Црвен крст (концентрационен логор)
Концентрациониот логор Црвен крст. познат и како концентрационен логор Ниш, сместен во Ниш, бил управуван од германскиот Гестапо и користел за држење заробени Срби, Евреи и Роми за време на Втората светска војна. Основан во средината на 1941 година, бил користен за притворање на околу 35.000 луѓе. За време на војната и бил ослободен од југословенските партизани во 1944 година. Се смета дека во кампот биле убиени повеќе од 10.000 луѓе. По војната, на планината Бубањ бил подигнат споменик на жртвите од логорот, каде што боле застрелани многу затвореници. Меморијалниот музеј бил отворен на поранешните кампови во 1967 година, а во 1979 година камповите биле прогласени за културен споменик од исклучително значење и потпаднале под заштита на Социјалистичка Република Србија.
Историја[уреди | уреди извор]
Позадина[уреди | уреди извор]
На 6 април 1941 година, силите на Оската го нападнале Кралството Југославија. Кралската југословенска армија брзо била поразена и Белград бил заземен до 12 април.[1] Земјата потоа била окупирана и распарчена, при што Вермахтот ја основал територијата на воениот командант во Србија[2] под влада на воена окупација. Територијата опфаќала поголем дел од самата Србија, со додавање на северниот дел на Косово (со центар на Косовска Митровица) и Банатот.[3] Тоа била единствената област на поделена Југославија во која германските окупатори воспоставија воена влада. Ова било направено за да се искористат клучните железнички и речни транспортни правци што минуваа низ него, и поради неговите вредни ресурси, особено обоените метали.[3] Воениот командант во Србија ги назначи српските марионетски влади „да ги извршуваат административните работи под германско раководство и надзор“.[3] На 29 август 1941 година, Германците ја назначиле Владата на националниот спас (Влада Националног Спаса) под генералот Милан Недиќ, за да ја замени краткотрајната администрација на Комесарот.[3] Предвоен политичар за кој се знаеше дека има наклонетост кон Оската, Недиќ беше избран затоа што Германците веруваа дека неговото жестоко антикомунизам и воено искуство може да се искористи за задушување на вооруженото востание во српскиот регион Шумадија.[4]
Не можејќи да донесат засилување поради потребата да се испратат војници на Источниот фронт, Германците одговориле на револтот со изјавата дека за секој убиен германски војник ќе бидат погубени сто Срби и дека за секој ранет германски војник ќе бидат погубени педесет. До октомври 1941 година, оваа политика резултираше со смрт на 25.000 Срби.[5] Германците, исто така, ги нападнале Евреите, кои биле подложени на принудна работа, казнени даноци и рестриктивни декрети.[6] Евреите исто така биле регистрирани кај германските власти и принудени да носат ленти за идентификација додека еврејскиот имот бил конфискуван.[7] Тие, а во помал степен и Ромите, биле мета на расна основа, иако повеќето не биле целосно убиени. По почетокот на антигерманското востание, германската пропаганда почнала да ги поврзува Евреите со комунизмот и антигерманската идеологија. Следеа погубувања и апсења на српски Евреи.[6]
Кога Германците го окупирале југоисточниот српски град Ниш во април 1941 година, тие им забраниле на Ромите да ги напуштаат своите домови без препознатлива жолта лента со натписот Zigeuner (Циган). Германските војници потоа поминале низ ромскиот кварт и насилно ги избричиле главите на сите Роми во Ниш под изговор дека имаат вошки.[8]
Операција[уреди | уреди извор]
Концентрациониот логор Црвен крст бил основан од германскиот Гестапо во Ниш во средината на 1941 година.[6] Името го добил по објект на Црвениот крст сместен во близина на камповите.[6] Првично наменет како транзитен камп, до септември истата година билпретворен во концентрационен логор.[7]
Имало четири категории на затвореници. Првите категории билезаложници. Тие служеле за одмаздничка погубување. За еден убиен окупаторски војник 100, а за еден ранет 50 заложници. Втората категорија беа Евреите. Третата категорија на затвореници беа лица уапсени под сомнение дека припаѓаат или соработувале со комунистичкото Националноослободително движење и нивните воени единици на Јосип Броз Тито. Четвртата категорија на затвореници ја сочинуваа оние кои беа уапсени под обвинение за припадност или соработка со Југословенската армија во татковината, под команда на воениот министер, полковник Дража Михаиловиќ.[9]
Мажите, жените и децата Роми биле затворени во Црвен крст набргу по неговото создавање.[8] Во октомври 1941 година, во логорот биле донесени 200–300 локални и странски Евреи кои живееле во Ниш. Повеќе пристигнаа подоцна од градовите во српската внатрешност.[6] Законите донесени од Германците во септември гарантираа дека тие ќе бидат притворени одвоено од другите затвореници.[7] Германците почнале да егзекутираат возрасни машки затвореници на почетокот на ноември.[6] Во јануари, група српски партизани го нападнаа логорот, ослободувајќи мал број еврејски затвореници.[10] [6] масовни погубувања се случија на планината Бубањ во февруари 1942 г.[8] Тој месец, група затвореници направи организиран обид да избега од логорот. Иако петнаесет затвореници успеале да побегнат, четириесет и двајца не успеале во тоа и биле убиени. [11] Втората масовна погубување вклучува стрелање на голем број српски и преостанати еврејски затвореници чии тела биле фрлени во масовни гробници кои Германците ги принудиле ромските затвореници да ги копаат.[6] Таа пролет, жените и децата затворени во Црвен крст биле префрлени во концентрациониот логор Сајмиште на периферијата на Белград, каде што биле убиени со бензински комбиња.[6] Кампот останал во функција во следните две години пред да биде ослободен од партизаните во 1944 година. Од повеќе од 35.000 затвореници кои биле држени во логорот за време на војната, се проценува дека 10.000 биле убиени.[11]
Наследство[уреди | уреди извор]
По војната, на планината Бубањ е подигнат споменик на жртвите од логорот.[8] Меморијалниот музеј бил отворен на поранешните кампови во 1967 година. Поставката ја подготвиле кустосите историчари Ивана Груден Милетињевиќ и Небојша Озимиќ. Во 1979 година, камповите биле прогласени за културен споменик од исклучително значење и потпаднаа под заштита на Социјалистичка Република Србија.[11] Филм со детали за настаните во логорот насловен Лагер Ниш бил објавен во Југославија во 1987 година. Тоа бил единствениот филм кој се врти конкретно околу затворениците во концентрационен логор некогаш објавен во земјата.[12]
|
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Ramet 2006.
- ↑ Hehn 1971.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Tomasevich 2001.
- ↑ Singleton 1985.
- ↑ Pavlowitch 2002.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 Mojzes 2011.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Israeli 2013.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Kenrick & Puxon 2009.
- ↑ Museum poster, Niš.
- ↑ Milton 1983.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Al Jazeera & 5 July 2012.
- ↑ Byford 2013.