Џунка

Од Википедија — слободната енциклопедија
Џунка од 13 век
Модерна варијанта

Џунка[1][2] или џонка[3][4] — еден вид традиционален кинески едреник создаден за време на династијата Хан (200 г.пр.н.е. - 200 г.н.е.). Се карактеризира со висока крма со испакнат лак и неколку јарболи со платно или рогозини. Едрата по потреба може да се рашират или да се соберат со влечење на јажиња. Наместо вообичаената кобилица, за управување со бродот се користи масивно кормило. Џунките се појавиле во 2 век пр.н.е., а биле користени за пловидба до индонезискиот и индискиот брег во средниот век. Тие еволуирале со текот на времето, па дури и денес можат да се најдат во употреба модерни верзии на овој вид брод.

Постојат два вида џунки во Кина: северна џунка, која се развила од кинеските речни бродови,[5] :20 и јужна џунка, која се развила од австронезискиот бродски дизајн што се користел во трговијата со источната династија Хан од вториот век.:12-13 Тие продолжиле да се развиваат во подоцнежните династии и главно биле користени од кинеските трговци низ Југоисточна Азија. Слични дизајни на џунки биле усвоени и од други источноазиски земји, особено Јапонија, каде џунките се користеле како трговски бродови за трговија со стоки со Кина.Биле застапени, а во помал број сè уште се присутни низ Југоисточна Азија и Индија, но пред сè во Кина.[6] Историски гледано, кинеските џунки може да бидат еден од многуте видови на мали крајбрежни или речни бродови, кои обично служат како товарен брод, чамец за разонода или чамци за домување, но има и такви кои по големина се блиски со големите океански бродови. Денес, во поширока смисла, се среќава сè поголем број на модерни рекреативни едрилици во облик на џунка. Може да има значителни регионални варијации во видот на опремата или распоредот на пловилото; како и да е, сите тие користат џункови едра.

Поимот „џунка“ (португалски; холандски; и шпански) [7] исто така се користел во колонијалниот период за сите средни до големи бродови од австронезиската култура на островите во Југоисточна Азија, со или без опрема на џунка.[8] Примерите ги вклучуваат индонезискиот и малезискиот џонг, филипинскиот каракоа и ланонг и молучката кора кора .[9]

Етимологија[уреди | уреди извор]

Џунки во Гуангџоу, Кина од уметникот Лај Афонг
Модерна џунка во Ла Рошел 2009 година
Несакана Бедар Нага Пеланги, по пловењето околу Куала Тренган, Малезија во 1998 година

Мислењата за потеклото на зборот се поделени на оние кои веруваат дека потекнува од кинескиот дијалект и оние кои веруваат дека потекнува од јаванскиот јазик. Можно е овој поим да потекнува од кинескиот збор (船„чамец; брод“) - современ мандарински кинески збор за океански дрвен товарен брод е (艚).

Пјер-Ив Манга и Зоемулдер, меѓу другите, укажуваат на старојаванско потекло, во облик на зборот јонг. Зборот може да се проследи од стар јавански натпис во 9 век.[10][11] :748 Во малајскиот и кинескиот јазик влегол во 15 век, кога списокот на кинески зборови го идентификува како малајски збор за брод. Кон крајот на 15 век, Унданг-Унданг Лаут Мелака, поморски законик што го составиле јавански бродосопственици во Мелака,[12] често користи јонг како збор за товарни бродови.:60 Европски списи од 1345 до 1601 година користат различни сродни поими, вклучувајќи го жонк (француски), (италијански), (шпански), (португалски) и (холандски).[13][14] :299 :60 Овие поими вообичаено се користат за опишување на сите видови големи бродови пронајдени во Југоисточна Азија, како и кинески бродови.[15] :19

Градба[уреди | уреди извор]

Историчарот Херберт Ворингтон Смит сметал дека џунката е еден од најефикасните дизајни на бродови, изјавувајќи дека „како средство за превоз на човекот и неговата трговија на отворено и бурно море, како и на огромните внатрешни водни патишта, ретко која друга класа на брод... е посоодветна или подобро приспособена за својата намена од кинеската или индиската џунка, и сигурно е дека во однос на рамноста на едрата и практичноста, кинеската опрема е ненадмината“.[16]

Едра[уреди | уреди извор]

Едрото на кинеската џунка е вид на примена на едрата на малајската џунка, кое користело патосници од зеленчук прицврстени на летви од бамбус, практика што потекнува од Индонезија.[17] :191-192 :12-13 Летвите со целосна должина го одржуваат едрото порамно од идеално во сите услови на ветер. Следствено, нивната способност да пловат блиску до ветрот е полоша од другите предни и задни платформи.[18][19]

Царот Кангси (владеел 1654–1722) на турнеја, седи истакнато на палубата на џунка

Труп[уреди | уреди извор]

Класичните џунки биле градени од меко дрво (иако тиковото дрво се користело во Гуангдонг по 17 век) со надворешен облик кој е прво изграден. Потоа, биле поставени неколку внатрешни прегради, до кои се пристапуваше со посебни отвори и скали, кои наликуваат на внатрешната структура на бамбус. Традиционално, трупот има крма во форма на потковица која поддржува висока [палуба за измет[|палуба]]. Дното е рамно кај речните џунки без кобилица (слично на сампан), така што чамецот се потпира на кормило,[20] подводна даска или многу големо кормило за да се спречи чамецот да се лизне бочно во водата.[21]

Друга одлика на џунката, внатрешна преграда, го зајакнува бродот и го успорувапоплавувањето во случај на појава на дупка. За бродовите изградени на овој начин се зборува во книгата Раговорите на Пингџу на маса на Џу Јуо, објавени во 1119 година за време на династијата Сонг.[22] Овој вид на кинеска конструкција на трупот на бродот бил потврден од мароканскиот муслимански берберски патник Ибн Батута (1304–1377), кој го опишал многу детално (види Технологија на династијата Сонг).[23]

Џунка во близина на Хонг Конг, околу 1880 година

Бенџамин Френклин напишал во писмо од 1787 година за проектот поштенски пакет помеѓу Соединетите Американски Држави и Франција:

Бидејќи овие пловила не се оптоваруваат со стока, нивните складишта без проблеми може да се поделат во посебни станови, на кинески начин и секој од овие станови да се зачепи да не дојде во допис со водата.

—Бенџамин Френклин, 1787[24]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ „џунка“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „џунка“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ „џонка“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  4. ↑ „џонка“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  5. ↑ L. Pham, Charlotte Minh-Hà (2012). Asian Shipbuilding Technology. Bangkok: UNESCO Bangkok Asia and Pacific Regional Bureau for Education. ISBN 978-92-9223-413-3.
  6. ↑ Crossley, Pamela Kyle, Daniel R. Headrick, Steven W. Hirsch, Lyman L. Johnson, and David Northrup. "Song Dynasty." The Earth and Its Peoples. By Richard W. Bulliet. 4th ed. Boston: Houghton Mifflin, 2008. 279–80. Print.
  7. ↑ Real Academia Española (2020). „junco“. «Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario (шпански). Посетено на 2020-04-13.
  8. ↑ Julia Jones The Salt-stained book, Golden Duck, 2011, p127
  9. ↑ Emma Helen Blair & James Alexander Robertson, уред. (1906). The Philippine Islands, 1493-1898.
  10. ↑ Manguin, Pierre-Yves (1993). „Trading Ships of the South China Sea. Shipbuilding Techniques and Their Role in the History of the Development of Asian Trade Networks“. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 36 (3): 253–280.
  11. ↑ Zoetmulder, P. J. (1982). Old Javanese-English dictionary. The Hague: Martinus Nijhoff. ISBN 9024761786.
  12. ↑ Reid, Anthony (1993), Southeast Asia in the Age of Commerce 1450-1680. Volume Two: Expansion and Crisis, New Haven and London: Yale University Press. pp. 39.
  13. ↑ „JONQUE : Etymologie de JONQUE“. www.cnrtl.fr (француски). Посетено на 2018-03-30.
  14. ↑ Galang, R.E. (1941). „Types of watercraft in the Philippines“. The Philippine Journal of Science. 75: 287–304.
  15. ↑ Pham, Charlotte Minh-Hà L. (2012). „Unit 14: Asian Shipbuilding (Training Manual for the UNESCO Foundation Course on the Protection and Management of the Underwater Cultural Heritage)“. Training Manual for the UNESCO Foundation Course on the Protection and Management of Underwater Cultural Heritage in Asia and the Pacific. UNESCO. ISBN 978-92-9223-414-0.
  16. ↑ Smyth, Herbert W (1906). Mast and Sail in Europe and Asia. New York: E.P. Dutton. стр. 397.
  17. ↑ Johnstone, Paul (1980). The Seacraft of Prehistory. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0674795952.
  18. ↑ Dix, President Dudley (2013-09-23). Shaped by Wind & Wave: Musings of a Boat Designer (англиски). Lulu Press, Inc. ISBN 9781105651120.[мртва врска]
  19. ↑ Mudie, Rosemary; Mudie, Colin (1975), The history of the sailing ship, Arco Publishing Co., стр. 152, ISBN 9780668037808
  20. ↑ Platt, Brian (2001). „The Chinese Sail“. friend.ly.net. Архивирано од изворникот на 2008-12-01. Посетено на 13 August 2009. The masts, hull and standing rigging" section, paragraph 2
  21. ↑ „Mainland China: Revival of the Junk“. thomashoppe.net. Архивирано од изворникот на 2009-05-05. Посетено на 2009-08-13. Materials and dimensions" section, paragraph 5
  22. ↑ Needham, Volume 4, Part 3, 463.
  23. ↑ Needham, Volume 4, Part 3, 469.
  24. ↑ Benjamin Franklin (1906). The writings of Benjamin Franklin. The Macmillan Company. стр. 148–149. Посетено на 5 October 2012.

Литература[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Џунка&oldid=5065591“