Недостиг на вода во Иран

Од Википедија — слободната енциклопедија
Сателитски снимки од 1984 до 2014 година ја откриваат намалената водена површина на езерото Урмија (видео)

Недостигот на вода во Иран е предизвикан од големи климатски промени, нерамномерна распределба на водата, прекумерна експлоатација на расположливите водни ресурси и приоритизирање на стопански развој.[1][2] Недостигот на вода во Иран дополнително се влошува со климатските промени.

Недостигот на вода може да биде резултат на два механизми: физички (апсолутен) недостиг на вода и економски недостиг на вода, каде што физичкиот недостиг на вода е резултат на несоодветни природни водни ресурси за снабдување на побарувачката на регионот, а економскиот недостиг на вода е резултат на лошото управување со доволните расположливи водни ресурси.

Врнежите се сезонски, што довело до изградба на владини брани за да се обезбеди поконзистентно снабдување со вода. И покрај ова, достапноста на вода се намалила од 20 век, додека побарувачката се зголемувало. До 2010-тите, властите и Обединетите нации го опишувале како криза и тоа придонело за протести во земјата.

Историја[уреди | уреди извор]

Позадина[3][4]
Земјиште 1.531.595 квадратни километри
Водно подрачје 116.600 квадратни километри
Географски координати 32.00 С 53.00 И
Клима Претежно суви или полусуви, суптропски долж каспиското крајбрежје
Земјиште за наводнување 95.539 квадратни километри
Популација 83.024.745
БДП (по глава на жител) 20.100 долари
Внатрешни обновливи водни ресурси 89 БКМ (милијарда кубни метри)
Извор на вода за пиење Подобрено: 96,2%

Неподобрено: 3.8%

Пристап до санитарен објект Подобрено: 90%

Неподобрено: 10%

Клима[уреди | уреди извор]

Врнежите во Иран се сезонски со дождовна сезона помеѓу октомври и март што ја остава земјата исклучително сува до крајот на годината. Огромните сезонски варијации во протокот ги карактеризираат иранските реки. На пример, реката Карун во Хузестан носи вода за време на периоди на максимален проток што е десет пати повеќе од количината што се носи во сушните периоди. Во бројни локалитети може да нема врнежи додека ненадејните бури, придружени со обилни дождови, за неколку дена не ги исфрлат врнежите од речиси целата година. Недостигот на вода се надополнува со нееднаквата распределба на водата. Во близина на Каспиското Море, врнежите во просек се околу 1 280 мм годишно, но во Централното плато и во низините на југ ретко надминувал 100 мм.[5] Подложноста на Иран на големи варијации во температурата и врнежите доведе до создавање на брани и акумулации за регулирање и создавање постабилен проток на вода низ целата земја.[1]

Климатска промена[уреди | уреди извор]

Иран се очекува да има просечен пораст на температурата за 2,6°C и 35% намалување на врнежите во следните неколку децении.[6] Ова потенцијално може да ги влоши тековните проблеми со сушата и растителното производство.

Суша[уреди | уреди извор]

Иран е склона кон сува земја со големена ранливост на оваа природна опасност. Проблемите со недостигот на вода и сушата се меѓу најголемите предизвици со кои се соочува земјата. Тежината на сушните периоди во текот на 1999 до 2001 година била огромна бидејќи во различен степен влијаела на 26 провинции и над половина од населението на земјата.[7]

Предизвици на животната средина[уреди | уреди извор]

Еколошките прашања како што се намалувањето на врнежите, ниските нивоа на врнежи поради климатските промени го влошија недостигот на вода во Иран во последниве години. Во 2017 година, нивото на врнежи се намалило за 25 проценти, што се почувствувало дури и во историски богатите области со вода во северните и северозападните области на земјата. Ова придонело за пријавеното намалување на водата што влегувало во иранските брани за 33 проценти, од 32 милијарди кубни метри (БКM) површинска вода во 2017 година на 25 БКM во 2018 година.[8]

Водните ресурси[уреди | уреди извор]

Гасна централа во Иран. Употребата на вода од страна на термоелектраните е повеќе од двојно поголема потрошувачка на домашна вода.

Достапност на вода[уреди | уреди извор]

Внатрешните обновливи водни ресурси се проценети на 89 милијарди кубни метри (МКM) годишно. Како резултат на претходните суши и прекумерна експлоатација на расположливите водни ресурси, достапноста на вода по глава на жител е намалена на 1100 м3/годишно денес со 85 милиони жители. Површинскиот истек претставува вкупно 97,3 МКM/година, од кои 5,4 МКM/година доаѓа од одводнување на водоносните слоеви и затоа треба да се одземе од вкупниот број. Надополнувањето на подземните води се проценува на околу 49,3 МКМ/година, од кои 12,7 МКM/година се добива од инфилтрација во коритото на реката и исто така треба да се одземе. Иран добива 6,7 МКM/година површински води од Пакистан и малку вода од Авганистан преку реката Хелманд. Протокот на реката Аракс, на границата со Азербејџан, се проценува на 4,6 МКM/година. Површинскиот истек кон морето и кон другите земји се проценува на 55,9 МКM/година.[9][10] По жител, достапноста на вода во ерата пред исламската револуција била околу 4.500 кубни метри. Во 2009 година оваа бројка била помала од 2.000 кубни метри.[11]

Користење на вода[уреди | уреди извор]

Си-о-се-пол ноќе додека Зајандеруд се суши

Вкупното повлекување вода се проценува на околу 70 МКM во 1993 година, искачувајќи се на 96 МКМ во 2018 година од кои 92% се користеле за земјоделски цели, 6% за домашна употреба и 2% за индустриска употреба. Иако ова е еднакво на 51% од вистинските достапни обновливи водни ресурси, годишното апстракција од водоносни слоеви (57 МКМ во 1993 година, 53 МКM во 2004 година) е повеќе од проценетиот безбеден принос (46 МКM).[9] Од 4.3 МКМ/година во 1993 година (6,2 во 2004 година) се користи за домашни потреби, 61% се снабдува од површински води и 39% од подземни води.[12] На пример, Техеран заедно со околината со своето население од повеќе од 13 милиони се снабдува со површинска вода од браната Лар на реката Лар во североисточниот дел на градот, браната Латјан на реката Јајруд на север, реката Карај на северозапад, како и по подземните води во околината на градот. Највисока ефикасност на наводнување имаат провинциите Гилан, Мазендеран и Исфахан со 54, 52 и 42 проценти соодветно, а провинцијата Хузестан има најниска ефикасност на наводнување со 38 проценти.[11] Потрошувачката на вода од чешма во земјата е 70% над глобалниот просек.[13] 16 МКМ вода се користеше за производство на електрична енергија во 1999 година.[14]

Од 2014 година, Иран користи 70% од вкупната обновлива слатка вода, што е далеку над горната граница од 40% препорачана според меѓународните норми.[15]

Канатите[уреди | уреди извор]

Пред околу 2.500 години, Иранците измислиле голем број начини за користење на подземните води, вклучувајќи го и системот за управување со водите наречен канат. Канатите, кои се користат и денес, се низа подземни тунели и бунари кои пренесуваат подземна вода до површината. Тие обезбедуваат околу 7,6 милијарди кубни метри или 15% од вкупните потреби за вода на земјата и играат важна улога во напредната берба на вода. Сепак, многу од овие системи се напуштени и заменети со други методи во текот на изминатите неколку децении, главно поради социо-економските услови и промената на технологијата за екстракција на вода. Дополнително, дупчењето на подлабоки и поплитки бунари го оштети квалитетот на подземните води, особено во крајбрежната област на Централната рамнина на Иран, што има последици за животната средина, луѓето и економијата на Иран. Затоа, неопходно е да се препорачаат и имплементираат методи за зголемување на ефикасноста на канатите за да се постигне одржлив развој во управувањето со водните ресурси.[16]

Загадување на водата[уреди | уреди извор]

Загадувањето на водата е предизвикано од индустриските и комуналните отпадни води, како и од земјоделството. Што се однесува до комуналните отпадни води, најголемиот дел од собраните отпадни води се испуштаат непречистени и претставуваат главен извор на загадување на подземните води и ризик за јавното здравје. Во голем број градови без санитарна канализација, домаќинствата ја испуштаат отпадната вода преку отворени одводи за дождовница.[17]

Инфраструктура[уреди | уреди извор]

Најголемиот дел од водата за пиење во Иран се снабдува преку модерна инфраструктура, како што се брани, резервоари, цевководи за пренос на долги растојанија - од кои некои се повеќе од 300 км долги и длабоки бунари. Се проценува дека 60.000 традиционални системи Карез во регионите на висорамнините на Иран во Јазд, Хорасан и Керман - сè уште се користат денес за наводнување и снабдување со вода за пиење во руралните области и малите градови.[5] Најстариот и најголемиот познат Карез е во иранскиот град Гонабад кој по 2700 години сè уште обезбедува питка и земјоделска вода за речиси 40.000 луѓе. Длабочина на бунарот е повеќе од 360 м и неговата должина е 45 км. Се проценува дека во земјава има дури 500.000 длабоки и плитки бунари.[18] Во Иран работат 42 големи брани со комбиниран капацитет за складирање од 33 МКM/година. Овие брани годишно губат околу 200 милиони кубни метри складишен капацитет поради седиментација (0,5–0,75% од нивниот капацитет за складирање). Повеќето брани се повеќенаменски брани за хидроенергија, наводнување, контрола на поплави и во некои случаи - снабдување со вода за пиење.[19]

Политичка клима[уреди | уреди извор]

Во декември 2013 година, Хамид Чичијан, раководител на Министерството за енергетика, кое е задолжено за регулирање на секторот за води - изјави дека ситуацијата во секторот достигнала „критични нивоа“. Тој правилно утврди дека минатите пристапи, кои главно се фокусираа на изградба на брани и обид за зголемување на капацитетот за складирање, повеќе нема да бидат соодветни решенија. Всушност, вкупниот капацитет за складирање зад многуте брани во земјата изнесува 68 милијарди кубни метри, додека водениот потенцијал на реките во земјата изнесува вкупно 46 милијарди кубни метри годишно.[20]

Во јули 2013 година, Иса Калантари, министерот за земјоделство под претседателот Хашеми Рафсанџани, изјави за весникот Ганун дека кризата со вода е „Главниот проблем што му се заканува“ на Иран, додавајќи дека тој е поопасен „од Израел, САД или политичките борби меѓу иранската елита“. Доколку не се реши проблемот со водата, Иран би можел да стане „непогоден за живеење“. Ако оваа ситуација не се реформира, за 30 години Иран ќе биде град на духови. Дури и да има врнежи во пустината, нема да има принос, бидејќи површината за подземните води ќе се исуши, а водата ќе остане на нивото на земјата и ќе испарува.[21]

Во извештајот на Обединетите нации од 2017 година се наведувало дека „Недостигот на вода е акутен; земјоделските средства повеќе не се доволни. Со малку други опции, многу луѓе си заминале, избирајќи неизвесна иднина како мигранти во потрага по работа.

Протести[уреди | уреди извор]

Некои аналитичари веруваат дека кризата со вода можеби е значаен придонес за протестите околу јануари 2018 година. Најмалку пет демонстранти, наводно, биле застрелани во јануари 2018 година во Кахдеријан, каде што наводно правата на водата биле главните поплаки. Од март 2018, во некои рурални области продолжиле да се случуваат мали и повремени протести за вода.[22][23] Во јули 2021 година, луѓето во провинцијата Кузестан излегле на улиците во знак на протест поради недостигот на вода.[24]

Имало масовни протести во Сусенгерд, град со 120.000 жители и индустрискиот град Шуш. Демонстрации имало и во градот Ахваз, главниот град на Кузестан и на десетици други места.[25]

Откако се одржале демонстрации против кризата со недостиг на вода во Иран во летото 2021 година, владата станала крајно беспомошна против недостигот на вода и се соочила со внатрешни тензии и притисоци.[26]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 Madani, Kaveh (2014-12-01). „Water management in Iran: what is causing the looming crisis?“. Journal of Environmental Studies and Sciences (англиски). 4 (4): 315–328. doi:10.1007/s13412-014-0182-z. ISSN 2190-6491.
  2. ↑ Madani, Kaveh (2014-08-23). „Water management in Iran: what is causing the looming crisis?“. Journal of Environmental Studies and Sciences. 4 (4): 315–328. doi:10.1007/s13412-014-0182-z. ISSN 2190-6483.
  3. ↑ „Middle East :: Iran — The World Factbook - Central Intelligence Agency“. www.cia.gov. Посетено на 2019-11-13.
  4. ↑ „ایران - Wikimedia Commons“. commons.wikimedia.org (англиски). Посетено на 2019-11-13.
  5. ↑ 5,0 5,1 Helen Chapin Metz, ed., Iran: A Country Study. Washington:GPO for the Library of Congress, (1987) Chapter "Water".
  6. ↑ Mansouri Daneshvar, Mohammad Reza; Ebrahimi, Majid; Nejadsoleymani, Hamid (2019-03-01). „An overview of climate change in Iran: facts and statistics“. Environmental Systems Research (англиски). 8 (1): 7. doi:10.1186/s40068-019-0135-3. ISSN 2193-2697.
  7. ↑ Morid, Saeid; Smakhtin, Vladimir; Moghaddasi, Mahnosh (2006-06-15). „Comparison of seven meteorological indices for drought monitoring in Iran“. International Journal of Climatology (англиски). 26 (7): 971–985. doi:10.1002/joc.1264. ISSN 0899-8418.
  8. ↑ „Iran's Water Problem“.
  9. ↑ 9,0 9,1 „Natural Resources and Environment: Land and Water Division“.
  10. ↑ „World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran“. Архивирано од изворникот на 2012-05-11. Посетено на 2024-04-18.
  11. ↑ 11,0 11,1 Sadeq Dehqan. „Food Security Index at 96%“. Iran Daily. Архивирано од изворникот на 2 May 2009.
  12. ↑ Seyed Ali Mamoudian, Secretary of the IWA National Committee for Iran: "Iran. Water and wastewater management across the country", IWA Yearbook 2008, p. 28
  13. ↑ Kayhan:Changing Old Habits, quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message
  14. ↑ „AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)“. Архивирано од изворникот на 4 June 2011.
  15. ↑ Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:Iran's Imperiled Environment Архивирано на 19 март 2014 г., Payvand News, January 2014
  16. ↑ Ahmadi, Hassan; Nazari Samani, Aliakbar; Malekian, Arash (2010), Schneier-Madanes, Graciela; Courel, Marie-Francoise (уред.), „The Qanat: A Living History in Iran“, Water and Sustainability in Arid Regions: Bridging the Gap Between Physical and Social Sciences (англиски), Dordrecht: Springer Netherlands: 125–138, doi:10.1007/978-90-481-2776-4_8, ISBN 978-90-481-2776-4, Посетено на 2023-09-11
  17. ↑ World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project, p. 29-30
  18. ↑ United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran, p. 4
  19. ↑ Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran Архивирано на 19 февруари 2012 г., 2000
  20. ↑ „Iran sinks in water crisis“. al-monitor.com. 3 May 2014.
  21. ↑ Keck, Zachary (July 12, 2013). „Iran's Water Crisis: A Bigger Threat Than Israel?“. The Diplomat.
  22. ↑ Sengupta, Somini (2018). „Warming, Water Crisis, Then Unrest: How Iran Fits an Alarming Pattern“. The New York Times. Посетено на 14 April 2018.
  23. ↑ Dehghanpisheh, Babak. „Water crisis spurs protests in Iran“. U.S. Reuters. Посетено на 14 April 2018.
  24. ↑ „Protests In Iran's Oil-Rich Region Reignite For Third Consecutive Night“. Iran International. 18 July 2021.
  25. ↑ „Protests In Iran's Oil-Rich Region Reignite For Third Consecutive Night“. Iran International (англиски). 2021-07-18. Посетено на 2023-07-17.
  26. ↑ „Water Insecurity: Iran's Formidable Threat“. The Washington Institute (англиски). Посетено на 2023-08-18.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Недостиг_на_вода_во_Иран&oldid=5194356“