Сиан
| Сиан 西安市 Сиан, Хси-ан | |
|---|---|
| Потпокраински град и седиште на префектура | |
 Одгоре: Теракотна војска, Голема пагода на дивата гуска, Сианска тапанарија, Сианска камбанарија, Сиански градски ѕидини, Рај Танг ноќе | |
 | |
.png) Опфат на јурисдикцијата на Си'ан во Шенси | |
| Country | Народна Република Кина |
| Покраина | Шенси |
| Општинско седиште | Веијанг Дистрикт |
| Управа | |
| • Партиски секретар | Ванг Хао |
| • Градоначалник | Ли Мингјуен |
| Површина | |
| • Потпокраински град и седиште на префектура | 1 E+9_m² |
| • Градска (2018)[1] | 1.088 км2 (420 ми2) |
| • Метро | 3.866,25 км2 (149,277 ми2) |
| Надм. вис. | 405 м |
| Население (2018) | |
| • Потпокраински град и седиште на префектура | 12,000,600[2] |
| • Градскo (2018)[1] | 7.135.000 (10th) |
| • Метро[3] | 12.900.000 |
| • Метро | 33/км2 (86/ми2) |
| Часовен појас | CST (UTC+8) |
| Поштенски број | 710000–710090 |
| Повик. бр. | 29 |
| ISO 3166 | CN-SN-01 |
| БДП | (2017) |
| – Вкупно | 748,52 милијарди женминби (US$118.8 billion) |
| – по жител | 71.853 женминби (US$10,823) |
| Регистерски таблички | 陕A,陕U |
| Цвеќе на градот | Цвет на калинка |
| Дрво на градот | Дрво пагода |
| Мреж. место | XA.gov.cn |
Сиан (кинески: 西安市, пинјин: Xī'ān Shì, во превод „Западен мир“)[4] низ историјата познат како Чанган[4] или Хси-Ан (порано: Сианфу) — главен град на кинеската покраина Шенси и еден од потпокраинските градови. Како еден од најстарите градови во кинеската историја, Сиан е една од четирите стари престолнини на Кина затоа што бил главен град (под различни имиња) во времето на некои од најважните кинески династии за време на кинеската историја [5], вклучувајќи ги династиите династија Џоу, Ќин, Хан , Суи и Танг [5]. Сиан била источна почетна точка или крајна точка на Патот на свилата, а исто така е познат и како место на Теракотната војска направена за време на династијата Ќин. Историјата на градот е стара повеќе од 3100 години, а пред династијата Минг се викал Чанган[4].
Од 1990-тите години, кинеската економија доживува раст, па и централните и северозападните области. Во тој подем, Сиан повторно станува значаен културен, индустриски и образовен центар на овие областо со фокус на истражување и развој, национална безбедност и кинеската програма за истражување на вселената.
Историја[уреди | уреди извор]
Сиан има богата и културно значајна историја. Во 1963 година, во покраината Лантијан биле пронајдени остатоци од лантјански човек (околу 50 км југоисточно од Сиан), кој живеел таму пред најмалку 500 000 години. На периферијата на градот во 1954 година било пронајдено неолитското село Банпо (半坡) старо 6.500 години.
Во 11 век пр.н.е., со основањето на династијата Џоу, Сиан станал културен и економски центар на Кина. Во времето на таа династија, главниот град се наоѓал во Фанг (沣 / 灃) и Хао (镐 / 鎬), и двата сместени западно од модерниот Сиан. По раздобјето на завојувани држави, Кина била обединета за прв пат под династијата Ќин (221-206 пр.н.е.), а главниот град станал Сјанјанг (咸阳), во североисточниот дел на денешен Сиан. Првиот кинески цар, Ќин Ше Хуанг, непосредно пред својата смрт наредил изградба на војници од теракота и негов мавзолеј источно од Сиан.
Основачот на династијата Хан, со граѓанско име Лиу Банг (како император го зел името Гаозу), 202 пр.н.е. го сместил својот главен град во подрачјето Чанган. Неговата прва палата Чангл (长乐宫 / 長樂宮, во слободен превод „непрекината среќа“) била изградена од другата страна на реката, спроти остатоците од главниот град на династијата Ќин. Традиционално, оваа градба се смета основање на Чанган, односно Сиан. Две години подоцна, Лиу Банг ја изградил палатата Вејанг (未央宫) северно од современиот Сиан, а изградбата на оригиналните градски sидини започнала во 194 година пр.н.е. и траела 4 години. Завршени, ѕидините биле долги 25,7 км. Темелите биле широки помеѓу 12 и 16 метри и зафаќале површина од 36 км2. Во 190 година, среде востанија и буни непосредно пред раздобјето на трите кралства, моќниот воен лидер Донг Џоу го преместил својот штаб од Луојанг во Чанган за да ја избегне коалицијата на други моќни војсководци.
По следните неколку векови немири, династијата Суеј повторно ја обединила Кина во 582 година и основала нов главен град наречен Дасјинг во областа на денешен Сиан. Останува главен град за време на династијата Танг (608-907), но повторно под името Чанган. Зафаќал површина од 88 км2 и имал околу 1 милион жители, со што бил најголемиот град во светот. Името Сиан му било дадено во 1369 година од Хонгву, првиот император на династијата Минг, кој имал намера да владее од него, но на крајот се решил за Нанѓинг.
Сиан станал познат ширум светот кога биле откриени над 8.000 војници од теракота во природна големина во археолошките ископувања во 1974 година. Ова наоѓалиште на мавзолејот Ќин Ше Хуанг, првиот император што ја обединил Кина, денес е најголемата кинеска туристичка атракција заедно со Кинескиот ѕид.
Знаменитости[уреди | уреди извор]
Мавзолеј на царот Ќин Ше Хуанг[уреди | уреди извор]
Во 1974 година, додека копале бунар, земјоделците во Сиан го откриле Мавзолејот на царот Ќин Ше Хуанг, кој се смета за едно од најзначајните археолошки наоди на дваесеттиот век. Веќе на 13-годишна возраст (246 пр.н.е.), кратко време по искачувањето на тронот, императорот започнал да ја гради својата гробница. Работите траеле 36 години со различен интензитет, а во времето на најинтензивните работи, бројот на работници достигнал 720 000.[6].
За време на владеењето на Ќин Ше Хуанг, дотогаш независните феудални државички за првпат биле обединети во големо царство. Главниот иницијатор на овој извонреден воен и политички потфат бил царскиот канцелар Ли Си, еден од најспособните државници во кинеската историја. Покрај ова обединување, односно воспоставувањето на царството, други успеси на овој цар биле изградбата на Кинескиот ѕид, трасирање на голема мрежа на патишта и канали (Царски канал), воведување на единствени мерни единици, единствени пари и уедначување на писмото низ целото царство. Починал на 49-годишна возраст за време на инспекциско патување во провинцијата. Бил погребан во неговата гробница.
Го наследил неговиот втор син, Ќин Ер Ше, кој ни приближно не бил способен како неговиот татко. Само три години по смртта на Ќин Ше Хуанг, дошло до немири. Бунтовниците во 207 пр.н.е. провалиле во градбите со теракотни војници, ги пустошеле и уништувале, а го украле поголемиот дел од оружјето што првично го имале војниците. Ги запалиле дрвените делови на градбите и искршиле многу фигури.
За разлика од гробницата, теракотните воини не се споменуваат никаде во записите на современиците. Нивното откритие било голема сензација дури и за експертите. Летописците велат дека околу три децении пред неговата смрт, царот Ќин Ше Хуанг користел 700.000 принудни работници од сите делови на земјата за да му изградат раскошен подземен мавзолеј. Покрај тоа, бил изграден и бакарен саркофаг за владетелот, а гробницата исполнета со богатство била заштитена од ограбувачи со самострели кои стрелале автоматски. Кога умрел царот, неговиот син и наследник го погребал заедно со неговите конкубини кои немале деца и на крајот во мавзолејот живи ги закопал сите што знаеле за закопаното богатство. Робовите над гробот на царот навлекле рид висок 50 м и го засадиле со чемпреси. Во непосредна близина на тој рид, денес овоштарник, копачи на бунар дошле до ова чудесно откритие во 1974 година.[7]
Градски ѕидини[уреди | уреди извор]
Градските sидини на Сиан биле изградени помеѓу 1374 и 1378 година и биле обновени во 1980-тите. Ова се најголемите зачувани sидини во Кина. Со вкупна должина од 13,6 км, тие го опкружуваат централниот дел на градот Сиан. Биле изградени како обѕидан земјен насип. Широки се 18 метри во основата и 12 метри на круната.
Останати знаменитости[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Cox, W (2018). Demographia World Urban Areas. 14th Annual Edition (PDF). St. Louis: Demographia. стр. 22. Архивирано (PDF) од изворникот May 3, 2018. Посетено на November 16, 2017.
- ↑ 西安市2015年国民经济和社会发展统计公报. www.xatj.gov.cn/. Архивирано од изворникот на June 4, 2016. Посетено на 2016-05-12.
- ↑ OECD Urban Policy Reviews: China 2015, OECD READ edition. OECD iLibrary. OECD Urban Policy Reviews (англиски). OECD. April 18, 2015. стр. 37. doi:10.1787/9789264230040-en. ISBN 9789264230033. ISSN 2306-9341. Архивирано од изворникот March 27, 2017. Посетено на December 8, 2017.Linked from the OECD here Архивирано на 9 декември 2017 г.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „Xi'an“. Encyclopædia Britannica. Посетено на 2008-09-03. Не се допушта закосување или задебелување во:
|publisher=(help) - ↑ 5,0 5,1 „Xi'an“. Encarta. 1993-2008. 2008-09-03. Архивирано од изворникот на 2008-02-28. Посетено на 2020-12-18. Не се допушта закосување или задебелување во:
|publisher=(help) - ↑ Macht im Tod („Моќ во смртта“), Xi'aner Verlag, ISBN 7-80712-250-1
- ↑ Najljepša mjesta na svijetu, LEO COMMERCE, Rijeka-Zagreb 2009., str. 220.