Гаврило Стефановиќ Венцловиќ
| Гаврило Стефановиќ Венцловиќ | |
|---|---|
| Роден/а | о. 1680 Срем, Хабсбуршка монархија |
| Починат/а | о. 1749 Szentendre, Хабсбуршка монархија |
| Занимање | Писател, поет, филозоф, теолог |
| Книжевно движење | барок |
Гаврило „Гаврил“ Стефановиќ Венцловиќ (кирилица српски: Гаврилo Стефановић Венцловић; ф. 1680–1749) бил свештеник, писател, поет, оратор, филозоф, неолог, полиглот и илуминатор. Тој бил еден од првите и најзабележителни претставници на српската барокна литература (иако работел во првата половина на 18 век, бидејќи барокните трендови во српската литература се појавиле кон крајот на 17 век). Најважниот придонес на Венцловиќ како научник бил во развојот на народниот јазик на она што еден век подоцна станал српски литературен јазик.[1] Запаметен е и како еден од првите српски просветители, ученик на Кипријан Рачанин.
Биографија[уреди | уреди извор]
Венцловиќ бил роден во српско семејство во провинцијата Срем, тогаш дел од унгарското кралство. Нема многу информации познати за него. Од доказите што ги дал во своите списи во 1735 година се знае дека тогаш бил постар граѓанин. Бил бегалец од турската војска и го усвоил градот Зентендре за свој дом. Таму станал ученик на Кипријан Рачанин, кој имал основано училиште за млади монаси, слично на она во општината Рача, кај реката Дрина, во Србија.
Подоцна, како парохиски свештеник кој им служел на воените погранични заедници во Унгарија, Венцловиќ ги советувал своите врсници да го користат народниот идиом кои го користат луѓето и да го напуштат словенско-српскиот јазик (славяносербскій / славјаносербскиј или словенскій slovenskij; српски: слававенсрпски / slavenosrpski) славенносрпски јазик што го користела образованата трговска класа под големо влијание на тогашниот црковнословенски и руски јазик.
Првото Рачко училиште во Срем било во манастирот Свети Лука. Венцловиќ стекнал вештини како поет и иконописец. Тој пишувал и собирал песни, а исто така и пишувал и Агиографија на српските светци. Архивските записи покажале дека Венцловиќ присуствувал на Киевската академија Мохила (сега Национален универзитет на Киев-Мохила академија) од 1711 до 1715 г., а потоа отишол во Ѓер, град во северозападна Унгарија, каде што станал парохиски свештеник во Српската православна црква Св. Николас.
Во 1739 година, за време на верско прогонство, станал познат говорник (slavni propovednik) кој живее меѓу српските Шајкаши во Комаром.[<span title="The text near this tag may need clarification or removal of jargon. (November 2022)">Потребно е појаснување</span>] Тој исто така одиграл влијателна улога во политиката.
Им проповедал на православните Шајкаши и на словенските воени погранични трупи во 1746. Бил лојален на хабсбуршкиот монарх и барал од другите да бидат лојални на владејачкото семејство и да покажат почит кон воениот кодекс (како неразделен од династичкиот патриотизам). Тој ги повикал Шајкашиите и војниците да бидат посветени на императорот, да се воздржат од злоставување на слабите, крадење и предавање на своите другари и соборци.
Литературно дело[уреди | уреди извор]
На почеток на 18 век, Венцловиќ превел околу 20.000 страници од старата библиска литература на народен српски јазик.
Опусот на Венцловиќ бил огромен, составен од орации, биографии, црковни песни, песни, илуминации и илустрации на црковни книги. Неговиот јазик бил полн со народна виталност, но сепак способен да го изрази внатрешното, суптилното и трансцендентното. Венцловиќ бил запознаен со делата на современите руски и полски теолози. Од руски ја превел „Mech Dukhovny“ (Духовниот меч) на архиепископот Лазар Баранович,[2] и од полски, „Историја Барона Цезара, кардинала римскаго“.
Менувањето на старословенскиот како средновековен литературен јазик на сите источни православни Словени траело многу векови. Во Русија се добивал до времето на Петар Велики (1672–1725), а кај Србите до времето на Венцловиќ. Тој ја превел Библијата од старословенски на старосрпски. Така, старословенскиот бил предаден само на литургиски цели. Оттогаш, теологијата и црковното ораторство и администрација се спроведувале на словенски јазик, претставувале мешавина од старословенски (староцрковнословенски) во неговата руска форма со популарен српски превод, сè до Вук Караџиќ, кој бил првиот реформатор што ги отстранил остатоците на овој древен говор и го воспоставил фонетски правопис.
Неологизми[уреди | уреди извор]
Гаврило Стефановиќ Венцловиќ бил меѓу првите кои го користеле српскиот народен јазик како стандарден јазик за пишување проповеди. По победата на вуковиот писмен јазик, лексичките празнини се пополниле главно со зборови и изрази кои се веќе присутни во народниот јазик. Овој метод обезбедил многу ограничен стилски и лексички инвентар за писателите. Стилските неологизми на Венцловиќ, поседувале квалитети како што се сликовитост и семантичка проѕирност и послужиле за да го привлечат вниманието на публиката кон текстот на проповедта. Тие се вкоренети во библиската традиција и претставуваат „мост“ меѓу старословенското лексичко наследство и српскиот народен јазик, и ја демонстрираат можноста за создавање стандарден јазик заснован на народен јазик, без развод од традицијата на Кирил и Методиј.
Избрани дела[уреди | уреди извор]
- Слова Избрана
- Додворување на Архангел Гаврил на Дева Марија
- Шајкаши говори
- Духовниот меч
- Молитви против крвави води
Исто така види[уреди | уреди извор]
- Чирјак Рачанин (1660–1731), српски православен монах и писател
- Кипријан Рачанин (1650–1730), српски православен монах и писател
- Јеротеј Рачанин (1650–1727), српски православен монах и писател
- Теодор Рачанин (1500–1560), српски православен монах и писател
- Симеон Рачанин (ф. 1676–1700), српски православен монах и писател
- Христифор Рачанин (1595–1670), српски православен монах и писател
- Јефрем Јанковиќ Тетовац
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Raca Monastery - SHORT HISTORY“.
- ↑ Borivoje Marinković (1971). Živan Milisavac (уред.). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (српскохрватски). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. стр. 509.
Извори[уреди | уреди извор]
- Милорад Павиќ: Гаврил Стефановиќ Венцловиќ, 1980 година, Белград
- Јован Скерлиќ, Историја Нове Српске Књижевности / Историја на новата српска литература (Белград, 1914, 1921), стр. 28–29.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Гаврило Стефановиќ Венцловиќ профил, rastko.org; пристапено на 26 декември 2016 година.
|