Аскја

Аскја
Аскја калдера во1984
Највисока точка
Надм. вис.	1516 м
Заведена како	Вулкани во Исланд
Координати	65°01′59″N 16°46′59″W
Географија
Аскја на карта
Матичен венец	Дингуфјол
Геологија
Вид	калдера
Последен избув	октомври до декември 1961
<mapframe>: Не можев да го расчленам JSON: Синтаксна грешка

Геотермалното езеро Вити кај Аскја

Аскја и Вити (во преден план)

Аскја е активен вулкан сместен во оддалечен дел од централните висорамнини на Исланд. Името Аскја се однесува на комплекс од вгнездени калдери во околните планини Дингу кои се издигнуваат до 1.514 метри. Аскја значи кутија или калдера на исландски.

Географија

Централниот вулкан Аскја е во дијаметар и е поврзан со вулканскиот систем Аскја кој има 190 км долга пукнатина која се протега на север од под глечерот Ватнајокул кон северниот брег на Исланд. Областа Хруталсар која е 20-30 км на северо-исток сега обично се смета како дел од системот.

Надворешната калдера на Аскја, која претставува праисториска ерупција, е околу 50 км2 во областа, а има докази за други подоцнежни настани кои формираат калдера во него. Тие ја вклучуваат главната калдера на врвот, што е околу 8 км во дијаметар, на северо-исток 4 км дијаметар на калдерата Колур и калдерата Оскјуват од 1875 година со дијаметар од околу 5 км. Подот на главниот кратер се наоѓа на околу 1,100 м.

Централниот вулкански регион е достапен само неколку месеци во годината. Со оглед на тоа што се наоѓа во дождовната сенка североисточно од глечерот Ватнајекидл, областа прима само околу 450 мм на врнежи годишно.

НАСА

Областа била користена од НАСА за време на обуката за програмата Аполо за подготовка на астронаути за мисии на Месечината. Нивната главна цел во Аскја била да студираат геологија. Споменикот на астронаутите во Хусавик ги наведува 32-те астронаути кои учествувале.

Ерупции

Повеќето ерупции се мали, базалтни и ефузивни. Имало најмалку 175 ерупции од системот Аскја во последните 7200 години.

1961 година

Последната ерупција на Аскја била помеѓу 26 октомври и 5 декември 1961 година во близина на северниот раб на калдерата. Произвел 0,1 km3 базалтичен проток на лава Викрахраун и исто така во близина на калдерата уште еден локален вечен мраз под 0,004 km3 од тефра.

1875 година

Аскја бил практично непознат до големата 17-часовна суплинска ерупција која започнала на 28 март 1875 година Вулканскиот систем бил активен од 1 јануари 1875 година. Ова било проследено со разорната риолитска фреатолинска експлозија на 29 март 1875 година, која еруптирала 0,33 км3 еквивалент на густа карпа. Ерупцијата завршила на 17 октомври 1875 година. Локално околу калдерата овој пад на пепел на снежна покривка резултирал со формирање на слој од вечен мраз. Особено во источните фјордови на Исланд, падот на пепелта бил доволно тежок за да ја отруе земјата и да убие добиток. Пепел повеќе од 1 cm во дебелина опфатил 5,000 км2 и вкупната популација на овци во Исланд се намалила за 2%, а говеда за 6,2% помеѓу 1874 и 1876 година. Најмалку 16 фарми биле напуштени во 1876 година. Пепелта, или тефрата од оваа ерупција била пренесена со ветер во Норвешка, Шведска, Германија и Полска. Ерупцијата предизвикала скок во емиграцијата од Исланд, но не толку како ерупциите на Гримсвотн во 1880-тите. Помеѓу февруари до октомври 1875 година околу 60 км северно од централниот вулкан Аскја имал епизодни ерупции на базалтни пукнатини, кои избувнале споредлив волумен на магма со експлозивната фаза. Ерупцијата немала директно влијание врз вегетацијата и климата на регионалната или северната хемисфера.

Раниот холоцен

Друга помалку позната голема риолитна ерупција, наречена Аскја-С (Сколи), се случила во раниот холоцен, 10.824 ± 97 години БП. Тефрата од оваа ерупција е пронајдена во југоисточна Шведска, Северна Ирска и северна Норвешка и неодамна на југ како Романија, што ја прави една од најпатуваните исландски тефри.

Активност

Во јуни 2010 година, експертот за вулкани Хејзел Рајмер рекол дека сеизмичката активност се зголемува кај Аскја. Зголемената земјотресна активност била лоцирана североисточно од централниот вулкан, во правец на Хердубрејд. Било исклучено дека било каква активност од Ејафјадлајекидл е одговорна за зголемувањето на активноста во Аскја. Веста дошла додека научниците продолжиле да ја следат Катла. На почетокот на април 2012 година било забележано дека езерото во калдерата е целосно чисто од мраз, што обично се случува дури во јуни или јули во нормална година. Се верувало дека зголемената геотермална активност во вулканот го загрева езерото. Патувањето во областа било ограничено додека не може да се спроведат дополнителни истражувања.

На почетокот на септември 2021 година, податоците од GPS и сателитот покажале дека во август започнала инфлација со стапка од пет цм месечно, која најверојатно се припишува на навлегување на магма во калдерата. Во написот објавен на 9 септември од Исландската метеоролошка канцеларија (ИМО) се наведува дека кодот за боја на воздухопловството е надграден од „зелена“ во „жолта“ поради промените. Написот исто така вели: „Следната недела ММО и Институтот за науки за Земјата (UÍ) ќе ја потенцираат мрежата за мониторинг околу Аскја за да овозможат подобро покривање и надзор на вулканот“. На 9 ноември 2022 година, податоците за деформација покажале континуирана акумулација на магма на длабочина, со акумулирано издигнување од 40 цм од август 2021 година.

Езерото Ескјоватн

Ескјоватн е големо езеро кое исполнува голем дел од помалата калдера што е резултат на ерупцијата во 1875 година. Неговата површина лежи околу 50 м под нивото на главниот под на калдерата. Кога првично се формирало езерото било топло, но денес е замрзнато во поголемиот дел од годината. Ескјоватн е второто најдлабоко езеро во Исланд со 220 м длабоко.

Исчезнати научници

Во 1907 година, германските научници Валтер фон Кнебел и Макс Рудлоф ја посетиле Аскја за да ја проучуваат калдерата. Додека го истражувале Ескјоватн во мал брод, тие исчезнале без трага. Свршеницата на Фон Кнебел, Ина фон Грумбков, водела експедиција за да ги бара, но никогаш не биле пронајдени никакви индикации за тоа што се случило со нив. Неодамнешните набљудувања за ефектите од лизгање на земјиштето, на 21 јули 2014 година, доведле до обновени шпекулации дека научниците биле убиени од сличен ненадеен настан, масивен бран сличен на оној што се проценува дека бил висок 30 м забележан во 2014 година.

Социјален контекст на ерупцијата на Аскја од 1875 година

Ерупцијата се случила во време кога Исланд бил ново самоуправуван под данска власт, со силен националистички елемент, имало големо рурално земјоделско население и имало потреба од сточна храна уништена од ерупцијата за презимување на добитокот, во дотогаш релативно просперитетното земјоделско подрачје. По локалниот публицитет за маките на земјоделските заедници во мај 1775 година и писмото до Тајмс во јули 1775 година, се случиле напори за собирање средства во ОК, Данска и Норвешка и биле организирани помошни залихи. Комбинираните донации им помогнале на многу од најпогодените и платени за сточна храна за да помогнат во одржувањето на добитокот во текот на зимата 1875/6 година. Опциите за емиграција биле ограничени, бидејќи можноста за организирана самофинансирана емиграција од Исланд во Канада или Бразил станала возможна дури во јануари 1873 година, а до моментот на ерупцијата, искуствата пријавени како дом на емигрантите не биле сите позитивни. Конкретно, Канада успешно се промовирала и делумно ги реши првичните прашања, со делумно субвенционирана емиграција која намерно ги исклучувала сиромашните од Исланд, од повеќе причини и комерцијални и социјални. Меѓутоа, исландското националистичко политичко движење се обидело да ја блокира емиграцијата, дури и погрешно претставувајќи дека неговиот нов Закон за емиграција го направил канадскиот план невозможен, кога законот допрва требал да биде ратификуван во Данска. Депозитот уплатен на данскиот гувернер на Исланд и рекламирањето во кое се нагласува влијанието на ерупцијата го олеснило канадскиот план. Додека најголем дел од емиграцијата во 1876 година била од Исланѓани кои живеат надвор од областите кои биле најмногу погодени од пепелта, тоа резултирало со до 10% од населението од погодените области да го напуштат Исланд.

Знаменитости и туризмот во областа

Кањонот Дрекагил

Планините Дингу кои ја опкружуваат калдерата Аскја, исто така, го содржат, Дрекагил. Во рамките на 25 км и 41 км од Аскја, се наоѓаат два други вулкански системи: Хердубрејд и Кверкфјол.

Аскја е популарна туристичка дестинација. Во Дреки има две планински колиби и камп, од Дрекагил, што е околу 100 км со 4х4 пат од исландската обиколница. Патот продолжува 8 км нагоре од Дреки во калдерата Аскја. Тоа е пешачење од околу 2.5 км од паркингот до Ескјоватн и Вити. Патиштата обично се отворени само околу три до четири месеци, од крајот на јуни до почетокот на октомври.

Поврзано

• Географија на Исланд
• Исландски столб
• Список на езера на Исланд
• Список на реки на Исланд
  • Список на вулкани во Исланд

Надворешни врски

• Askja Archived во Каталогот на исландски вулкани

Фотографии и видеа

• Панорамски поглед на Исланд, вклучувајќи го и Аскја
• Askja & Víti 2004 – 2010 година. Галерија на слики од islandsmyndir.is
• Фотографија на кратерот Víti

Научни трудови

• Earthice, Univ. of Iceland, description of Askja
• Askja, Global Volcanism Program, Smithsonian Institution Архивирано на 13 јули 2019 г.
• Asta R. Hjartadóttir (2008): The fissure swarm of the Askja central volcano, Univ. of Iceland (PDF)
• Rymer, Hazel: The case of the shrinking volcano, 19.11.2009 (Blogpost of the geophysicist)
• UP60q3hTuL0bQFayjWySe2pbcHXPDZorubx8kmqCf_1h8qfhNK96ufjwrE1OtY0T5jRPfGrBVxChdVBHFtgfgBfthdw5YCWuUAC2x89gg1TGjBR_hf8-1GoQtO&sig=AHIEtbTVxfbK9oIgvpHCLi7O2Yv8YudG7Q A. Key, e.a.: Crustal seismicity beneath Askja volcano reflecting plate tectonics and melt movement. (Zur Erdbebentätigkeit an der Askja) (PDF, 31 KB)
• Rymer, H., C. Locke, B. G. Ófeigsson, P. Einarsson, and E. Sturkell (2010): New mass increase beneath Askja volcano, Iceland – a precursor to renewed activity? Terra Nova, 22, 309–313. doi:10.1111/j.1365-3121.2010.00948.xdoi:10.1111/j.1365-3121.2010.00948.x
• Sigurdur Thorarinsson, and G. E. Sigvaldason: The eruption in Askja 1961, a preliminary report. American Journal of Science, Vol. 260, November 1962, P.641-651; doi:10.2475/ajs.260.9.641 (Abstract)
• Eysteinn Tryggvason: Ground deformation in Askja, Iceland: its source and possible relation to flow of the mantle plume, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 39 (1989) 61–71 61 (PDF)
• Erik Sturkell, Freysteinn Sigmundsson: Continuous deflation of the Askja caldera, Iceland, during the 1983–1998 noneruptive period, JOURNAL OF GEOPHYSICAL RESEARCH, VOL. 105, NO. B11, PP. 25,671–25,684, 2000; doi:10.1029/2000JB900178 (PDF)
• Heidi Soosalu, Janet Key, Robert S. White, Clare Knox, Páll Einarsson und Steinunn S. Jakobsdóttir: Lower-crustal earthquakes caused by magma movement beneath Askja volcano on the north Iceland rift, Bulletin of Volcanology, Vol. 72, no. 1, 55–62; doi:10.1007/s00445-009-0297-3 (Springer-Link, Abstract)
• Heidi Soosalu, e.a.: Askja 2007 – Scientific Project. (PDF)
• Rymer, Hazel and Tryggvason, Eysteinn (1993): Gravity and elevation changes at Askja, Iceland. Bulletin of Volcanology, 55(5), pp. 362–371. (PDF)
• Shoemaker, E.S.; Baker, D.M.H.; Richardson, J.A.; Carter, L.M.; Scheidt, S.P.; Whelley, P.L.; Young, K.E. (2024). „Mapping ice buried by the 1875 and 1961 tephra of Askja Volcano, Northern Iceland using ground‐penetrating radar: Implications for Askja Caldera as a geophysical testbed for in situ resource utilization“. Journal of Geophysical Research: Planets. 129 (4): e2023JE007834. doi:10.1029/2023JE007834.
• Büntgen, U.; Eggertsson, O.; Oppenheimer, C. (2024). „Braided motivations for Iceland's first wave of mass emigration to North America after the 1875 Askja eruption“. Regional Environmental Change. 24 (2): 48. Bibcode:2024REnvC..24...48B. doi:10.1007/s10113-024-02215-6.