Трета Чехословачка Република
| Чехословачка Република | ||||||||||||||||||||
| Чехословачка Република | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||
| Гесло Truth prevails "Вистината преовладува" | ||||||||||||||||||||
Химна
Над Татрите светат | ||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||
| Главен град | Прага | |||||||||||||||||||
| Уредување | Парламентарна република | |||||||||||||||||||
| Претседател | ||||||||||||||||||||
| - | 1945–1948 | Едвард Бенеш | ||||||||||||||||||
| Премиер | ||||||||||||||||||||
| - | 1945–1946 | Зденек Фиерлингер | ||||||||||||||||||
| - | 1946–1948 | Клемент Готвалд | ||||||||||||||||||
| Историски период | Хладниот војни | |||||||||||||||||||
| - | Капитулацијата на Нацистичка Германија | 8 мај 1945 | ||||||||||||||||||
| - | Прифатена во Обединетите Нации | 24 октомври 1945 | ||||||||||||||||||
| - | Преврат на комунистите | 25 февруари 1948 | ||||||||||||||||||
| Валута | Чехословачка коруна | |||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Денес во | ||||||||||||||||||||
Трета Чехословачка Република (чешки: Třetí Československá republika, словачки: Tretia česko-slovenská republika), официјално Чехословачка Република (чешки: Československá republika , словачки: Československá republika) — суверена држава од 1945 до 1948 година по крајот на Втората светска војна. Оваа земја не била само резултат на политиката на победничките западни сојузници, Четвртата Француска Република, Обединетото Кралство и Соединетите Американски Држави, туку и показател за силата на чехословачкиот идеал олицетворен во Првата Чехословачка Република.
Меѓутоа, на крајот на Втората светска војна, Чехословачка паднала во советската сфера на влијание и оваа околност доминирала во сите планови или стратегии за повоена реконструкција. Следствено, политичката и економската организација на Чехословачка станала во голема мера прашање на преговори меѓу Едвард Бенеш и прогонетите од Комунистичката партија на Чехословачка (КСЧ) кои живееле во Москва.
Во февруари 1948 година, Комунистичката партија на Чехословачка ја презела целосната власт преку државен удар. И покрај тоа што официјалното име на земјата останало Чехословачка Република до 1960 година, кога било сменето во Чехословачка Социјалистичка Република, февруари 1948 година се смета за крај на Третата Република.
Историја[уреди | уреди извор]
1945[уреди | уреди извор]
Третата република настанала во април 1945 година со создавањето на програмата Кошице. [1] Сите преостанати германски вооружени сили, исто така, им се предале на сојузниците на 8 мај 1945 година. Претседателот Бенеш одлетал од својот егзил од Лондон во Кошице во источна Словачка, која била преземена од Црвената армија и која станала привремена престолнина. [2] Во Кошице била формирана новата влада на Националниот фронт, врз основа на дискусии кои датираат од 1943 година, [3] со Бенеш останал претседател, Зденек Фиерлингер станал премиер со Клемент Готвалд како заменик-премиер. [4]
Во коалицијата Национален фронт преовладувале три социјалистички партии - КСЧ, Чехословачка Социјалдемократска партија и Чехословачка Национална социјална партија. Словачката народна партија била забранета како колаборационистичка со нацистите. Други конзервативни, но сепак демократски партии, како што е Републиканската партија на фармерите и селаните (РСЗМЛ), биле спречени да продолжат со активностите во повоениот период. [5] Во коалицијата биле вклучени одредени прифатливи несоцијалистички партии; меѓу нив биле Католичката народна партија (во Моравија) и Словачката демократска партија.
По ослободувањето на земјата, владата се вратила во Прага на 10 мај. Бенеш бил притиснат од Советскиот Сојуз да им ја додели територијата на Карпатска Рутенија како еден вид воена репарација, а на 29 јуни 1945 година бил потпишан договор со кој се припојува кон Украинската ССР на Советскиот Сојуз. [6]
Индустриите, кои вработувале 61,2 отсто од индустриската работна сила, биле национализирани.
На 14 октомври 1945 година се гласало за ново привремено национално собрание. [7]
Бенеш направил компромис со КСЧ за да избегне повоен удар; тој наивно се надевал дека демократскиот процес ќе ја врати поправедната распределба на моќта. Бенеш преговарал за советски сојуз, но во исто време се надевал дека ќе ја воспостави Чехословачка како „мост“ меѓу Истокот и Западот, способен да одржува контакти со двете страни. Меѓутоа, лидерот на КСЧ, Клемент Готвалд, ја исповедал посветеноста на „постепениот“ пристап, односно на преземањето на власта на КСЧ со демократски средства.
Народниот ентузијазам предизвикан од советските ослободителни војски му бил од корист на КСЧ. Чехословаците, горко разочарани од Западот од Минхенскиот договор, позитивно одговориле и на КСЧ и на Советскиот Сојуз. Комунистите обезбедиле силно претставување во народно избраните национални комитети, новите органи на локалната администрација. КСЧ го организирала и централизирала синдикалното движење; од 120 претставници на Централниот совет на синдикатите, 94 биле комунисти. Партијата работела на стекнување на масовно членство, вклучувајќи ги селаните и ситната буржоазија, како и пролетаријатот. Помеѓу мај 1945 и мај 1946 година, членството на КСЧ пораснало од 27.000 на над 1,1 милион.
1946[уреди | уреди извор]
На изборите во мај 1946 година, КСЧ победила во чешкиот дел од земјата (40,17%), додека антикомунистичката Демократска партија победила во Словачка (62%). Како и да е, КСЧ освоила мнозинство од 38% од гласовите на чехословачко ниво. Бенеш продолжил како претседател на републиката, а Јан Масарик, син на почитуваниот татко основач на земјата, продолжил како министер за надворешни работи. Готвалд станал премиер. Иако комунистите имале само мал број ресори, тие биле во можност да добијат контрола над клучните министерства како што се информации, внатрешна трговија, финансии и внатрешни работи (вклучувајќи го и полицискиот апарат). Преку овие министерства, комунистите можеле да ја потиснат некомунистичката опозиција, да стават партиски членови на моќни позиции и да создадат солидна основа за обид за преземање.
1947[уреди | уреди извор]
Годината што следела била без настани. КСЧ продолжила да ја прокламира својата национална и демократска ориентација. Пресвртот дошол во летото 1947 година. Во јули, чехословачката влада, со одобрение од КСЧ, ја прифатила англо - француската покана да присуствува на прелиминарните дискусии за Маршаловиот план. Советскиот Сојуз веднаш одговорил на потегот на Чехословачка за продолжување на западниот сојуз, по кое следувал повикот од Сталин кон Готвалд во Москва.
По неговото враќање во Прага, КСЧ ја променила својата одлука. Во следните месеци, партијата покажала значителна радикализација на својата тактика. КСЧ тврдела дека е неизбежен реакционерен удар и дека е неопходна итна акција за да се спречи тоа. Преку медиумски и полициски средства ја интензивирала својата активност. Првично објавено од Готвалд на состанокот на Централниот комитет на КСЧ во ноември 1947 година, вестите за „реакционерниот заговор“ биле пренесувани низ целата земја од комунистичкиот печат.
Од јуни истата година, а особено по избувнувањето на граѓанската војна 1947-1948 година во Мандаторна Палестина во ноември, Чехословачка започнала да продава оружје на палестинските еврејски одбранбени сили Хагана. Тоа било единствената странска држава што го сторила тоа. Оваа политика, која продолжила по прогласувањето на државата Израел следната година, одиграла важна улога во победата на еврејската држава во Арапско-израелската војна во 1948 година.
1948[уреди | уреди извор]
Во јануари 1948 година, Министерството за внатрешни работи под контрола на комунистите продолжило да ги чисти чехословачките безбедносни сили, заменувајќи ги некомунистите со комунисти. Истовремено, комунистичката партија започнала да агитира за зголемена национализација и за нова земјишна реформа со која ќе се ограничуваат земјопоседниците на педесет хектари.
Кабинетската криза го забрзал февруарскиот државен удар. Поддржани од сите некомунистички партии, Национал-социјалните министри изјавиле дека комунистите ја користат полицијата и безбедносните сили на Министерството за внатрешни работи за да ги потиснат некомунистите и побарале да се запре ова. Премиерот Готвалд, сепак, постојано спречувал дискусија за полициското прашање. На 21 февруари, националсоцијалистите поднеле оставка од кабинетот во знак на протест. Католичката народна партија и Словачката демократска партија го следеле примерот.
Дванаесетте некомунистички министри поднеле оставка, делумно, за да го натераат Бенеш да свика предвремени избори. Се претпоставувало дека комунистите ќе доживеат пораз поради неодобрувањето на неодамнешните тактики на КСЧ. Анкетата во јануари покажала пад на комунистичката изборна поддршка за 10 отсто. Сепак, чехословачките националсоцијалисти го направиле својот потег без соодветна координација со Бенеш. Демократските партии, покрај тоа, не направиле никаков напор да ја соберат поддршката од народот.
Некомунистите верувале дека Бенеш ќе одбие да ги прифати нивните оставки и ќе ги задржи во преодна влада, што веројатно ќе го принуди Готвалд или да се повлече или да поднесе оставка. Бенеш првично одбил да ги прифати оставките и изјавил дека не може да се формира влада без министри кои не се комунистички. Меѓутоа, во деновите што следеле, тој ги избегнувал министрите кои не биле комунистички за да избегне обвинување. Чехословачката армија останала неутрална.
Во меѓувреме, Комунистичката партија ги консолидирала своите сили. Министерството за внатрешни работи, контролирано од комунистите, распоредило полициски полкови во чувствителните области и опремило работничка милиција. Министерството за информации под контрола на комунистите одбило време за емитување на некомунистички службеници. Министерствата на некомунистичките партии ги обезбедувале комунистичките „акциони комитети“. Акционите комитети, исто така, ги исчистиле сите владини и политички партиски органи од несигурни елементи. Готвалд се заканил дека ќе свика генерален штрајк доколку Бенеш не назначи нова влада во која доминираат комунистите.
На 26 февруари, Бенеш, можеби плашејќи се од граѓанска војна и/или советска интервенција, капитулирал. Тој ги прифатил оставките на министрите дисиденти и назначил нов кабинет од списокот поднесен од Готвалд. Во новиот кабинет доминирале комунисти и просоветски социјалдемократи. Вклучени биле и членовите на Народната, Национал-социјалистичката и Чешката демократска партија, така што владата сепак номинално претставувала коалиција. Сепак, министрите што ги користеле тие етикети биле сопатници кои работеле рака под рака со комунистите. Овој чин го означил почетокот на постојаното комунистичко владеење во Чехословачка.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „The Košice manifesto – the 1945 document that sealed Czechoslovakia's eastern orientation“. Radio Prague. 4 May 2019.
- ↑ Crampton, Richard J. (2002). Eastern Europe in the Twentieth Century – And After (second. изд.). London: Routledge. стр. 235–236. ISBN 978-1-134-71221-2.
- ↑ Lukes, Igor (1993). „Stalin and Beneš at the End of September 1938: New Evidence from the Prague Archives“. Slavic Review. 52 (1): 28–48, page 34. doi:10.2307/2499583. JSTOR 2499583.
- ↑ Kusin, Vladimir V. (1977). „Czechoslovakia“. Во McCauley, Martin (уред.). Communist Power in Europe 1944–1949. London: Palgrave Macmillan. стр. 73–94. ISBN 978-0-333-18365-6.
- ↑ McHale, Vincent E.; Skowronski, Sharon (1983). Political parties of Europe. Westport, Connecticut: Greenwood Press. стр. 151. ISBN 978-0-313-23804-8.
- ↑ For a discussion of the treaty see O'Connell, Daniel P. (1967). State Succession in Municipal Law and International Law: Internal relations. 1. Cambridge, England: Cambridge University Press. стр. 213. ISBN 978-0-521-05858-2.; for a copy of the treaty see British and Foreign State Papers, volume cxlv, page 1096.
- ↑ Jessup, John E. (1989). A Chronology of Conflict and Resolution, 1945-1985. New York: Greenwood Press. ISBN 0-313-24308-5.