Доломити

За други значења на поимот, погл. Доломит (појаснување).

Доломити
италијански: Dolomiti германски: Dolomiten
Поглед од Пордои
Највисока точка
Врв	Мармолада
Надм. височина	3.343 м
Координати	46°26′N 11°51′E
Географија
Доломитите во рамките на Алпите
Земји	Италија
Покраини	Белуно, Јужен Тирол и Трентино
Геологија
Горообразба	алпска
Период	претежно тријас
Вид карпа	седиментна карпа, вкл. доломит и вулкан

Доломити

светско наследство на УНЕСКО
Критериум	vii, viii
Навод	1237
Запис	2009 (XXXIII заседание)

Доломити (италијански: Dolomiti, ладински: Dolomites; германски: Dolomiten, венецијански: Dołomiti, фурлански: Dolomitis) — планински венец во североисточна Италија. Сочинуваат дел од Јужните Варовнички Алпи и се протегаат од реката Адиџе на запад до долината на Пијава (Пјеве ди Кадоре) на исток. Северната и јужната граница ја образуваат Пустерската и Суганската Долина. Венецот е речиси подеднакво распределен во покраините Белуно, Јужен Тирол и Трентино.

На исток, преку реката Пијава се протегаат планински групи со сличен геолошки состав, наречени Прекупијавски Доломити (Dolomiti d'Oltrepiave); во далечината, преку реката Адиџе на запад е Брентската група (Западни Доломити). Постои и помала група наречена Мали Доломити (Piccole Dolomiti), сместена меѓу покраините Трентино, Верона и Виченца (на картата).

Венецот има еден национален парк и поголем број регионални паркови. Во август 2009 г. Доломитите се прогласени за светско наследство на УНЕСКО.

Потекло на името

Доломитите, наречени и „Бледи Планини“ (Monti pallidi), се наречени по карпата доломит, која пак е наречена по нејзиниот прв опишувач, францускиот минералог Деода Грате де Доломје (1750–1801).

Историја

За време на Првата светска војна, фронтовата линија помеѓу италијанските и австроунгарските сили се протегала преку Доломитите, и тука се одиграле жестоки борби меѓу мини.

Денес кај Чинкве Тори (Пет Кули) и планината Лагацуој има по еден воен музеј на отворено. Многу посетители ги искачуваат „железните патишта“, направени за искачување на карпите за време на Првата светска војна.

Низ планините минуваат и неколку значајно долги пешачки патеки, наречени „високи патеки“ (alte vie), означени со броеви од 1 до 8. Долж патеките има разни планинарски засолништа (rifugi) кои се на располагање на планинарите. За да се поминат сите патеки е потребна барем една недела.

Географија

Подрачјето обично се дели на Источни и Западни Доломити, одделени со линија по оската на долината Бадија – превојот Камполонго – долината Кордеволе (Агордино).

Групи

Групата Тофана

Поглед на групата Села зиме

Според начинот на групирање, Доломитите се делат на следниве венци:

Села Мармолада Тофане Лангкофелска група Гајслерска група Пајтлеркофелска / Сасолуншка група Пуечка група Фанешка група Шлернска група

Розенгартенска Латемар Палска група Лизенски Планини Чивета Пелмо Мармароле Кадинсја група Кристалска група

Сорапис Антелао Лагораи Босконеро Фелтрински Врвови Скјара Прашки доломити Шеснаесет Доломити Фурлански Доломити

Туризам

Доломитите се познати по скијањето зиме и планинарството, велосипедизмот, BASE-скокањето, параглајдерството и делтапланството доцна напролет, лете и на почетокот на есента. Слободното качување се одвива на планините уште од 1887 г. кога 17-годишниот Георг Винклер сам го освоил врвот на Вахолетските Кули. Главни туристички центри се: Рока Пјеторе крај ледникот на Мармолада на границата меѓу Трентино и Венето, гратчињата Алеге, Фалкаде, Ауронцо ди Кадоре и Кортина д'Ампецо, селата Араба, Ортизеи и Сан Мартино ди Кастроца, како и целите долини Фаса, Гардена и Бадија.

Секоја година првата недела од јули се одржува еднодневниот велосипедистички натпревар „Маратон по Доломитите“ (Maratona dles Dolomites), кој се вози по седум превои на Доломитите.

Поважни врвови

Мармолада

Вајолетските Кули

Брентските Доломити

Име	Висина (м)	Име	Висина (м)
Мармолада	3.343	Пала ди Сан Мартино	2.982
Антелао	3.264	Розенгартеншпице / Катиначо	2.981
Тофана ди Меѕо	3.241	Чима ди Фрадуста	2.941
Сорапис	3.229	Чимон дел Фропа	2.932
Кристало	3.221	Монте Ањер	2.872
Монте Чивета	3.220	Фермедска Кула	2.867
Чима ди Вецана	3.192	Чима д'Аста	2.848
Чимон дела Пала	3.184	Чима ди Канали	2.846
Лангкофел / Сасолунго	3.181	Крода Гранде	2.839
Монте Пелмо	3.168	Вајолетски Кули (највисоки)	2.821
Драјшустершпице	3.162	Sass Maor	2.816
Боешпице / Пиц Бое (група Села)	3.152	Чима ди Бал	2.783
Висок Гајсл (Крода Роса д'Ампецо)	3.148	Чима дела Мадона (Сас Маор)	2.751
Фернел	3.145	Розета	2.741
Пиц Попена	3.143	Крода да Лаго	2.716
Громаншпице (Лангкофел)	3.126	Централен Граслајтеншпице	2.705
Цвелферкофел	3.094	Шлерн	2.562
Елферкофел	3.092	Сасо ди Мур	2.554
Сас Ригајс (Гајслершпицен)	3.025	Чима деле Додичи	2.338
Кеселкогел (Розенгартен)	3.004	Монте Павионе	2.336
Тре Чиме ди Лаваредо (Драј Цинен)	2.999	Чима Палон	2.239
Финффинершпице	2.997	Чима ди Поста	2.235

Поврзано

• Белуно
• Национален парк Белунски Доломити
• Јужни Варовнички Алпи

Литература

• Provincia di Belluno, Provincia Autonoma di Bolzano-Alto Adige Autonome Provinz Bozen-Südtirol, Provincia di Pordenone, Provincia Autonoma di Trento, Provincia di Udine, Regione Autonoma Friuli Venezia Giulia, 2008. Nomination of the Dolomites for inscription on the World Natural Heritage List UNESCO. Nomination Document.
• „HD Pictures of the main areas of the Dolomites“. Bruno Mandolesi. Архивирано од изворникот на 2021-02-14. Посетено на 2016-12-31.
• „360 degree panorama Dolomites“. SiMedia Srl. Архивирано од изворникот на 2011-01-26. Посетено на 14 April 2010.
• Roger. „Walks and Via Ferrata in the Dolomites“. CommunityWalk.com. Архивирано од изворникот на 2018-01-08. Посетено на 14 April 2010.
• „Strada delle 52 Gallerie“. Eclectica.
• „Monte Piana in the Dolomites“. Eclectica. August 21, 2006.
• „Via Ferrata Lagazuoi Tunnels“. Eclectica. August 9, 2006.
• „Up to the Turquoise Lake“. Eclectica. August 1, 2006.

Надворешни врски

• Портал на Доломитите (англиски)
• Национален парк Белунски Доломити Архивирано на 1 декември 2017 г. (англиски)
• Подробни топографски карти — Воен топографски институт на Италија