Народна банка на Србија

Народна банка на Србија (српски: Народна банка Србије) е централна банка на Република Србија. Таа е овластена за издавање на српските динари, за водење на монетарната политика и за регулација и супервизија на банкарскиот систем на Србија.

Историја

Првата централна банка на Србија е основана во 188 година под името Привилегирана Народна Банка на Кралството Србија. Оваа банка била организирана според примерот од Белгиската народна банка, кое во тоа време важела за пример на современо организирање на банкарските институции. Притоа, биле формирани и органите на централната банка: Собрание на акционери, Главен одбор, Управен одбор, Надзорен одбор и Есконтен одбор и биле воспоставени функциите гувернер и вицегувернер. Народната банка на Кралството Србија била сместена во центарот на Белград, а потоа се преселила во репрезентативна, наменски изградена зграда на улицата „Крал Петар“ во која се наоѓа до ден-денес. По Првата светска војна, по законот од 26 јануари 1920 година, Привилегираната Народна Банка на Кралството Србија прераснала во Народна банка на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците и под тоа име ја презела работата на територијата на целото кралство. До 1920 година, кога била проширена нејзината територијална надлежност, таа се сметала само како кредитна установа, а во 1931 година, како прва функција ѝ била доверена монетарната политика, а како втора – кредитната политика. Првата и најважна задача, по промената на името во Народна Банка на Кралството Југославија (1929), ѝ била доверена одржување на стабилноста на валутата. За време на Втората светска војна, банката ја извршувала нејзината работа од своето претставништво во Лондон, а во септември 1946 година таа била национализирана и продолжила да работи под името Народна Банка на Југославија.

Поновата историја на Народната банка на Србија започнала со распаѓањето на Југославија и формирањето на Србија како самостојна држава. Притоа, на 19 јули 2003 година стапил во сила Законот на Народна банка на Србија, со кој се утврдени позицијата, организацијата, овластувањата и функциите на Народната банка на Србија.

Статус на НБС

Согласно со законот, НБС:

• е самостојна, независна во извршувањето на функциите
• има статус на правно лице
• има право за предложување на закон и други општи прописи од областа на монетарниот – кредитен и девизен систем и политика
• може да образува и филијали
• во својот состав има специјализирана организација - Завод за изработка на книжни пари и монети

Народната банка на Србија е јавна институција одговорна за чување на вредноста, односно, куповна сила на парите. Народната банка на Србија е самостојна и независна во извршувањето на функциите утврдени со Законот за Народна банка на Србија и другите закони, а за својaта работа е одговорна пред Народното Собрание на Република Србија. Основна цел на Народна банка на Србија е потиккнување и зачувување на ценовна стабилност. Покрај тоа, допринесува и за јакнење на стабилноста на финансиските системi.

Функции на Народна банка на Србија

Народната банка на Србија ги има следниве функции:

• Утврдува и спроведува монетарна и девизна политика
• Управува со девизните резерви
• Утврдува и спроведува, во округот на надлежностите, активности и мерки за зачувување и јакнење на стабилноста и финансискиот систем
• Издава и одзема дозволи, односно овластувања за извршувањето на дејностите на осигурувањето и врши надзор на извршувањето на истите дејности и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредува осигурувањето
• Издава и одзема дозволи за работа и врши контрола на бонитетот и законитостите за работење на банките и извршува и други работи согласно со законот за уредување на банките
• Издава и одзема дозволи за работа на друштва за управување на доброволни пензиски фондови, врши надзор на овие дејности и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредуваат доброволните пензиски фондови
• Издава и одзема дозволи за извршување работи на лизингот, врши надзор на извршувањето на овие работи и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредува лизингот
• Издава пари и монети и управува со текот на готовината
• Го уредува, надгледува и унапредува избалансираното функционирање на платниот промет во земјата и со странство, согласно со законот
• Го остварува законот, односно договорот за утврдените работи на Република Србија не загрозувајќи ја притоа својата самостојност и независност
• Ги остварува работните заштитни права и интереси на корисниците на услугите кои ги нуди банката, друштвата за осигурување, давателите на финансиски лизинг и друштвата за управување со доброволните пензиски фондови, согласно со законот.

Органи на Народна банка на Србија

Извршниот одбор, гувернерот и Советот на гувернери претставуваат органи на Народна банка на Србија.

Извршниот одбор се состои од гувернер, директор на Управата за надзор и вицегувернерите на Народната банка. Во надлежностите на Извршниот одбор е утврдување на монетарната и девизната политика, како и извршување на активности за одржување и јакнење на стабилноста на финансискиот систем. Одборот ги утврдува посебните услови и начини на издавање на хартии од вредност на Народната банка на Србија, условите и начините според кои се спроведуваат операции на отворен пазар и се извршуваат дисконтни работи. Политиката на одобрување на краткорочни кредити и политиката на курс на динарот се дел од надлежностите на одборот. Исто така, начинот на управување на девизните резерви, референтние каматни стапки и другите каматни стапки на Народна банка на Србија, односно основата за пресметување на задолжителната резерва и стапките на задолжителните резерви ги поставува Извршниот одбор. Извршниот одбор утврдува мерки и активности, во округ на надлежноста на Народна банка на Србија, за одржување на ликвидноста на банките. Извршниот одбор одлучува за давање и одземање на дозвола за работа на банките, друштвата за осигурување, за извршување работи на финансискиот лизинг и друштвото за управување на доброволниот пензиски фонд. Одборот ги донесува своите одлуки на седниците, врз основа на мнозинството на гласови. Доколку постои изедначеност на гласовите, одлуката ја донесува гувернерот.

Советот на гувернери се состои од пет члена, вклучувајќи го и претседателот. Членовите се бираат на секои пет години, со право на повторен избор. Советот на гувернери, на предлог на извршниот одбор, во согласност со Владата, го утврдува режимот на курсот на динарот, донесува Статут на Народната банка на Србија, како и стратегија за управување со девизните резерви. Советот го донесува и финансискиот план и усвојува годишни финансиски извештаи на Народна банка на Србија. Исто така избира надворешен ревизор, поставува раководител и извршител на внатрешната ревизија и будно го следи нивното работење. Советот врши надзор на системот на финансиското известување, управувањето со ризиците и внатрешната контрола во Народната банка на Србија, и оценува дали сметководствените политики и процедури одговараат на поставените стандарди. Врши надзор и усвојува годишен план за извршувањето на интерната ревизија во Народна банка на Србија. И како една од поглавните функции на Советот е одлучувањето за членство во меѓународнте финансиски организации и институции. Покрај наведеното, Советот најмалку еднаш годишно во Народното собрание на Република Србија поднесува извештај за работата, за годишната сметка на Народната банка на Србија. Советот одлучува на седницата со мнозинство гласови во вкупниот број на членови на Советот.

Гувернерот на Народна банка на Србија, кој раководи, ја застапува и ја претставува оваа банка, го одбира Народно собрание на Република Србија со мандат од шест години, но со право на повторен избор. Гувернерот е надлежен и одговорен за остварување на целите на Народна банка на Србија, а особено за спроведување на одлуките на Извршниот одбор и Совет. Тој донесува прописи, општи и поединечни акти на надлежностите на Народната банка на Србија, кои не се определени со закон во работата на Извршниот одбор и Советот. Ја уредува внатрешната организација на банката и систематизацијата на работните места, како и работните односи на вработените, ги именува и разрешува вработените кои раководат со организационите единици во Народната банка на Србија. Гувернерот, како претседател на Извршниот одбор, ги потпишува решенијата кои ги донесува одборот.

Народна банка на Србија е правно лице со седиште во Белград. Таа може да образува филијали кои немаат статус на правно лице, а нивната внатрешна организација, делокруг и должност се одредени со Статутот на Народна банка на Србија. Народна банка на Србија во својот состав има специјализирани организации, Завод за изработка на книжни пари и монети – Топчидер, чии обврски и одговорности се одредуваат со законот за Народна банка на Србија и Статутот на Народната банка на Србија.