Преглед на кодот на Јидиш

{{Infobox language
|name = Јидиш
|nativename = {{јаз|yi|ייִדיש}}
|pronunciation = 
|states = [[Австралија]], [[Австрија]], [[Аргентина]], [[Белгија]], [[Белорусија]], [[БиХ]], [[Бразил]], [[Велика Британија]], [[Германија]], [[Израел]], [[Канада]], [[Латвија]], [[Литванија]], [[Мексико]], [[Молдавија]], [[Полска]], [[Романија]], [[Русија]], [[САД]], [[Украина]], [[Унгарија]], [[Франција]], [[Холандија]], [[Шведска]] и разни други
|speakers = 1,5 милиони
|date = 
|ref = <ref name=Ethnologue>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ydd Јидиш, Источно наречје] — [[Ethnologue]] {{en}} {{конс|29 јуни 2013}}</ref>
|speakers2 = 11 милиони како втор
|familycolor = Indo-European
|fam2 = [[германски јазици|германско]]
|fam3 = [[западногермански јазици|западногерманско]]
|fam4 = [[горногермански јазици|горногерманско]]
|script = [[хебрејска азбука]] (јидишка)
|nation = {{знаме|Украина}} (1918-1921)<br>{{знаме|Еврејска автономна област}}, [[Русија]]
|minority = {{BIH}} <br /> {{POL}} <br /> {{ROM}} <br /> {{UKR}} <br /> {{NED}} <br /> {{SWE}} 
|agency = нема формален;<br />[[YIVO]] ([[де факто]])
|iso1 = yi
|iso2 = yid
|iso3 = yid
|lc1 = ydd
|ld1 = источно наречје
|lc2 = yih
|ld2 = западно наречје
|lingua = 52-ACB-g = 52-ACB-ga (зап. наречје) + 52-ACB-gb (ист. наречје); вкуп. 11 говори
}}
[[Податотека:Yiddish WWI poster2.jpg|мини|десно|Американски плакат на јидиш од [[Прва светска војна|Првата светска војна]] (1917) што ги повикува еврејските доселеници да помогнат во зачувувањето на слободата поради која дошле во САД]]
'''Јидиш''' ({{јаз|yi|ייִדיש}} ''јидиш'' или {{јаз|yi|אידיש}} ''идиш'', букв. „еврејски“) — [[горногермански јазици|горногермански јазик]] на [[Ашкенази|ашкенашките]] [[Евреи]] во разни делови од светот.<ref>[http://www.jewish.org.mk/Recnik/Recnik.htm Еврејски речник] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110722215807/http://www.jewish.org.mk/Recnik/Recnik.htm |date=2011-07-22 }} — проект „Менора“ при [[Музеј на Град Скопје|Музејот на Град Скопје]]</ref> Се развил како спој од разни германски дијалекти со [[супстрат|примеси]] од [[хебрејски јазик|хебрејскиот]], [[арамејски јазик|арамејскиот]] и [[словенски јазици|словенскиот]] лексикон и извесни траги од [[романски јазици|романските јазици]].<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=eyBQn7JrBVwC&pg=PA72 ''Introduction to Old Yiddish literature'', стр. 72], Baumgarten and Frakes, Oxford University Press, 2005</ref><ref>[http://www.jewishgen.org/databases/givennames/yiddial.htm „Развојот на јидиш низ вековите“] — JewishGen {{en}}</ref> Јазикот се пишува со [[хебрејска азбука]].

Потекнува од ашкенашката култура што се развила во X век во [[Рајнска област|Рајнската област]] и потоа се проширила низ [[средна Европа|Средна]] и [[Источна Европа]], па подоцна и на други континенти. Во најраните записи, јазикот се нарекува {{јаз|yi|לשון־אַשכּנז}} (''лошн-ашкнез'' = „ашкенски јазик“) и {{јаз|yi|טײַטש}} (''тајч'', варијанта на ''тиуч'', тогашен назив за јазикот што се говорел во подрачјето, денес наречен средногорногермански). Меѓу народот се нарекувал {{јаз|yi|מאַמע־לשון}} (''маме-лошн'', „мачин јазик“), разликувајќи го од [[хебрејски јазик|хебрејскиот]] и [[арамејски јазик|арамејскиот]], кои збирно се нарекуваат {{јаз|yi|לשון־קודש}} (''лошн-којдеш'', „свет јазик“). Поимот „јидиш“ почнал пошироко да се користи во XVIII век, со исклучок на периодот од крајот на XIX и почетокот на XX век, кога јазикот се нарекувал „еврејски“.

Во значаел дел од неговата историја, јидиш бил главниот говорен јазик на Евреите-Ашкенази, и некогаш сочинувал широк [[дијалектен континуум]] од западното наречје до трите големи групи на источното наречје: литвиските, полските и украинските говори. Источното наречје е карактеристично по големиот број на зборови од [[словенски јазици|словенско]] потекло. Западното наречје денес има малкумина говорници, за разлика од источното, кое и понатаму е во широка употреба.

Јидиш е мајчин јазик на голем број [[ортодоксен јудаизам|ортодоксни]] еврејски заедници ширум светот, иако постојат и такви што не го познаваат (како да речеме [[македонски Евреи|македонските Евреи]], чиј јазик е [[ладино]], т.е. јудеошпански). Ова е јазик и на [[хасидизам|хасидите]] во домот, училиштето и во општествениот живот, но и во вишето образование во места како литванските богословски школи ([[јешива|јешиви]]).

==Историја==
Во X век, во [[Средна Европа]] се развила посебна еврејска култура, чии припадници почнале да се нарекуваат Ашкенази. Поимот потекнува од името „Ашкеназ“,<ref>во македонската [[Библија]] се нарекува „Асханаз“; погл. [http://www.mkbible.net/biblija/index.php?Bitie%2010 Битие 10:3] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160310223749/http://www.mkbible.net/biblija/index.php?Bitie%2010 |date=2016-03-10 }}</ref> што е средновековен [[хебрејски јазик|хебрејски]] назив за северна Европа и Германија. Тогашниот Ашкеназ ја претежно ги опфаќал [[Рајнска област-Пфалц|Рајнската област и Пфалц]], а особено значајни центри биле [[Вормс]] и [[Шпајер]]). Подрачјето поточно се однесува на најзападните краишта на Германија, навлегувајќи во северна Франција. Областа се граничела со соседната еврејска култура на [[Сефарди]]те ([[шпанија|шпанските]] Евреи), која се протегала сè до јужна [[Франција]]. Ашкенаската култура подоцна се проширила [[источна Европа]] со крупните праселби на населението.

Не постојат никакви сигурни сознанија за говорниот јазик на првите Евреи во Германија, но постојат неколку теории. Според првата, [[Ашкенази]]те веројатно говореле на простонародниот [[арамејски јазик|арамејски]] од римска [[Јудеја (провинција)|Јудеја]], древна и раносредновековна [[Месопотамија]]. Ова се претпоставува и поради широката застапеност на арамејскиот кај [[Сирија|сириските]] трговци во римско време (вклучувајќи ги и оние во европските провинции). Многу Евреи што живееле во [[Рим]] и [[јужна Италија]] во римско време говореле на [[старогрчки јазик|грчки]], што се одразило врз личните имиња кај Ашкеназите, како што е Калоним). Хебрејскиот пак, важел за богослужбен јазик кој не наоѓал примена во секојдневието. Преостанува да се извршат уште многу истражувања за да се утврди потеклото на јазикот.

Прифатено е дека во раниот период, јазикот содржел елементи од други јазици на [[Близок Исток|Блискиот Исток]] и во Европа, кои ги попримал со преселбите на говорниците. Бидејќи некои доселеници дошле преку Франција и Италија, веројатно е дека биле застапени елементи од тамошните еврејски говори. Такви романски остатоци во јазикот постојат и денес. Во западното наречје се содржат и други зборови од латинско потекло, но сепак мошне малку.

Со исклучок на очигледните хебрејски зборови за нешта во еврејскиот живот, многу е тешко да се утврди во кој степен овој јазик се разликувал од тогашниот германски. Се смета дека веќе во XV век, јидиш се одвоил како посебен германски говор во достатна мера за да биде различен и во самиот германски дел од лексиконот.

== Поврзано ==
* [[Јидишка книжевност]]
* [[Иљја Еренбург]]
* [[Клезмер]] — ашкенашка музика
* [[Википедија на јидиш]]
* [[Еврејска автономна област]]
* [[Ладино]] (јудеошпански) — јазик на [[Македонски Евреи|Евреите во Македонија]]
* [[Еврејски јазици]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
{{ИнтерВики|код=yi}}
{{рв|Yiddish language}}
* [http://www.yiddishdictionaryonline.com/ Речник на јидиш] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060202015659/http://www.yiddishdictionaryonline.com/ |date=2006-02-02 }}
* [http://www.verterbukh.org/ Verterbukh] — ресурси за јидиш
* [http://yivo.org/ Институт за еврејски истражувања YIVO]

== Галерија ==
<gallery>
Податотека:Yidish-dialects-ru.png|Карта на јидишките говори во Русија
Податотека:Page from Yiddish-Hebrew-Latin-German dictionary by Elijah Levita.jpg|Четиријазичник (јидиш, хебрејски, латински и германски) од XV-XVI век
Податотека:Yiddish.png|Карта на јидишките говори ов XV до XIX век
Податотека:Yiddish language distribution in the United States.svg|Застапеноста на јидиш во САД
Податотека:Government-hq.jpg|Натпис на влезот во управата на [[Еврејска автономна област|Еврејската автономна област]] во Русија
</gallery>

{{Германски јазици}}
{{Јазици во Полска}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Јидиш| ]]
[[Категорија:Еврејски јазици]]
[[Категорија:Германски Евреи]]
[[Категорија:Германски дијалекти]]
[[Категорија:Горногермански јазици]]
[[Категорија:Јазици во Израел]]
[[Категорија:Јазици во Полска]]
[[Категорија:Јазици во Русија]]
[[Категорија:Јазици во Украина]]
[[Категорија:Јазици во Грузија]]