Венизелизам
| Република Грција |
 Оваа статија е дел од темата: |
|
|
|
|
|
Венизелизам (грчки: Βενιζελισμός) — едно од главните политички движења во Грција од 1900-тите до средината на 1970-тите.
Главни идеи[уреди | уреди извор]
Именуван по Елефтериос Венизелос, клучните карактеристики на вензелизмот биле:
- Грчки иредентизам: Поддршка на Големата идеја.
- Грчки национализам (либерален национализам)
- Либерална демократија: Венизелистите ги претставувале претстојните урбани класи кои биле против стариот конзервативен естаблишмент, кој исто така имал блиски врски со палатата.
- Прозападен поглед: Сојуз со Антантата против Централните сили за време на Првата светска војна и со Сојузниците за време на Втората светска војна. Исто така, прозападно за време на Студената војна, но подоцна се разделила со директна конфронтација меѓу грчките националистички сили на Кипар против британските колонијални сили.
- Републиканизам: И покрај умереноста на Венизелос во однос на монархијата, повеќето од неговите поддржувачи биле за Република, според француските стандарди.
- Мешани економски политики: од економски либерални до социјалдемократски политики. [1]
- Антиболшевизам: Венизелос го отфрлил болшевичкиот систем и бил главниот воведник на антикомунистичкиот закон Идионимон во 1929 година. Во говорот што го одржал во грчкиот парламент, тој изјавил дека социјализмот е демократски, а болшевизмот авторитарен.
Во современа смисла идеологијата венизелизмот опфаќа национален либерализам, граѓански национализам, економски либерализам, либерална демократија, проевропизам, републиканизам, секуларизам, центризам, радикален центризам и генерално се движи од десниот центар кон социјалдемократијата.
Историја[уреди | уреди извор]
Либерална партија[уреди | уреди извор]
Либералната партија на Венизелос владеела со Грција од 1910 до 1916 година. Таа година, решен да влезе во Првата светска војна на страната на Антантата, Венизелос се побунил против кралот и формирал Привремена влада за национална одбрана во Солун. Венизелос ја вратил целосната контрола врз земјата во 1917 година и владеел до поразот на изборите во 1920 година. Најсилната поддршка за вензелизмот дошла во „Нова Грција“ стекната по Балканските војни од 1912–1913 година, составена од Крит, Тракија, Епир, островите во Северно Егејско Море и Македонија. [2] Спротивно на тоа, луѓето во „Стара Грција“ имале тенденција да бидат повеќе ројалисти. Фактот дека во 1916 година кралот Константин I им дозволил на Бугарите да окупираат делови од Македонија и бил подготвен да размислува за откажување од сета неодамна стекната „Нова Грција“ на север на Бугарите за да го ослабне венизелистичкото движење, ја зацементирало идентификацијата на луѓето во северна Грција со вензелизмот. [3] Грчките бегалци од Турција, исто така, имале тенденција да бидат силно венизелисти, [4] барем до 1930-тите и потпишувањето на грчко-турскиот договор за пријателство од Венизелос (1930). [5]
Гласачите започнале да фаворизираат рамнотежа меѓу Венизелос и Константин I. Овој кризен период за Венизелос се случил кога Грција имала заостаната економија, растечка политичка корупција, профитерство од страна на неколкуте и осум континуирани години на мобилизација. [6]
По кризниот период (вклучувајќи две краткотрајни провензелистички воени влади по револуцијата на Николаос Пластирас од 1922 година), либералите се вратиле на власт од 1928 до 1932 година. Венизелистите Софоклис Венизелос и Георгиос Папандреу го формирале јадрото на грчката влада во егзил за време на окупацијата на Грција на оската (1941–1944) и ја поседувале власта неколку пати во текот на 1950-тите.
Центар сојуз[уреди | уреди извор]
Георгиос Папандреу ја создал партијата Сојуз на Центарот во 1961 година, како коалиција на стари венизелисти и прогресивни политичари. Во 1963 година партијата била избрана и ја имала власта до 1965 година, кога нејзиното десно крило ги прекинало редовите во настаните познати како Апостасија. Сегашниот Сојуз на центристи тврди дека е идеолошко продолжение на старопартискиот Сојуз на Центарот.
Центристичка демократска унија[уреди | уреди извор]
По Хунтата од 1967-1974 година, венизелистите ја формирале партијата Сојуз на Центарот – Нови сили, која потоа еволуирала во Сојуз на Демократскиот Центар (грчки: ΕΔΗΚ). Додека венизелистичкото наследство било сè уште популарно, изборните резултати биле разочарувачки бидејќи укинувањето на монархијата, слабеењето на поддршката за грчкиот национализам по седумте години на хунтата и турската инвазија на Кипар во 1974 година, и движењето на Караманлис кон политичкиот центар ги заматило разликите меѓу либералите и нивните поранешни конзервативни противници, додека социјалистичката партија ПАСОК добивала поддршка од левата страна на спектарот.
Повеќето членови на партијата со нивниот лидер Георгиос Маврос биле апсорбирани од ПАСОК.
Наследство[уреди | уреди извор]
Иако имиџот на Венизелос и денес е многу популарен во Грција, венизелизмот повеќе не е главна сила во грчката политика. Сепак, престижот на Венизелос и неговата идеологија на републиканизмот и прогресивните реформи значат дека повеќето главни политички сили го бараат неговото политичко наследство. Денес во Грција има мали експлицитно „венизелистички“ движења. На изборите за Европскиот парламент во 2004 година, водечка венизелистичка партија била Унијата на центристи, освојувајќи само 0,54% од гласовите на народот во Грција. Обид за заживување на првобитната Либерална партија, под истото име, бил основан во 1980-тите од внукот на Венизелос, Никитас Венизелос.
Анти-венизелизам[уреди | уреди извор]
Постоеле и различни политичари со различна политичка ориентација во текот на 1910-тите (монархисти, конзервативци, дел од свештенството, но и социјалисти/комунисти на новооснованата СЕКЕ) кои биле против политиката на Венизелос. Некои точки на несогласување го вклучувале екстремниот про-антантен став на Венизелос за време на Првата светска војна и Националниот раскол (што довел до поделба на земјата помеѓу венизелистичка и ројалистичка влада), неговата политика за Мегали идејата и нејзините резултати ( во однос на односите со Турција и Грците кои сè уште биле под османлиски суверенитет), а подоцна и Договорот од Лозана и размената на населението.
На страната на антивенизелизмот застанале и верските малцинства во Грција (муслимански, еврејски итн.), кои се генерално со конзервативна политичка ориентација. [7] Друга заедничка точка на антивензелистите била критиката за социјалната и економската трансформација/осовременување на земјата, како што се критиките за политичко/економско лошо управување.
Понатамошно читање[уреди | уреди извор]
- Paschalis M. Kitromilides, Eleftherios Venizelos: The Trials of Statemanship, Edinburgh University Press 2008, стр. 285–306.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship, Paschalis M. Kitromilides, Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship, Edinburgh University Press 2008, pp. 285–306
- ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 pp. 277–278
- ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 278
- ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 260.
- ↑ „Ankara, Treaty of (1930) | Encyclopedia.com“. www.encyclopedia.com. Посетено на 2022-08-31.
- ↑ Finefrock, Michael M. (1980). „Ataturk, Lloyd George and the Megali Idea: Cause and Consequence of the Greek Plan to Seize Constantinople from the Allies, June–August 1922“. The Journal of Modern History. 52 (1): D1053. doi:10.1086/242238. ISSN 0022-2801. JSTOR 1881129.
- ↑ Isabelle Dépret, "Ioannis Metaxas and Religion (1938–41): Historical Experience and Current Debates in Greece", Cahiers balkaniques, 42, 2014 In french