Литванска Советска Социјалистичка Република (1918–1919)

Литванската Советска Социјалистичка Република (ЛССР) била краткотрајна советска марионетска држава за време на раниот меѓувоен период. Била создадена на 16 декември 1918 година од привремената револуционерна влада предводена од Винкас Мицкевичиус-Капсукас. Престанала да постои на 27 февруари 1919 година, кога била споена со Социјалистичката Советска Република Белорусија за да се формира Литванско-белоруската Советска Социјалистичка Република (Литбел). Додека биле направени напори да се претстави ЛССР како производ на социјалистичка револуција поддржана од локалните жители, таа била главно оркестриран ентитет од Москва, создаден за да ја оправда Литванско-советската војна. Еден советски историчар опишал: „Фактот што владата на Советска Русија ја призна младата советска литванска република ја демаскираше лагата на САД и британските империјалисти дека Советска Русија наводно бара грабеж цели во однос на балтичките земји“. Литванците генерално не ги поддржувале советските каузи и се стремеле за своја национална држава, прогласена за независна на 16 февруари 1918 година од Советот на Литванија.

Позадина

Германија ја загубила Првата светска војна и го потпишала примирјето на Компиењ на 11 ноември 1918 година. Нејзините воени сили потоа почнале да се повлекуваат од поранешните територии на Обер Ост. Два дена подоцна, владата на Советска Русија се откажала од Брест-Литовскиот договор, кој ја гарантирал независноста на Литванија. Советските сили потоа започнала офанзива на запад против Естонија, Латвија, Литванија, Полска и Украина во обид да ја прошират глобалната пролетерска револуција и да ги заменат движењата за национална независност со советски републики. Нивните сили ги следеле германските трупи кои се повлекувале и стигнале до Литванија до крајот на декември 1918 година.

Формирање

Советска линија на фронтот во јануари 1919 година (црвена линија). Целта на советската офанзива била да се следат германските трупи кои се повлекувале и да се создадат советски републики во регионите што ги ослободиле.

Во Литванија, комунистите биле активни до крајот на летото 1918 година. Комунистичката партија на Литванија (CPL) била организирана од 34-те делегати на нејзиниот прв конгрес, одржан во Вилнус помеѓу 1 и 3 октомври 1918 година. За прв претседавач бил избран Пранас Еидукевичиус. Партијата одлучила да ги следи примерите на Руската комунистичка партија (болшевичка) и да организира социјалистичка револуција во Литванија. Плановите биле поттикнати и финансирани од Москва и надгледувани од Адолф Јофе и Дмитриј Мануилски. На 2 декември Винкас Мицкевичиус-Капсукас испратил делегат да донесе 15 милиони рубљи за финансирање на „револуцијата“. На 8 декември CPL ја формирала осумчлената привремена револуционерна влада предводена од Мицкевичиус-Капсукас. Други нејзини членови беа Зигмас Алекса-Ангариетис, Пранас Свотелис-Пролетарас, Семјон Диманштајн, Казимиерз Цичовски, Александра Јакшевичиус, Константинас Керновичиус и Јицак Вајнштајн (Аизикас Ваинштеинас). Современите историчари се сомневаат дали привремената влада навистина се состанала во Вилнус, како што тврдат советските извори, поверојатно е дека владата ја следела Црвената армија која напредувала. Помеѓу 16 декември 1918 година и 7 јануари 1920 година, владата престојувала во Даугавпилс, кој бил заробен од Црвената армија на 9 декември 1918 година.

Владата издала манифест, отпечатен со датум на 16 декември, прогласувајќи го основањето на Литванската Советска Социјалистичка Република. Манифестот првпат бил објавен во рускиот весник „Известија“ на 19 декември, а потоа бил објавен на радио. Потоа била објавена во Вилнус пет дена подоцна. Нацртот на манифестот, подготвен од Капсукас, ја нагласувал потребата од блиски врски со комунистичка Русија и завршил со слоганот „Да живее Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република со инкорпорирана Советска Литванија!“. Конечната верзија, уредена од Сталин и Руската комунистичка партија, ги елиминирал наводите за унијата со Русија и го замени слоганот со „Да живее ослободената Советска Литванска Република!“. Капсукас не сакал да воспостави независна советска република бидејќи долги години водел кампања против социјалниот патриотизам, сепаратизмот и независноста на Литванија. Под влијание на Роза Луксембург, тој ја отфрли идејата за самоопределување.

Новоформираната ЛССР побарала помош од Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република (РСФСР) и таа уредно ја признала ЛССР како независна држава на 22 декември. Истиот ден, Црвената армија ги зазела Зарасаи и Швенчионис на литванско-советската граница. Привремената влада тогаш се чинело дека се распуштла и не се обидела да добие пошироко признавање. Литванската армија, во својот зачеток, не била во можност да пружи отпор на советскиот напредок. На 5 јануари 1919 година Црвената армија го зазела Вилнус и, до крајот на јануари 1919 година, Советите контролирале околу две третини од територијата на Литванија.

Слични републики биле основани во Летонија (Латвиска Социјалистичка Советска Република) и Естонија (Комуна на работниот народ на Естонија).

Владата

ЛССР била нова, слаба и морала да се потпре на руската помош. Во Русија, Советите генерално биле поддржани од индустриската работничка класа, но ова било премалку во Литванија. На 21 јануари РСФСР и доделила заем од 100 милиони рубли на привремената влада. ЛССР не формирала своја војска. Во февруари 1919 година, Капсукас испратил телеграма до Москва во која тврди дека регрутирањето на локалните Литванци во Црвената армија само ќе ги охрабри Литванците да волонтираат во Литванската армија. Во меѓувреме, на територијата што ја окупирале, Советите создадале револуционерни комитети и совети засновани на руски модели.

Советите барале големи воени прилози од заробените градови и села. На пример, Паневежис требало да плати 1 милион рубли, Утена 200.000 рубли, додека 10 рубли биле барани од селата. Тие ги национализирале комерцијалните институции и големите имоти, доделувајќи земјиште за употреба во колективно земјоделство наместо прераспределба на помали фарми. Економските тешкотии и недостигот на готовина биле илустрирани со декрет објавен во јануари 1919 година со кој се забранувале финансиските институции да плаќаат повеќе од 250 рубли неделно на кој било жител. Во земја на католици и решителни националисти, советската промоција на интернационализмот и атеизмот го отуѓило локалното население и придонело, на крајот, за евентуалното повлекување на Советите.

Членови на Советот на народни комесари

Членови на Советот на народни комесари
Позиција	Од 6 јануари 1919 година	Од 22 јануари 1919 година
Комесар за надворешни работи	Винкас Мицкевичиус-Капсукас (исто така претседател)
Комесар за внатрешни работи	Зигмас Алекса-Ангариетис (исто така заменик-претседател)
Комесар за храна	Александра Јакшевичиус	М. Сливкин
Комесар за труд	Семјон Диманштајн
Комесар за финансии	Казимиерз Цичовски
Комесар за транспорт	Пранас Свотелис-Пролетарас	Александра Јакшевичиус
Комесар за земјоделство	Јицак Вајнштајн-Брановски	Вацловас Биелскис
Комесар за образование	Вацловас Биржишка
Комесар за комуникации	-	Пранас Свотелис-Пролетарас
Комесар за воени работи	-	Раполас Расикас
Комесар за народна економија	-	Јицак Вајнштајн-Брановски
Комесар за трговија и индустрија	-	Јицак Вајнштајн-Брановски

Распуштање и последици

Помеѓу 8 и 15 февруари 1919 година, литвански и германски доброволци го запреле советскиот напредок и ги спречиле да го заземат Каунас, привремениот главен град на Литванија. На крајот на февруари, Германците започнале офанзива во Латвија и северна Литванија. Советите кои биле соочени со воени тешкотии и неприфатливи локални жители, одлучиле да ги комбинираат слабите литвански и белоруски ССР во Литванско-Белорусската Советска Социјалистичка Република (Литбел), предводена од Капсукас. Комунистичките партии исто така биле споени во Комунистичката партија (болшевици) на Литванија и Белорусија . Сепак, тоа имало мал ефект и полските сили го зазеле Вилнус во април и Минск во август 1919 година за време на Полско-советската војна. Литбел бил распуштен исто така.

Кога ситуацијата се променила во Полско-советската војна, Советите го зазеле Вилнус на 14 јули 1920 година. Тие не го префрлиле градот на литванската администрација, како што било договорено во Советско-литванскиот мировен договор, потпишан само два дена претходно. Наместо тоа, Советите планирале државен удар за да ја соборат литванската влада и повторно да воспостават советска република како што направиле со Белоруската Советска Социјалистичка Република. Сепак, тие ја загубиле битката кај Варшава и биле оттурнати од Полјаците. Некои историчари ја признаваат оваа победа за спасувањето на независноста на Литванија од советскиот пуч. За време на меѓувоените години, литванско-советските односи биле генерално пријателски, но неколку месеци по избувнувањето на Втората светска војна, Советскиот Сојуз одлучил да ги окупира балтичките држави, вклучително и Литванија, во јули 1940 година. Официјалната советска пропаганда ја опишала окупацијата како „обновување на советската моќ од револуционерните маси“.

Поврзано

• Историја на Литванија
• Кралство Литванија (1918)
• Републики на Советскиот Сојуз