Ојратски јазик

Од Википедија — слободната енциклопедија
Ојратски јазик
ᡆᡕᡅᠷᠠᡑ ᡘᡄᠯᡄᠨ
Oyirad kelen
ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠦ ᠣᠶᠢᠷᠠᠳ ᠠᠶᠠᠯᠭᠤ
Mongγol kelen-ü Oyirad ayalγu
Застапен воМонголија, Русија, Кина, Киргистан[1]
НародОјрати
Говорници360,000  (2007–2010)e17
Јазично семејство
монголски
  • централни
    • ојратски јазик
Писмојасно писмо (Кина, неофицијално), кирилица (Русија, официјално)
Јазични кодови
ISO 639-2xal
ISO 639-3или:
xal — современ ојратски
xwo — пишан ојратски
Linguistxwo пишан ојратски
Linguaspherepart of 44-BAA-b

Ојратскиот (јасно писмо: ᡆᡕᡅᠷᠠᡑ ᡘᡄᠯᡄᠨ Oyirad kelen; калмички: Өөрд, Öörd; монголски: |Ойрад, Oirad) е монголски јазик. За ојратскиот јазик, и неговите дијалекти, сè уште постои научна дискусија за тоа дали ојратскиот е еден засебен јазик со сите свои дијалекти[2] или главен дијалект на монголскиот јазик.[3] Ојратските подрачја се расшрткани во западните предели на Монголија,[4] северозападна Кина[4] и Русија, поточно во Калмикија каде една верзија на јазикот позната како калмички јазик е официјална во оваа федерална единица на Руската Федерација.[5] Во сите три држави, ојратскиот станал загрозен јазик како последица на владините мерки во минатото, како и општествените и политички прилики. Најраспространет дијалект е торгутскиот дијалект.[1][4] Покрај поимот „ојратски“, се користи и поимот „пишан ојратски“ за да се означи пишаната форма на јазикот со јасно писмо.[6]

Дијалекти[уреди | уреди извор]

Во Монголија има неколку историски ојратски дијалекти, секој соодветува со различо племе:[7]

  1. Дорбет, се зборува(л) во покраините Увс, Доргон и Ховд.
  2. Бајат, во покраината Увс
  3. Торгут, во Ховд
  4. Уријанхај, во Ховс и Бајан Олги
  5. Олд, во Ховд
  6. Захчин, во Ховд
  7. Хотон, во Увс. Хотонците биле донесени во Монголија од Зунгхарскито Ханат и го заборавиле својот турски јазик и почнале да користат ојратски.[8][9]

Постојат неколку дијалекти кои тешко се класифицираат. Алашанскиот дијалект во Внатрешна Монголија првично бил дел од ојратскиот[10] а се класифицирал така според фонологијата.[1] Но од други бил класифициран како дијалект на монголскиот јазик, порад морфологијата.[11] Дархадскиот дијалект во Монголија бил класифициран како ојратски, монголски или бурјатски.[12]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. 1,0 1,1 1,2 Svantesson et al. 2005: 148
  2. Birtalan 2003. Note that she is not altogether clear about that matter as she writes: "For the present purpose, Spoken Oirat, from which Kalmuck is excluded, may therefore be treated as a more or less uniform language." (212). See also Sanžeev 1953
  3. Sečenbaγatur et al. 2005
  4. 4,0 4,1 4,2 Sečenbaγatur et al. 2005: 396-398
  5. Sečenbaγatur et al. 2005, Bläsing 2003: 229
  6. Birtalan 2003: 210-211
  7. Coloo 1988: 1-6
  8. Library of Congress: Khoton (Mongolian people)
  9. Katoh et al. 2005
  10. Sečenbaγatur et al. 2005: 265-266
  11. Sečenbaγatur et al. 2005: 190-191
  12. See literature given in Sanžaa and Tujaa 2001: 33-34

Литература[уреди | уреди извор]

  • Birtalan, Ágnes (2003): Oirat. In: Janhunen (ed.) 2003: 210-228.
  • Bitkeeva, Aisa (2006): Kalmyckij yazyk v sovremennom mire. Moskva: NAUKA.
  • Bitkeeva, Aisa (2007): Ethnic Language Identity and the Present Day Oirad-Kalmyks. Altai Hakpo, 17: 139-154.
  • Bläsing, Uwe (2003): Kalmuck. In: Janhunen (ed.) 2003: 229-247.
  • Chuluunbaatar, Otgonbayar (2008): Einführung in die mongolischen Schriften. Hamburg: Buske.
  • Coloo, Ž. (1988): BNMAU dah’ mongol helnii nutgiin ajalguuny tol’ bichig: oird ayalguu. Ulaanbaatar: ŠUA.
  • Indjieva, Elena (2009): Oirat Tobi: Intonational structure of the Oirat language Архивирано на 3 септември 2023 г.. University of Hawaii. Dissertation.
  • Janhunen, Juha (ed.) (2003): The Mongolic languages. London: Routledge.
  • Katoh T., Mano S., Munkhbat B., Tounai K., Oyungerel G., Chae G. T., Han H., Jia G. J., Tokunaga K., Munkhtuvshin N., Tamiya G., Inoko H.: Genetic features of Khoton Mongolians revealed by SNP analysis of the X chromosome. Molecular Life Science, School of Medicine, Tokai University, Bohseidai, Isehara, Kanagawa, 259-1193, Japan. [Gene. 12 Sep. 2005].
  • Sanžeev, G. D. (1953): Sravnitel’naja grammatika mongol’skih jazykov. Mosvka: Akademija nauk SSSR.
  • Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe (2005): Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: Öbür mongγul-un arad-un keblel-ün qoriy-a.
  • Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén (2005): The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press.