Готшеерс
Готшеерс (германски: Gottscheer, словенечки: Kočevarji, kočevski Nemci) се германските доселеници од регионот Кочевје (познато како Готче) во Словенија, порано округот Готче. До Втората светска војна, нивниот главен јазик на комуникација бил Готшеерскиот, баварски дијалект на германскиот јазик.[1]
Историја[уреди | уреди извор]
Војводството Карниола[уреди | уреди извор]
Во 1247, Бертолд, патријархот од Аквилеја, го префрлил феудот на Рибница и неговата долна карниолска околина на грофовите од Ортенбург, благородничко семејство од Каринтија. Оваа област вклучувала исконска шумска област која на крајот станала позната како Готче. Во 1336, патријархот Бертранд од Сен-Жениес ги потврдил и ги проширил правата и одговорностите на Отон V Ортенбург и неговите наследници како владетели на областа. Почнувајќи од 1330 година и продолжувајќи до околу 1400 година, грофовите од Ортенбург ги населиле германските селани од Источен Тирол и Корушка во рамките на нивниот феуд. Во 1377, градот Готче, најистакнат меѓу германските градови во регионот, добил пазарни права, а во 1406 година грофот Фредерик III од Ортенбург му доделил на растечкото германско население право да собира естовери од шумите во регионот.
Со изумирањето на Домот на Ортенбург во 1418, регионот потпаднал под контрола на грофовите од Целје; по убиството на Улрих II од Целје во 1456, Хабсбуршката куќа го добилала регионот за себе.
Поради својата позиција на надворешниот раб на хабсбуршките домени, областа Готче често била загрозена од османлиски напади, а Готшеерс редовно биле принудени да вршат воена служба за да ја заштитат областа. Самиот град Готче бил ограбен во 1469 година, но по неговата брза обнова, императорот Фредерик III му доделил градски привилегии. Поважно, Фредерик III, исто така, им дал на луѓето од Готче право да ги продаваат своите производи без данок (познат како Хаусиерерпатент) низ целата империја на 23 октомври во 1492.
Трговијата потоа станала клучен извор на дополнителен приход за Готшеерс, кои останале изолирани земјоделци за егзистенција од нивното населување до нивното растурање по Втората светска војна. Продавниците од Готче продавале домашно изработени постелнини, лушпи за домови и дрвени играчки, меѓу другите производи, низ Светото Римско, а подоцна и низ Австро-Унгарското и во Германското царство. Во 18 век, нивното право на продавање било проширено за да произведуваат од јужните краишта на империјата, а до моментот кога Готче бил инкорпориран во Југославија, тие продавале и егзотично овошје и слатки. Готшеерс продавале пеш во текот на зимата и се враќале во пролет за да се грижат за семејната парцела, останувајќи дома до крајот на сезоната на жетвата во ноември.
Во 1507 година, Готче бил заложен кај Јерг фон Турн (Јуриј Турн), кој станал омразен од неговите поданици поради воведувањето на тешко земјоделство даноци и наплата на камати. Селаните од Готче на крајот го убиле фон Турн, предизвикувајќи го бунтот на словенечките селани, кој продолжил да беснее низ територијата на денешна Словенија и делови од Австрија сè додека не бил задушен во 1515.
Во 1524 г., суверенитетот над Готче го купил Ханс Унгнад, а набргу потоа и хрватските грофови од Благај во 1547. Хрватското владеење траело помалку од еден век, но за тоа време, многу Готшеерс го додале крајот -ич на нивните презимиња, изведен од заедничката хрватска наставка -ić. Во 1618 г., Готче бил продаден на Фрајхер Јохан Јакоб Кисл, кој го основал округот Готче и се наметнал како гроф Готче. Неговиот посвоен син веднаш го продал округот на Волф Енгелбрехт од Ауерсперг во 1641. Во 1677, Јохан Вајхард од Ауерсперг го направил округот фидеикомисум на Домот на Ауерсперг, обезбедувајќи ја неговата сопственост од семејството до укинувањето на Австро-Унгарија. Во 1791, императорот Леополд II го подигнал округот Готче во војводство.[2]
Од 1809 до 1814 г., Готче бил окупирана од силите на императорот Наполеон и инкорпорирана во Илирските провинции. Сепак, преземањето на Наполеон не било без инцидент, бидејќи Готшеерс се кренале против Французите во 1809 година, постигнувајќи некои помали победи пред да бидат брутално уништени. Откако Французите ја напуштиле областа, контролата над војводата била вратена на Домот на Ауерсперг. Во 1848, крепосништвото било укинато, а во 1871, во градот Готче била изградена првата гимназија во регионите, а една деценија подоцна, во истиот град било основано трговско училиште за дограма. Во 1893 г., Готче ја стекнал својата прва железничка врска со пруга што се протегала од градот Готче до Љубљана, а една година подоцна, Домот на Ауерсперг подигнал пилана, првата голема индустриска локација во регионот.[3]
Помеѓу 1869 и 1878 година, германското население на Готче го достигнал својот максимум со население од околу 26.000. Сепак, и покрај модернизацијата, регионот останал многу сиромашен, а неговото население главно зависело од земјоделството за егзистенција. Од 1880 година, Готче почнал да го губи населението поради емиграцијата во Соединетите држави и Канада. Во комбинација со ефектите од антигерманската дискриминација во новоформираното Кралство Југославија, германското население Готшеерс било намалено на 12.500 со германската инвазија во 1941.
Кралство Југославија[уреди | уреди извор]
По распаѓањето на Австро-унгарската империја, Готче станал дел од новоформираното Кралство Југославија во 1918. Вградувањето на јазичниот остров во словенската држава не поминало без отпор од Германците кои потекнувале од Готче. Емигрантите од Готче во Соединетите Американски Држави лобирале за признавање на правото на нивниот народ на самоопределување, меѓутоа, малата големина и уште помалото население на енклавата значело дека таа била инкорпорирана во Југославија и покрај неодобрувањето на германското население од Готче.
И покрај тврдењата дека Кралството Југославија уставно ќе ги заштитело малцинските права, на 1 јануари 1919, сите германски учители и државни службеници во државата биле отпуштени. Гимназијата во Готче била претворена во институција на словенечки јазик, а градското трговско училиште било затворено заедно со 22 германски граѓански организации и клубови. До 1939, во основните училишта во целиот регион биле понудени само пет паралелки на германски. Обидите да се формираат германски културни организации континуирано биле задушени, поради зголемениот страв на југословенската влада од германските националистички чувства кои произлегле од Германија и Австрија. И покрај овие тешкотии, во 1930 г. се одржала 600-годишна прослава на постоењето на Готче.[4]
Во 1939, забраната за Германската културна организација (Културбунд) била укината, во замена за наводниот подобар третман кон Словенците од Корушка од страна на Третиот Рајх. Национал-социјалистичкиот активист Вилхелм Лампетер лесно можел да основа паравоена организација, Маншафт, од реконституираната културна организација и започнала сериозна агитација за „репатријација“ во Германија.
Втората светска војна[уреди | уреди извор]
По брзата германска инвазија на 6 април 1941, паравоените сили на Маншафт ја презеле контролата над Готче. На 13 април, Вилхелм Лампетер ја презел функцијата како Bezirkshauptmann (Окружниот водач) на Готче во старата градска палата на Ауерспергс во градот Готче. Меѓутоа, Лампетер морал веднаш да се повлече од оваа функција на 23 април, откако регионот станал дел од провинцијата Љубљана, италијанска окупациска зона. На 1 октомври истата година, Адолф Хитлер и Бенито Мусолини постигнале договор за преселување, а плановите за преселување на Готшеерс смислени од Главната канцеларија за благосостојба на етничките Германци (ВоМи) биле ставени на дело. Членовите на Маншафт брзо го иницирале преселувањето низ регионот. На преселувањето на Готшеерс им било дозволено да донесат со себе некои работи од домаќинството и 1/3 од својот добиток со себе. Наводно, испразнетата земја требало да биде дадена на италијанските доселеници, но поради интензитетот на партизанските напади во областа, италијанското населување никогаш не било спроведено.
Готшеерс биле преселени на територијата припоена од Италија кон Триаголникот Ран (Lang-de|Brežice|Ranner Dreieck), регионот во Долна Штаерска помеѓу сливовите на реките Крка, Сотла и Сава.
За да ја постигнат нивната цел, морале да најдат сместување за доселениците од Готче и, почнувајќи од ноември 1941, околу 46.000 Словенци од регионот Ран Триаголник биле депортирани во источна Германија за потенцијална германизација или принудна работа. Непосредно пред тоа, пропагандата насочена и кон Готшеерс и кон Словенците им ветила на вторите еквивалентно обработливо земјиште во Германија за земјата отстапена во Долна Штаерска. На Готшеерс им биле дадени пасоши на Рајх и транспорт до областа Ран веднаш по принудното заминување на Словенците. Повеќето ги напуштиле своите домови по принуда и закани бидејќи ВоМи им го поставил 31 декември 1941 како краен рок за движење на двете групи. Иако многу Готшеерс добиле куќи и обработливо земјиште, неизбежно било големо незадоволство што многу имоти биле со помала вредност и квалитет од нивните оригинални земјишта, а многумина биле во неред по избрзаното протерување на нивните претходни станари.
Од времето на нивното пристигнување до крајот на војната, земјоделците од Готче биле малтретирани, а понекогаш и убивани од југословенските партизани кои ги гледале како инструмент на силите на Оската. Меѓу овие партизани имало и Словенци кои ја избегнале депортацијата од триаголникот Ран во околните шуми. Обидот за преселување на Готшеерс се покажал како скап неуспех за нацистичкиот режим, кој требал да распореди дополнителна работна сила за да ги заштити земјоделците од партизаните. Депортираните Словенци биле однесени во неколку логори во Саксонија, Шлезија и на други места во Германија, каде што биле принудени да работат на германски фарми или во фабрики од 1941 до 1945. Работниците не секогаш биле чувани во формална интернација, туку често во блиските празни згради. По завршувањето на војната, повеќето се вратиле во Југославија за да ги најдат своите домови уништени.[2]
По војната[уреди | уреди извор]
До 1945 г., речиси сите Готшеерс побегнале од Ранскиот триаголник за Австрија, а потоа биле интернирани и протерани како последица на договорите меѓу поразените Германци и југословенските партизани. Готшеерс станале бегалци без државјанство во Австрија. По војната, околу 3.000 останале во Австрија и 2.000 емигрирале во Германија, додека останатите имигрирале во Соединетите Американски Држави и Канада.[4] Според сите сметки, помалку од 400 етнички Германци се нашле во новата Социјалистичка Република Словенија, при што ОЗНА брои само 110.[5]
Големо мнозинство на Готшеерс и нивните потомци сега живеат во Соединетите Држави, главно во Њујорк и Кливленд, но и во други делови на земјата[потребен е цитат] Мал број се доселиле во Киченер, Онтарио, заедно со оние кои останале во Европа. Салата Готче во Риџвуд, Квинс служи како културен центар и место за собирање на заедницата.
Значајни Готшеерс[уреди | уреди извор]
Значајни Германци од Готче или жители со германско наследство од Готче вклучуваат:
- Алберт Белај (роден 1925), културен активист
- Дорис Дебењак (1936–2013), лингвист и преведувач
- Јохан Еркер (1781–1809), австриски бунтовнички водач
- Питер Кослер (1824–1879), правник и географ
- Ричард Џеј Крамер (роден 1963), американски бизнисмен
- Мајкл Џеј Крише (роден 1966 година), американски хемичар и професор
- Роман Ерих Петче (1907–1993), просветен работник
- Ернест Погорелц (1838–1892), фотограф
- Ендрју Поје (роден 1987), канадски танчер на мраз
- Август Шауер (1872–1941), римокатолички свештеник и издавач
- Вернер Рот (фудбал) (роден на 4 април 1948 година) професионален фудбалер
Наводи[уреди | уреди извор]
.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
|
- ↑ Graupera, Jordi (2015). „Al final hi ha el bosc. Obituari d'un poble“ [At the end there is the forest. Obituary from a people]. El món d'ahir (каталонски). Barcelona. 1: 6–17. ISSN 2462-7062.
- ↑ 2,0 2,1 Petschauer, Erich (1980). Das Jahrhundertbuch der Gottscheer [The Gottscheer Book of Centuries] (PDF) (German). Klagenfurt: Hermann Leustik. ISBN 9783700302438.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ „Kontakti - Pokrajinski muzej Kočevje“ (PDF). www.pmk-kocevje.si. Посетено на 2024-03-18.
- ↑ 4,0 4,1 Schemitsch, Karl (1977). Das war Gottschee [This was Gottschee] (German). Преведено од Herold, Edith. Landskron: Karl Schemitsch. стр. 96–100.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ „Vsi niso odšli / Nicht alle sind gegangen“ (PDF). 2012. Архивирано од изворникот (PDF) на 2 April 2012.