Дед Мороз

Од Википедија — слободната енциклопедија
Дед Мороз.
Морозко од Иван Билибин.

Дед Мороз (руски: Дед Мороз, [dʲɛt mɐˈros]; деминутив на руски руски: Дедушка Мороз; татарски: Кыш Бабай/Kış Babay; словачки: Dedo Mráz; полски: Dziadek Mróz) или Морозко) ― легендарна личност слична на Свети Никола, Отец Божиќ и Дедо Мраз кој има корени во словенската митологија.[1] Традицијата на Дед Мороз е најмногу распространета во источнословенските земји и е важен дел од руската култура. На почетокот на советската ера, комунистичките власти го забраниле Дед Мороз. Сепак, тој наскоро станал важен дел од советската култура. Буквалниот превод на Дед Мороз е Дедо Мраз.

Дед Мороз носи бунда до петици, во црвена или сина боја, полукружна крзнена капа и валенки на нозете. Има долга бела брада. Тој оди со долг волшебен стап[2] и често јава тројка. Тој често е прикажан како им носи подароци на добро воспитаните деца, честопати лично ги доставува во деновите на декември и тајно под новогодишната елка во текот на ноќта на новогодишната ноќ.

Седиштето на Дед Мороз во Русија се смета за градот Велики Устјуг, Вологодската област.[2] Седиштето на Белорусинот Ѕјед Мароз се вели дека е во Белавежскаја Пушча.

Во источнословенските култури Дед Мороз е придружуван од Снегурочка (руски: Снегурочка, Снегурочка; украински: Снігуронька, Снихуронка; „Снежна Слугинка“), неговата внука и помошничка, која исто така носи долги сребрено-сини наметки и крзнена капа[3] или круна налик на снегулка.[4] Таа е уникатен атрибут на Дед Мороз, бидејќи слични ликови во другите култури немаат женски придружник.

Развој на ликот[уреди | уреди извор]

Виктор Васнецов: Дед Мороз од 1885 година.
Советска пропаганда против Дед Мороз, 1928 година.

Потеклото на ликот на Дед Мороз му претходи на христијанството како словенски волшебник на зимата. Според некои извори во словенската митологија, Дед Мороз, тогаш наречен уште Морозко или Дед, е снежен демон.[5][6] Сепак, пред христијанството во Русија, поимот демон немал негативна конотација. Како и кај многу други митски фигури, само со текот на времето на демоните им се припишувале негативни особености.[7]

Под влијание на православните традиции се преобразува ликот на Дед Мороз. Од 19 век, атрибутите и легендата на Дед Мороз се обликувани од книжевни влијанија. Во тој поглед влијателна била драмата Снегурочка од Александар Островски, како и Снегурочка на Римски-Корсаков со либрето засновано на драмата.[2][8] До крајот на 19 век Дед Мороз стана популарен лик. 

По Руската револуција, божиќните традиции биле активно обесхрабрени бидејќи биле сметани за „буржоаски и религиозни“. Слично на тоа, во 1928 година Дед Мороз бил прогласен за „сојузник на свештеникот и кулакот“.[9] Како и да е, сликата на Дед Мороз го добил својот сегашен облик за време на советско време, станувајќи главниот симбол на новогодишниот празник (Новиот Бог) што го заменил Божиќ. Некои божиќни традиции биле оживеани по познатото писмо на Павел Постишев, објавено во Правда на 28 декември 1935 година.[10] Постишев верувал дека потеклото на празникот, кое било претхристијанско, е помалку важно од придобивките што може да им ги донесе на советските деца.[9]

Регионални разлики во други земји[уреди | уреди извор]

Бугарија[уреди | уреди извор]

Бугарското име на Дедо Мраз е Дјадо Коледа (Дядо Коледа, преведено: Дедо Коледе), при што Дјадо Мраз (Дядо Мраз, Дедо Мраз) е сличен лик увезен од Русија, кој нема христијанска конотација и затоа бил познат за време на комунистичкото владеење. Сепак, тој е во голема мера заборавен од 1989 година, кога Дедо Коледе повторно се вратил како попозната личност.[11]

Поранешна Југославија[уреди | уреди извор]

Во социјалистичка Југославија (Босна и Херцеговина, Хрватска, Црна Гора, Македонија, Србија и Словенија) ликот за кој се вели дека им носи подароци на децата се викал „Дедо Мраз“ (бошњачки: Djeda Mraz  ; хрватски: Djed Mraz; српски: Деда/Дедек Мраз). Било кажувано дека носел подароци за Нова година бидејќи јавното славење на Божиќ било потиснато за време на комунизмот.[12][13][14]

Во Хрватска по распадот на Југославија, Дедо Мраз бил означен како комунистичка творба, а Дјед Божиќњак (буквално: „Дедо Божиќ“) бил претставен. Биле направени обиди во медиумите и рекламирањето да се замени Дјед Мраз со Дјед Божиќњак. По 1999 година, имињата на Дјед Мраз и Дјед Божиќњак станале повеќе или помалку синоними, вклучително и во нивната употреба на јавната телевизија. Во некои семејства се вели дека Дјед Мраз носи подароци за Нова година.[15] Во Хрватска на 6 декември подароци добиваат и децата. Поради историското влијание на австриската култура во делови од Хрватска, се вели дека подароци носи и традиционална личност наречена Свети Никола, која многу наликува на Дјед Мраз или Дјед Божиќњак, освен што е придружуван од Крампус кој ги одзема недоличните деца, уште еден лик од средноевропскиот фолклор.[16] Во некои религиозни семејства, се вели дека малиот Исус (Исусек, Мали Исус, Крискиндл) носи подароци за Божиќ наместо Дјед Божиќњак.[16] Исто така, во некои делови на Далмација подароците ги носи Света Луција.

Република Саха[уреди | уреди извор]

Чис Кан е познат како господар на студот, придружуван од снежната девојка Хаарчана.[17]

Словенија[уреди | уреди извор]

Човек облечен како Дедек Мраз во Словенија.

Во Словенија, името Дед Мороз бил преведено од руски како Дедек Мраз. Дедек Мраз е прикажан како тенок маж облечен во сив кожен капут, кој има крзно внатре и е украсен надвор, и тркалезна капа од крзно од панталона. Оваа верзија на ликот се заснова на традиционални слики, особено како што е прикажано од Максим Гаспари на сликите нарачани во 1952 година.[18] Иако името било преведено буквално од советската фигура, биле земени предвид и други имиња за ликот: Снежени мож („Снежен човек“) и Оца Триглав („Тато Триглав“).[18] Била предложена и женска фигура по име Бабица Зима.[18] Првично било кажувано дека живеел во Сибир, но со кризата во Информбиро и расколот меѓу Југославија и Советскиот Сојуз, неговиот дом бил преместен во планината Триглав, највисокиот врв во Словенија (и исто така и во Југославија). Јавните поворки со ликот започнале во Љубљана во 1953 година.[18] Поимот за Дедо Мраз бил идеолошки корисен бидејќи служел за преориентирање на празниците декември/јануари подалеку од религијата (денот на Свети Никола и Божиќ) и кон секуларна Нова Година.[18] По соборувањето на комунизмот на почетокот на 1990-тите, во јавноста повторно се појавиле уште двајца „добри старци“ (како што во моментов се нарекуваат на словенечки јазик): Миклавж („Свети Никола“) се вели дека носи подароци на 6 декември, а Божичек („Божиќен човек“; обично прикажан како Дедо Мраз) на Бадник. Свети Никола има силно традиционално присуство на словенечката етничка територија и неговиот празник останал да се слави во семејните кругови во текот на комунистичкиот период. До крајот на 1940-тите, исто така, се зборувало во некои области на Словенија дека Кристкајнд (наречен Језузчек („малиот Исус“) или Божичек) носел подароци на Бадник. Словенечките семејства имаат различни преференции во однос на изборот на подарокот, според политичко или верско убедување. Словенечката популарна култура ги прикажува дедо Фрост, Свети Никола и Дедо Мраз како пријатели [19][20] и исто така почна да ги меша атрибутите на ликовите, на пример, спомнувањето на ирвасите на Дедо Мраз понекогаш се меша во наративот на Дедо Мраз на јавни настапи. Поради неговиот нерелигиозен карактер и силната институционализација, дедо Фрост продолжува да има јавно присуство.[21]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Deirdre, Holding (September 2014). Armenia with Nagorno Karabagh : the Bradt travel guide (Fourth. изд.). Chalfont St. Peter. стр. 96. ISBN 9781841625553. OCLC 883465141.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „Ded Moroz, the Russian Santa: Ded Moroz, or 'Grandfather Frost' is Russia's Santa Claus by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2011-07-07. Посетено на 9 април 2022.
  3. ↑ „Snegurochka: The Snow Maiden in Russian Culture by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2017-03-24. Посетено на 9 април 2022.
  4. ↑ „Snowflake Girl“. Посетено на 9 април 2022.
  5. ↑ Dixon-Kennedy, Mike (2 април 1998). Encyclopedia of Russian & Slavic Myth and Legend. ABC-CLIO. ISBN 9781576070635. Посетено на 9 април 2022 – преку Google Books.
  6. ↑ „The main symbol of New Year in Russia – is Father Christmas (Ded Moroz)“. Guide For You Tours (англиски). Посетено на 9 април 2022.
  7. ↑ „The main symbol of New Year in Russia – is Father Christmas (Ded Moroz). — Guide For You Tours“. Guide For You Tours (англиски). Посетено на 9 април 2022.
  8. ↑ „Christmas Customs in Eastern Europe: Eastern Europe's Traditional Christmas Celebrations by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2010-12-31. Посетено на 9 април 2022.
  9. ↑ 9,0 9,1 Karen Petrone, Life Has Become More Joyous, Comrades: Celebrations in the Time of Stalin, Indiana University Press, 200, ISBN 0-253-33768-2, Google Print, p.85
  10. ↑ (руски)Fir Markets
  11. ↑ „Traditions old and new: From Father Frost to Father Christmas, 26 декември 2005 by Petar Kostadinov“. The Sofia Echo. Архивирано од изворникот на 2010-04-21. Посетено на 9 април 2022.
  12. ↑ „BALKANS: Religion Makes a Worrying Call, 11 мај 2009“. Global Geopoltics Net. Архивирано од изворникот на 2011-07-23. Посетено на 9 април 2022.
  13. ↑ Klobčar, Marija. 2009. Christmas Songs and Constructing Identities. Traditiones 38(1): 173–188, p. 173.
  14. ↑ Tivodar, Blanka, & Andreja Vezovnik. 2010. Cooking in Socialist Slovenia: Housewives on the Road from a Bright Future to an Idyllic Past. In: Breda Luthar & Maruša Pušnik (eds.), Remembering Utopia: The Culture of Everyday Life in Socialist Yugoslavia, pp. 379–406. Washington, DC: New Academia Publishing, p. 396.
  15. ↑ „Santa Claus in Croatia: The Croatian Santa Clause Tradition by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2010-12-26. Посетено на 9 април 2022.
  16. ↑ 16,0 16,1 „Croatia Christmas Traditions: Christmas in Croatia by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2011-07-07. Посетено на 9 април 2022.
  17. ↑ „Photo Archive“. gov.karelia.ru. Архивирано од изворникот на 2018-01-07. Посетено на 9 април 2022.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 "Kot zadnji od decembrskih obdarovalcev je tu dedek Mraz." 2014. 24ur.com (28 декември). (словенечки)
  19. ↑ „Dobri možje“. dedekmraz.talija.com. Архивирано од изворникот на 2012-02-06. Посетено на 9 април 2022.
  20. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 24 ноември 2011. Посетено на 9 април 2022.
  21. ↑ „Slovenia's Christmas Traditions: Christmas in Slovenia by Kerry Kubilius“. About.com. Архивирано од изворникот на 2011-12-03. Посетено на 9 април 2022.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Дед_Мороз&oldid=5131792“