристап во решавањето менаџерски проблеми, особено во областа на логистиката и операциите.

Во некои од неодамнешните случувања може да се вбројат теорија на ограничувањата, менаџмент според целите, реорганизирање, Сикс Сигма и различни информатичко-тегнолошки теории како што се методологиите за развој на софтвер, и група на менаџмент теории како што е моделот за развој на групата. Општото препознавање на менаџерите како класа која се зацврсти во текот на 20 век и која им даде одредена количина престиж на практичарите на уметност/ наука, па така се отвори патот кон распространување на еден популаризиран систем на менаџерски идеи. Во овој контекст, многу промени на менаџменот можеби се поблиски до популарната психологија отколку до теориите на менаџментот.

Кон крајот на 20 век, бизнис менаџментот се состоеше од шест посебни бранши:

21 век[уреди | уреди извор]

Во 21 век, на истражувачите им беше тешко да го поделат менаџментот во функционални категории. Сè повеќе и повеќе процеси истовремено вклучуваа повеќе категории. Наместо тоа, тие се обидуваа да ги сфатат како различни процеси, задачи и објекти кои се предмет на менаџментот. Исто така, постојат и гранки на менаџментот кои се однесуваат на непрофитабилните организации и владата: како на пример јавна администрација, јавен менаџмент, и образовен менаџмент. Понатаму, менаџмент програмите кои се однесуваат на организации на граѓанското општество, и програми создадени за непрофитабилен менаџмент и социјално претприемништво. Треба да се забележи дека многу од претпоставките во врска со менаџментот наидоа на удар од страна на бизнис етиката, учењата за критичен менаџмент, и анти-корпоративниот активизам.

Како последица, работната демократијата стана и почеста, и позастапена, дистрибуирајќи ги на некои места сите функции на менаџментот помеѓу работниците, каде што секој зема дел од работата. Сепак, овие модели му претходат на моменталниот политички проблем, и нивната појава може да биде поприродна од појавата на хиерархија на наредби. Сите менаџменти до некој степен ги опфаќаат демократските правила во поглед на тоа дека работниците мора да му дадат мнозинска поддршка на менаџментот; инаку им преостанува да најдат друга работа или да штрајкуваат. И покрај придвижувањето кон работна демократија, организационите структури за наредување и контрола остануваат вообичаеност и де факто организациона структура. Навистина, вкоренетата природа на наредување и владеење може да се забележи кога неодамнешните отпуштања беа спроведени со менаџмент рангови кои помалку или повеќе беа под влијание на вработените и пониските слоеви на организации. Во некои случаи, менаџментот дури се награди себеси со бонуси кога пониските слоеви на вработени беа отпуштени.

Основните функции на менаџментот[уреди | уреди извор]

Менаџментот делува преку различни функции, често класифицирани како планирање, организирање, водење/мотивирање, и контролирање.

  • Планирање: одлучување за тоа што треба да се случи во иднина (денес, следната недела, следниот месец, следната година, во текот на следните 5 години, итн.) и создавање планови се дејствување.
  • Организирање: (спроведување) максимално искористување на ресурсите потребни за успешно спроведување на плановите.
  • Екипирање: Анализирање на работата, регрутирање и најмување луѓе за соодветни работи.
  • Водење: Одредување што треба да се стори во одредени ситуации и наоѓање луѓе за таа работа.
  • Контролирање: Надгледување, проверување на прогресот споредено со плановите, со можност од потреба за измени засновани на фидбек.
  • Мотивирање: процес на стимулирање на личноста со цел да преземе дејство за да ја оствари посакуваната цел.

Формирање бизнис политика[уреди | уреди извор]

  • Задачата на бизнисот е најочигледната цел што може да биде, на пример правење сапун.
  • Визијата на бизнисот ги одразува неговите аспирации и ги потенцира замислените насоки или идни одредишта.
  • Целите на бизнисот се однесуваат на целите или активноста на некоја задача.
  • Политиката на бизнисот е водич што наложува правила, регулативи и цели, и може да се искористи при донесување одлуки на менаџерот. Таа може да биде флексибилна и лесно протолкувана и разбрана од страна на вработените.
  • Стратегијата на бизнисот се однесува на координиран план или дејствие што треба да биде преземено, како и ресурсите кои ќе бидат искористени при реализирањето на визијата и долгорочните цели. Таа е водич за менаџерите, наложува како тие треба да ги распределат и искористат факторите на производство во корист на бизнисот. Првенствено, таа може да им помогне на менаџерите да одлучат каков вид на бизнис тие сакаат да формираат.

Како да се спроведат политиките и стратегиите[уреди | уреди извор]

  • Сите политики и стратегии треба да бидат дискутирани со целиот менаџерски персонал и вработените.
  • Менаџерите мора да разберат каде и како можат да ги спроведат нивните политики и стратегии.
  • Планот за дејствување мора да биде предодреден за секој оддел.
  • Политиките и стратегиите мора да бидат редовно ревидирани.
  • Мора да се смислат планови за непредвидени ситуации во случај на промена на околината.
  • Проценувањето на прогресот треба да биде редовно спроведувано од страна на менаџери на висока положба.
  • Во бизнисот потребни е добро опкружување и тимски дух.

Развој на политики и стратегии[уреди | уреди извор]

  • Задачите, целите, силните страни и слабостите на секој оддел мора да бидат анализирани со цел да се одредат нивните улоги во остварувањето на задачата на бизнисот.
  • Методот за предвидување дава веродостојна слика за иднината на бизнис околината.
  • Мора да се создаде единица на планирање со цел да се обезбеди дека сите планови се издржани, а сите политики и стратегии се наменети за остварување на истата задача или цел.
  • За секој случај мора да се развијат планови за непредвидени ситуации.
  • Сите политики мора да бидат дискутирани со целиот менаџерски персонал и вработените што е потребно за извршување на која било одделна политика.

Каде се вклопуваат политиките и стратегиите во процесот на планирање[уреди | уреди извор]

  • Тие им даваат добра идеја на средно – и ниско рангираните менаџери во поглед на идни планови за секој оддел.
  • Се создава рамка таму каде што се направени плановите и одлуките.
  • Средно и ниско рангираните менаџменти може да ги додадат своите планови на стратегиските бизнис планови.

Нивоа на менаџмент и хиерархија[уреди | уреди извор]

Менаџментот на една голема организација може да се состои од три нивоа:

  • Врвен менаџмент (или “ највисок менаџмент“ или “горен менаџмент“)
  • Среден менаџмент
  • Менаџмент на ниско ниво, како што се на пример набљудувачите и тимските водачи
  • Надзорник
  • Останати подредени членови

Врвен менаџмент[уреди | уреди извор]

  • Бара широко познавање од областа на улоги и вештини на менаџментот
  • Потребен е голем степен на свест за надворешните фактори како на пример пазарот.
  • Одлуките обично се од долгорочна природа.
  • Одлуките се донесуваат со користење аналитички, директивни, концептуални и/или бихевиористички/партиципативни процеси
  • Одговорност за стратегиски одлуки.
  • Потреба да се скицира план и да се види дали планот може да биде делотворен во иднина.
  • Извршен по природа

Среден менаџмент[уреди | уреди извор]

  • Менаџерите на средно ниво имаат специјализирано разбирање на одредени менаџерски задачи.
  • Тие се одговорни за спроведување на одлуките донесени од врвниот менаџмент.

Низок менаџмент[уреди | уреди извор]

  • Ова ниво на менаџмент обезбедува дека се спроведуваат одлуките или плановите на повисоките менаџменти.
  • Одлуките донесени од нискиот менаџмент се обично краткорочни, само прашајте го Џеф Вајт

Надзорник / водич[уреди | уреди извор]

  • Тоа се луѓе кои вршат директен надзор над работната сила на пр. во една фабричка канцеларија, продажно поле или друга работна група или област на дејствување.

Останати подредени членови[уреди | уреди извор]

  • Одговорностите на една личност која припаѓа на оваа група се уште поограничени и поспецифични од оние на надзорникот.

Поврзано[уреди | уреди извор]

Користена литература[уреди | уреди извор]

  • Oxford English Dictionary
  • She also described management as philosophy. Vocational Business: Training, Developing and Motivating People by Richard Barrett - Business & Economics - 2003. - Page 51.
  • Administration industrielle et générale - prévoyance organisation - commandement, coordination – contrôle, Paris : Dunod, 1966
  • a b Gomez-Mejia, Luis R.; David B. Balkin and Robert L. Cardy (2008). Management: People, Performance, Change, 3rd edition. New York, New York USA: McGraw-Hill. pp. 19. ISBN 978-0-07-302743-2.
  • a b c Gomez-Mejia, Luis R.; David B. Balkin and Robert L. Cardy (2008). Management: People, Performance, Change, 3rd edition. New York, New York USA: McGraw-Hill. pp. 20. ISBN 978-0-07-302743-2.
  • Craig, S. (2009, January 29). Merrill Bonus Case Widens as Deal Struggles. Wall Street Journal. [1]
  • Kotter, John P. and Dan S. Cohen. The Heart of Change. Boston: Harvard Business School Publishing,