Врбинка
| Обична врбинка | |
|---|---|
| |
| Flowering | |
| Научна класификација [ у ] | |
| Царство: | Растенија |
| клад: | Скриеносеменици |
| клад: | Евдикоти |
| клад: | Астериди |
| Ред: | Усноцветовидни |
| Семејство: | Усноцветни |
| Семејство: | Врбинки |
| Род: | Врбинка |
| Вид: | Обична врбинка |
| Научен назив | |
| Verbena officinalis L. | |
| Синоними | |
| |
Обична врбинка или железарка (науч. Verbéna officinalis) — вид тревни растенија од родот Вербена од фамилијата Вербена, распространета на северната полутопка, Африка, Австралија. Ја има и во Македонија.
Имиња[уреди | уреди извор]
Популарни имиња: железарка, железна трева, растение за вештерство, како и света трева и солза на Јунона.
Ботанички опис[уреди | уреди извор]
Ботаничка илустрација на Јакоб Штурм од Deutschlands Flora во Абилдунген, 1796 година.
Вербената е повеќегодишно тревесто растение високо 30-60 см со моќен корен.
Стеблото е исправено, разгрането кон врвот, тетраедрално, покриено со набиени влакна по рабовите.
Листовите се спротивни кратки ливчиња. Долната страна, шилесто засечена, грубо назабена на рабовите со тапи забци. Средните листови се троделни со нерамномерно кренати исечени лобуси со тапи назабувања, од кои средниот е поголем од страничните. Горните листови се неподвижни, долгнавести, засечено-кренати, апикални. Лисната плоча е овален долгнавеста, во облик на клин стеснета кон основата, грубо влакнеста од двете страни.
Цветовите се собираат во долги шилести соцветија, на врвот - во голема, ретка метлица. Цветовите се развиваат од пазувите на средните и горните листови на стеблото. Чашката е влакнеста со кратки остри назабувања. Венчето е светло виолетово, розово - виолетови и поретко беличесто-виолетово.
Плодовите се триаголно-линеарни, диедарско-испакнати, збрчкани, кафеави или кафеави оревчиња .
Цвета во јуни-јули, плодови во август-септември.[1][2][3]
Хемискиот состав на растителните материјали[уреди | уреди извор]
Сите делови на вербена содржат: есенцијално масло, растворлива силициумска киселина, танини, слуз, како и иридоиден гликозид (вербеналин, вербена, аукубин, хастатозид), стероиди (ситостерол), тритерпеноиди (лупеол, урсолна киселина), флавоноиди артеметин), витамини, елементи во трагови.
Листовите на вербена содржат витамин Ц.
Препаратите од вербена се препишуваат орално за акутни респираторни заболувања, бронхитис, ларингитис, трахеит, хроничен хепатитис, холециститис, холелитијаза, хроничен гастритис со слаб гастричен сок, ревматизам, забоболка и главоболка, пневмонија, хипотензија, треска, болести на црниот дроб, атеросклероза, тромбоза, како кардиотоничен агенс, со метаболички нарушувања, анемија, како тоник, диуретик, лактоген агенс. Лапа од свежо, треснато растение веднаш ги раствораат хематомите. Чајот од вербена се пиел за треска предизвикана од настинка или грип.
Распространетост и екологија[уреди | уреди извор]
Вербената потекнува од Европа. Како увезено растение, растението се среќава во умерените и тропските клими на Азија и Африка, Австралија, Северна и Средна Америка[4].
Распространет е насекаде, но не во масовни количини. Растението е е прилично скромно и може да се издигне до височина до 1200 метри надморска височина. Расте во ливади, шумски рабови, покрај бреговите на потоци, реки и мориња, покрај клисурите, доловите. Може да се сретне и покрај патишта, на стари урнатини од куќи од тулиле, покрај периферијата на полињата, на расфрлани места, во близина на огради, во пустиња, меѓу земјоделски култури. Во градините, полињата со житни култури и зеленчуковите градини на Кавказ, расте како плевел.
Примена и значење[уреди | уреди извор]
При готвењето, различни делови од растението се ставаат во кисели краставички и маринади (при кисела краставици, корените даваат сила и посебен зачинет мирис). Воздушниот дел во периодот на цветање доаѓа како сурогат за чај, кој, покрај тоа, има и благо холеретично дејство.
Примена во медицината[уреди | уреди извор]
Како лековита суровина се користи воздушниот дел од вербената, главно за време на цветањето. Во овој период растението содржи најголем процент на етерично масло со мирис на камфор, од каде што е изворот на цитралната супстанца. Неговиот алкохолен раствор (1%) се користи во некои форми на конјунктивитис како антихипертензивен агенс сличен на резерпин.
Благодарение на еден од гликозидите - вербенамин - препаратите на verbena officinalis имаат: адстрингентно, аналгетско, тонизирачко, седативно, дијафоретичко, антиспазмодично, лаксативно, холеретично, антиинфламаторно, антисептично, лековито, дисперзивно, разрешувачко, анти-експекторансно, и, до одреден степен, анти-фебрилен, антипиретик ефект, се користи за хипотензија, губење на силата, анемија, оскудна менструација кај астенични жени, стимулира лактација, контракции на матката. Вербената го зголемува апетитот и го подобрува варењето и активноста на црниот дроб, го зголемува лачењето на желудечниот сок, го нормализира метаболизмот во организмот.
Примена во традиционалната медицина[уреди | уреди извор]
Вербената е широко користена меѓу народот како лек.
Во кинеската, корејската и тибетската медицина, вербената се користила како антитуморно средство за тумори на гениталните органи, како дијафоретик, за чиреви, егзема. Во Индија препаратите од вербена се користела како контрацепција, што е потврдено и во експериментот.
Препаратите од вербена се препишуваат орално за акутни респираторни заболувања, бронхитис, ларингитис, трахеит, хроничен хепатитис, холециститис, холелитијаза, хроничен гастритис со слаб гастричен сок, ревматизам, забоболка и главоболка, пневмонија, хипотензија, треска, болести на црниот дроб, атеросклероза, тромбоза, како кардиотоничен агенс, со метаболички нарушувања, анемија, како тоник, диуретик, лактоген агенс. Каша од свежо, згмечено растение веднаш ги растворало хематомите. Чајот од вербена се пиел за треска предизвикана од настинка или грип.
Чај од билката се користи за кожни болести: разни осипи, чиреви, скрофула и шуга, за некои нарушувања на гастроинтестиналниот тракт и како аналгетик за воспаление на оралната слузница, фаринксот, скрофулоза, хепатитис, а исто така и за забоболка; во форма на бањи - против шуга, модринки.
Надворешно се користи во форма на облоги, лосиони, за измива ње за воспалителни заболувања на кожата, осип, фурункулоза и тешко заздравливи рани. Згмечените листови од растението се нанесувале на нелекувани рани и модринки. Коренот бил нанесуван на вратот како гипс лечел скрофла, заушки и апсцеси. Вербената го зголемува апетитот и го подобрува варењето и активноста на црниот дроб, го зголемува лачењето на желудечниот сок, го нормализира метаболизмот во организмот..
Меѓу другото, вербената е активен агенс против скорбут: неговите листови содржат 100 мг% витамин Ц.
Етеричното масло од вербена се препишува за исцрпеност и губење на силата, анемија, оскудна и кратка менструација, воспаление на црниот дроб.
Изматена и зготвена во вино, вербената помага против каснување од змија. Пиењето сок од вербена со мед и топла вода го подобрува дишењето. Од беснило (беснило) треба да пиете стебла од вербена варени во вино.
Историски информации[уреди | уреди извор]
Во средниот век, вербената служела како вистински лек : се користела за лекување на епилепсија, треска, болки во грлото, скрофла, кожни болести, лепра, модринки, исто така заштитувала од каква било инфекција, што ја направило навистина скапоцен лек за време на епидемии толку честа во тоа време.
Вербена била света билка меѓу Галите, Персијците, во Стара Грција и Рим, тие и дале звучни имиња: „Солзи на Изида“, „Крв на Меркур“ или „Херкулова трева“.
На латински, името на растението значело „света гранка“ и почнало да се користи за именување на сите гранки со кои свештениците биле крунисани за време на жртвите, без разлика дали тоа биле гранки од ловор, мирта, вербена или маслиново гранче. Вербената потекнува од многу древен индоевропски корен, кој на грчки rnabdos - винова лоза (поточно - „волшебна прачка“). Во тоа време постоела традиција да се чува вербена во куќата за да се избркаат лошите духови, да се исчисти олтарот со неговите гранки или да се подарува букет вербена на некој што му посакува се најдобро.
Во Галија, вербената (на келтски - ferfaen) уживала не помал успех. Се користела не само за истите цели како и во Рим, вербената била заштитена и од вештерство. Жителите на Галија го нарекле „отров на ѓаволот“. Ги Отсекувале стеблата во самракот на ноќта, со нив ги посипувале со света вода на местата каде што се населил ѓаволот. Таа ги чистела и куќите. Магионичарите рекле дека ако се триеш со вербена, сите желби ќе се остварат. Со негова помош ја исфрлиле треската, излечиле тонзилитис, скрофла, кожни болести, лепра, модринки. Според нивното мислење, штитело од каква било инфекција. Но, за да се постигнат такви резултати, требало да се собере вербената навечер во самрак, за никој да не може да види (ниту месечината, ниту сонцето) и да се понуди земјата во вид на помирување за саќе. На ова тие додале дека сè уште не набраната вербена треба да се оцрта со железо во круг, да се извлече со левата рака и да се подигне во воздух. Листовите, стеблото и коренот се сушат посебно во темница. Друидите ја собирале на ведро пред изгрејсонце. Според нивното мислење, растението требало да се набере кога Сонцето е во знакот на Овен, да се исуши и да се сомеле во прав. Собрана во знакот на Овен и измешана со едногодишно семе од афион, вербената се користела и за лечење епилепсија.[5][6]. .
Класификација[уреди | уреди извор]
Вербената е опишана од Карл Линеј во 1753 година во Species planarum [7]. Научното име на родот се однесува на античкото римско име verbena, доделено на жртвени и свештенички растенија. Officinalis доаѓа од латинскиот officina - аптека.
Тесно поврзана со видовите Verbena urticifolia, Verbena lasiostachys, Verbena menthifolia и веројатно Verbena hastata, кои се диплоиди со 14 хромозоми[8].
Многу сорти се опишани како посебни видови, сорти или подвидови. Во моментов е прифатена следнава таксономија [7] :
- Verbena officinalis var. africana (R.Fern. & Verdc.) Munir
- Verbena officinalis subsp. africana R.Fern. & Verdc.
- Verbena officinalis var. eremicola Munir
- Verbena officinalis var. gaudichaudii Briq.
- Verbena officinalis var. macrostachya (F.Muell.) Benth.
- [syn. Verbena macrostachya]
- Verbena officinalis var. monticola Munir
- Verbena officinalis var. officinalis L.
- [syn. Verbena domingensis]
Verbena halei понекогаш се вклучува како сорта или подвидови на Verbena officinalis[7]. Но, и покрај надворешната сличност, биогеографските податоци сугерираат поинаку, а ДНК студиите го потврдуваат тоа. Истите овие студии сугерираат дека Verbena halei е поврзана со Verbena macdougalii[8].
Галерија[уреди | уреди извор]
-
цветен дијаграм на Verbena officinalis -
Вербена ,железарка -
Вербена ,железарка -
Вербена ,железарка цвет -
Вербена ,железарка -
Вербена ,железарка -
Вербена ,железарка
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 521, 548—549. — ISBN 5-87317-260-9.
- ↑ Губанов И. А. и др. Определитель высших растений средней полосы европейской части СССР: Пособие для учителей / И. А. Губанов, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров. — М.: Просвещение, 1981. — С. 237, 250.
- ↑ Энциклопедия декоративных садовых растений
- ↑ По данным сайта GRIN (см. раздел Ссылки)
- ↑ Энциклопедия символов... (см. раздел Литература).
- ↑ Тайны чёрной... (см. раздел Литература).
- ↑ 7,0 7,1 7,2 USDA (2007) (см. раздел Литература)
- ↑ 8,0 8,1 Yuan & Olmstead (2008) (см. раздел Литература)
Литература[уреди | уреди извор]
- Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Зачинети-ароматични и зачинети растенија: прирачник / Реп. ед. K. M. Sytnik. - К .: Наукова Думка, 1989 г. - 304 од. - 100.000 примероци. - ISBN 5-12-000483-0 .
- Энциклопедия символов, знаков, эмблем. - М., 1999 година.
- Тайны чёрной и белой магии. - Минск, 1998 година.
- Соединетите Американски Држави Министерството за земјоделство (USDA) (2007): Информативна мрежа за ресурси на Germplasm - Verbena officinalis . Верзија на 2007-OCT-30. Преземено 2008-AUG-07.
- Yuan, Yao-Wu & Olmstead, Richard G. (2008): Филогенетска студија на ниво на вид на комплексот Verbena (Verbenaceae) укажува на два независни меѓугенерички трансфери на хлоропласти. Мол. Филогенет. Еволуција. 48 (1): 23-33. doi:10.1016/j.ympev.2008.04.004 (HTML апстракт)
- Губанов И. А. и други. 1074. Verbena officinalis L. / / Илустриран водич за растенија од Централна Русија. Во 3 т . - М .: Т-во научни. ед. KMK, In-t технолог. исл., 2004 година. - Т. 3. Ангиосперми (дикотиледони: двокотиледони). - ОД. 107. — ISBN 5-87317-163-7 .
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- „taxon“. Информативна мрежа за гермоплазмени ресурси. Служба за земојоделско истражување, Министерство за земјоделство на САД. (англиски) (англиски)
- „Врбинка“ — Енциклопедија на живиот свет (англиски)
- Вербена (lat. Verbena officinalis)
- https://железарка, железна трева)/verbena-zelezna-treva/ Архивирано на 3 март 2022 г.
|
|