Гониометар
Гониометар — мерен инструмент за мерење агли. Различни видови гониометри се користат во навигацијата, геодезијата и топографијата, кристалографијата, антропологијата и така натаму.[1]
Гониометар во кристалографијата[уреди | уреди извор]
Во кристалографијата, гониометарот се користи за мерење на аглите кои ги градат кристалните површини. За мерење на поголеми кристали, може да се користи контактен гониометар, при што краците го допираат кристалот. Во 1783 година, првиот таков гониометар го конструирал францускиот минералог Арну Каранжо. Двокружниот рефлексен гониометар ги мери аглите користејќи светлосни зраци што се одбиваат од кристалната површина. Еднокружниот рефлексен гониометар, покрај за мерење на аглите, се користи и за мерење на показателот на прекршување со методот на најмало отклонување.
Гониометар во геодезијата[уреди | уреди извор]
Во геодезијата, гониометарот е општо и малку користено име за инструменти за мерење агли. При премерување на земјиштето, за одредување на магнетни азимути и мерење на аглите, се користел инструмент познат како гониометар-бусола (компасен теодолит). Современата верзија на тој мерен инструмент, дигиталниот гониометар, денес се користи за воени цели. Најчесто со електронските уреди за одредување азимут и елевација, го сочинуваат и ласерски далечиномер, ноќен визир и ГПС приемник, кои при поврзување со системот овозможуваат одредување на позицијата на целта, контрола и корекција на артилерискиот оган, и слично.
Гониометар во навигацијата[уреди | уреди извор]
Во навигацијата, радиогониометар често се користи за одредување на положбата на брод или авион, уред за одредување на насоката од која се примаат радиобрановите (радиогониометрија), а на бродовите така се нарекува и насочната плочка, т.е., навигациски уред за мерење на аглите во рамнината на хоризонтот. Хидроакустичниот гониометар се користи за одредување на положбата на изворот на подводни звучни сигнали, на пример сигнали од подморници или бродови (хидролокатор).
Радиогониометрија[уреди | уреди извор]
Радиогониометријата е радионавигациска постапка за определување на таканаречената радионасока со помош на радиогониометар. Насоката на радиото се одредува како агол (азимут) помеѓу насоката на радиопредавателот (радиофар) и референтната насока (најчесто север) и се користи за одредување на моменталната позиција на корисникот (на пример, авион). Пронаоѓач на насока на радио (радиолокатор) е електронски уред кој се состои од радиоприемник и показател за насока (сказалка или катодна цевка) и антенски систем со насочена карактеристика, доколку насоката е одредена според амплитудата на приемниот сигнал, или со ненасочена карактеристика, со две или повеќе распоредени антени, ако насоката е одредена според фазните разлики помеѓу напоните на соседните антени. Антената на рачен радиогониометар се врти со рака и се бара правецот на најголемиот или најмалиот приемен сигнал, додека автоматскиот радиогониометар ја покажува насоката на радиопредавателот веднаш штом ќе се подеси на неговата честота. Ако се познати географските позиции на неколку радиопредаватели, моменталната позиција на корисникот може да се одреди со одредување на радионасоките до радиопредавателите и исцртување на насоките на картата. На пресекот на овие насоки ќе биде бараната положба. Радиогониометарот може да се користи и за одредување на положбата на непознат радиопредавател, ако две радионасоки кон истиот предавател се одредат од 2 познати позиции и се нацртани како насоки на картата. Тогаш радиопредавателот се наоѓа на пресекот на овие насоки. Радиогониометријата била широко користена за навигација на бродови и авиони. Во денешно време се користи во воени и цивилни цели, за електронско извидување и лоцирање на радиостаници, а го користат и радиоаматери на натпревари во потрага по скриени предаватели.[2]
Сонар[уреди | уреди извор]
Сонар (според англиски Sound Navigation and Ranging: навигација и определување растојание со помош на звук) е хидроакустична направа за подводно набљудување. Работи врз основа на ширење на звучните бранови под вода, во чујно (звук) или нечујно (ултразвук) подрачје. Активниот сонар користи предавател за емитување звучни импулси. Растојанието на некое тело се определува со мерење на времето помеѓу преносот на импулсот и неговото враќање по одбивањето (рефлексијата) од телото, а насоката на телото (азимут) се одредува врз основа на карактеристиката на насоченост на приемникот. Денешните активни сонари главно го пребаруваат (скенираат) просторот дел по дел и ја прикажуваат подводната ситуација на екранот во облик на панорамска слика. Пасивниот сонар прима подводни звуци произведени од тело (брод, подморница, торпедо) преку неговите дејства. Со проучување на овие звуци ја одредува точната положба на телото, а со помош на компјутерска база на податоци за звук го одредува и видот на телото, неговата припадност, моменталното дејство и друго. Предноста на пасивните сонари во споредба со активните е што тие не го откриваат набљудувачот за време на работата. Сонарите со различна сложеност се користат за цивилни цели, за откривање на јата риби (ехосондер), одредување на длабочина (ехолот, длабиномер) и подводна ориентација, мерење на брзината на движење и за научни и океанографски истражувања. Во воена примена, сонарот се користи на подморници за откривање други подморници и површински бродови, со него се опремени самоводени торпеда. За откривање на подморници, површинските бродови имаат закачено сонар за трупот или го влечат зад нив, а има и хеликоптери опремени со него, кои го спуштаат примопредајникот во морето со помош на јаже и на тој начин го пребаруваат подморето, без да го вознемируваат сонарот со бучавата на нивните сопствени погони.[3]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ goniometar, "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2015.
- ↑ radiogoniometrija, "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2015.
- ↑ sonar, "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2015.