Образование во Србија
 | |
| Министерство за образование, наука и технолошки развој | |
|---|---|
| Министер | Младен Шарчевиќ |
| Национален буџет за образование | |
| Буџет | 4.7% (2010)[1] – 84-то рангирање на државните расходи за образование ширум светот.[2] |
| General details | |
| Основни јазици | српски |
| Тип | nationalized |
| Писменост (2010) | |
| Вкупно | 98%[3] |
| Мажи | 99.3%[3] |
| Жени | 96.9%[3] |
Образованието во Србија е поделено на предучилишно, основно училиште, средно училиште и високо ниво. Образованието во Србија го регулира Министерството за образование и наука на Република Србија.[4]
Историја на образованието[уреди | уреди извор]
Почетоците на образованието во Србија датираат од 11 и 12 век со формирање училишта на римокатоличките манастири во Тител и Бач во денешната Војводина, која тогаш бил дел од Кралството Унгарија. Луѓето се школувале и во српските православни манастири, како Сопоќани, Студеница и Пеќ.
По падот на средновековната српска држава, меѓу новоформираните училишта имало и словенски и латински училишта. Во 1778 година во Сомбор било основано српското основно училиште Норма. Во 1791 година била основана гимназија во Сремски Карловци, како најстарата српска гимназија.
За време на Првото српско востание, високото училиште во Белград било основано во 1808 година. Во 1838 година, во Крагуевац, била основана Лицеј за Српското кнежевство. Тоа било преместено во Белград во 1841 година. Во 1863 година, таа се споила во Белградската Висока школа. Имала 3 факултети: филозофија, инженерство и право. Подоцна била претворена во универзитет, или денешниот Белградски универзитет.
Универзитетот во Белград бил основан во 1905 година. [1] Архивирано на 23 јануари 2023 г.. По Втората светска војна, основани биле повеќе универзитети, вклучувајќи ги Новосадскиот универзитет (1960), Нишиот универзитет (1965), Приштинскиот универизтет (1969), Универзитет во Црна Гора (1974) и Универзитет Крагујевац (1976). Во 2006 година бил основан Државниот универзитет во Нови Пазар.
Историски систем (пред 2005 година)[уреди | уреди извор]
Образовен систем[уреди | уреди извор]
Пред 2005 година (спроведување на Болоњската декларација и сеопфатна образовна реформа), Србија го имплементирала системот од Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Образованието од предучилишна возраст било по избор, а основното и средното образование биле исти. Од учебната 2005-2006 година, претходната Диплома за високо образование била изедначена со магистратура, а магистер се станувало со двете години докторски студии. Постдипломското образование било укинато и неговата содржина била преместена во високото образование.
Професионална квалификација[уреди | уреди извор]
Историскиот систем ги рангирал студентите според стручна квалификација. Оние кои завршиле само основно училиште, биле квалификувани како неквалификувани работници, додека оние кои завршувале гимназија биле полуквалификувани работници.
Оние со стручно средно образование имале средно стручно оспособување а оние со високо образование имале повисока стручна квалификација додека оние со универзитетска диплома имале високо стручно образование.[5]
Степени на професионалност[уреди | уреди извор]
Освен ранг на квалификации што укажува на способноста на работниците за работа, исто така имало и степен на стручност. Оние кои завршиле гимназија имале IV степен. Степените биле:[5]
- I степен - пониски одделенија од основно училиште (4 години за диплома; вкупно 4 години) [6]
- II степен - повисоки одделенија од основно училиште (4 години за диплома; вкупно 8 години)
- III степен - тригодишно стручно училиште (3 години за диплома; вкупно 11 години)
- IV степен - четиригодишно стручно училиште (4 години за диплома; вкупно 12 години)
- V степен - четиригодишно стручно училиште (4 години за диплома; вкупно 12 години) [7]
- VI степен - колеџ или вишо училиште (3 години за диплома; вкупно 15 години)
- VII1 степен - Универзитетско образование (4-5 години за диплома; вкупно 16-17 години)
- VII2 степен - Магистратура (2 години за диплома; вкупно 19 години)
- VIII степен - докторат (1 година за диплома; вкупно 20 години)
Општи принципи[уреди | уреди извор]
Училишна организација[уреди | уреди извор]
Учениците се организирани во одделенија од најмалку 5 деца за предучилишни установи и најмалку 15 за основни и средни училишта.
Во основното училиште, одделенијата обично се состојат од 15-30 ученици. Учениците кои припаѓаат на одделението се избираат по случаен избор неколку недели пред да започнат да одат во 1 одделение. Класичната структура останува непроменета за следните осум години (со неколку исклучоци).
Повеќето основни и средни училишта имаат Студентски совет и Тим од ученици.
Студентските совети предлагаат подобрувања во наставата и го даваат своето мислење за одредени теми на директорите на училиштата, додека тимовите на учениците се справуваат со проблемите на учениците (помагајќи им на учениците со пониска способност или помагаат некој да се интегрира во врсничките групи ) со помош на професионален психолог. Во училиштата без врсници, неговите активности се однесуваат на психологот.
Родителите се организираат во советите на родители. Родителите на советите предлагаат екскурзии, дебатираат за настани што се случуваат во училиштето и слично. Во училиштата без Студентски совет, родителскиот совет само ги практикува сите гореспоменати активности.
Бесплатни учебници[уреди | уреди извор]
Секој предмет има свој учебник (студентите не се должни да ги имаат сите учебници). Учебниците ги избираат наставниците од одредено училиште, а ги купуваат во локалната книжарница, или од „втора рака“, на старо.
Од учебната 2009-2010 година, на сите ученици од прво одделение им се доделуваат учебниците бесплатно, под услов да ги вратат на крајот на учебната година „употребливи“. Сепак, дури и „неупотребливите“ (оштетени) книги се прифаќаат и никој не е казнет, како што рекол министерот Жарко Обрадовиќ.[8]
Бесплатни учебници во минатото биле достапни само за сиромашните ученици, но денес учениците во Белград своите учебници ги добиваат бесплатно, но се обврзани да ги вратат на крајот на учебната година.
Систем за оценување[уреди | уреди извор]
Системот за оценување е бројчен и е присутен во оваа форма во основното и средното училиште. Оценките од 1 до 5 се користат за основните и средните училишта:
- Недоволен (1) одговара на американското Ф.
- Доволен (2) одговара на американските Д и Ц
- Добар (3) одговара на американските Ц и Б
- Многу добар (4) одговара на американските Б + и А-
- Одлично (5) одговара на американските оценки А и А +
Високите училишта и универзитети користат оценки од 5 до 10. Сите студенти треба да се здобијат со најмалку 6 (најниска оценка). Оценките за прво одделение од основно училиште се „описни“ (наставникот ги запишува впечатоците за конкретниот ученик и конкретните предмети, односно го запишува неговото поведение).
Странци и без државјанство[уреди | уреди извор]
Странските граѓани и студентите без државјанство се запишуваат на истиот принцип како и српските граѓани. Единствената разлика е во тоа што за нив се предвидени бесплатни часови по српски јазик (доколку веќе не знаат српски јазик) пред уписот, за да можат да ги разберат предавања во училиште. Доколку ученикот е од европска земја, на нив може да им се обезбедат предавања по мајчин јазик и култура, бесплатно или со компензација.[9]
Здравје на учениците[уреди | уреди извор]
Сите студенти треба да го поднесат својот медицински извештај кога одат на следното ниво на образование. Извештај од психолог е исто така потребен доколку се запишете во основно училиште. Задолжителните вакцинации, физички прегледи и преглед на забите се вршат во училиштата бесплатно. Исто така, за време на задолжителни школски трки и слични настани, медицински тимови се секогаш присутни.
Објекти[уреди | уреди извор]
Основните училишта можат да имаат кафетерии кои на учениците им нудат оброци по најниска цена. Тие нудат претежно кроасани, но некои имаат хамбургер, помфрит и многу повеќе. Некои училишта нудат варен оброк, но нивната цена е многу поголема.[10] Екскурзиите се еднодневни или дводневни патувања на места низ Србија и Европа и ги организира одредено училиште и само во основните и средните училишта.[11] Дополнителното образование се спроведува за ученици со аспирации да научат повеќе за конкретниот предмет, да учествуваат на натпревари, да заработат стипендии и да се подготват за понатамошно образование.[12] Дополнителното образование се спроведува за ученици со лоши оценки. Неговите цели се да им помогнат на ученици да се справат со предавања, а не со лекција за учење само за тестот, туку и подолго да го запомнат основниот дел од таа лекција. На него може да присуствуваат и ученици со повисоки оценки, особено како подготовка за претстојниот тест.
Организациска година[уреди | уреди извор]
Предучилишно образование[уреди | уреди извор]
Предучилишното образование се посетува во текот на една година пред запишувањето на училиште. Тоа трае најмалку 4 часа на ден најмалку 6 месеци. После тоа, децата со положен испит за способност се запишуваат во основно училиште.[13]
Основно и средно образование[уреди | уреди извор]
Учебната година за основни и средни училишта трае 9½ месеци, освен за учениците од осмо одделение од основно и трето/четврто одделение од средно училиште, за кое трае 9 месеци. Започнува во првиот понеделник на септември и завршува на половина од јуни (5 дена од 15 јуни). За 8-то одделение од основно и 3/ 4-то одделение од средно училиште, завршува на почетокот на јуни (околу една недела порано отколку за другите).[12]
Учебната година е поделена на 2 полугодија а тие пак се поделени на 2 тромесечија.[12]
Учениците имаат 6 празници во текот на една учебна година: еден во ноември (четврт празник, трае 2 дена), еден во јануари ( Нова Година / Православен Божиќ, трае околу 10 дена), два во февруари (Национален ден на Србија, трае 2 дена ; семестар, трае околу 15 дена), еден во април ( Православен Велигден, трае околу 10 дена) и еден во мај ( Меѓународен ден на работниците, трае 2 дена).[12]
Помеѓу училишните години, летото, има летен одмор кој трае 2 месеци (3 месеци за оние што одат во средно училиште или универзитет). Значи, студентите имаат околу 85 работни дена во првото полугодие и 95 во второто; вкупно 180).[12]
Во текот на една учебна година, постојат 2 доброволни училишни трки ( крос-трка) - една во септември и една во мај. На некои места, секоја година има спортски натпреварувања во одбојка, кошарка, фудбал, ракомет, атлетика, гимнастика и џудо.
Терциерно образование[уреди | уреди извор]
Учебната година е поделена на 2 семестри почнувајќи приближно еден месец подоцна отколку во основните и во средните полугодија. Периодот на испитите се спроведува неколкупати за време на празниците за основно и средно образование.
Образовен систем[уреди | уреди извор]
Предучилишно образование[уреди | уреди извор]
Од учебната 2006-2007 година, предучилишното училиште во времетраење од 6 месеци е задолжително и е првиот дел од задолжителното образование. Посетувано е од деца на возраст од 5 или 6 години во локална градинка, каде децата се запознаваат со образовниот систем.[13]
Основно образование[уреди | уреди извор]
Децата се запишуваат во основните училишта на седумгодишна возраст (обично, сите ученици во одделението се родени во истата година). Сепак, можно е учениците да се запишат во основното училиште една година порано ако се родени пред март.
Основното училиште е поделено во две фази:
- Пониско (1-4 одделение)
- Повиско (оценки 5-8)
Во пониските одделенија, учениците се сортираат на часови по случаен избор и имаат само еден наставник и училница за сите предмети, освен англиски, физичко и религија. Студентите во пониските одделенија ги учат следниве предмети (од учебната 2005-2006 година, задолжително учат англиски јазик од I одделение):
- Математика (само основи (броење и пресметување) во I и II одделение)
- Мајчин јазик ( српски, унгарски, албански, ромски, итн.) )
- Српскиот како втор јазик (за оние чиј мајчин јазик не е српски)
- Ликовна уметност (цртање и сликарство; теорија на уметноста само во повисокитеодделенија)
- Англиски јазик (задолжителен странски јазик)
- Музика (пеење, читање и свирење инструменти
- Физичко образование (основни вежби, трчање, спорт и употреба на опрема)
- Светот околу нас (за 1 и 2 одделение) и природа и општествот (за 3 и 4 одделение)
- Изборен: ( граѓанско или верско образование (веронаука); студентите мора да изберат еден од двата предмети
- Изборни предмети финансирање за прво одделение, национална традиција за 4-то одделение, екологија итн.
Наставникот кој предава на ученици од основно училиште од ниско одделение има само една паралелка која му е доделена.
Во повисоките одделенија, учениците добиваат сосема нов опсег на наставници и училници за секој предмет. Наставниците не се менуваат со годините; тие остануваат исти за следните четири години. На 5 одделение, на секое одделение се доделува Класен раководител, кој е одговорен за учениците.
Предметите се следниве:
- Од 5 одделение: биологија, географија, историја, втор странски јазик, технички науки, спорт и друг задолжителен изборен ( компјутерски науки или цртање, сликарство, скулптура)
- Од 6 одделение: физика
- Од 7 одделение: хемија
Кога студентите ќе завршат основно училиште, тие избираат дали сакаат да го продолжат своето образование или не. Националната стратегија за образование планира да го направи средното образование задолжително до 2020 година. Министерот за образование, Жарко Обрадовиќ, изјавил дека иако стратегијата ќе се спроведува во иднина, таа бара уставни измени.[14]
Средно образование[уреди | уреди извор]
Средните училишта се поделени во три вида - гимназии, стручни и занаетчиски училишта. По завршувањето на основното училиште, студентите полагаат тест наречен матура. Тестот опфаќа предмети што се предаваат во основното училиште. На тестот им се доделуваат најмногу 40 бода. Тие исто така добиваат бодови од просечните оценки од 5-то до 8-то одделение, а максимумот е 60 бода. И бодовите од матурата и од просечните оценки се тотализирани во максимум 100 бода. Потоа, учениците прават список на нивните најпосакувани училишта и се подредуваат според колку освоиле бодови - секое средно училиште има ограничен број ученици што ги носи. Откако учениците прават списоци за претпочитани училишта, тие влегуваат во првото училиште што им одговара според бодовите. Ако не успеат да влезат во ниту едно од училиштата што ги навеле (пр. доколку немаат доволно бодови, но избрале многу конкурентни училишта), тие прават друг список за Вториот рок за запишување .
Постојат средни училишта за кои не е потребен класичен систем за влез. Различните учулушта за музика, наука, филологија и балет ги подредуваат учениците засновани врз основа на нивниот талент, наместо од нивните академски перформанси.
- Гимназијата трае четири години и нуди општо и широко образование, доделувајќи им на студенти диплома од средно училиште . На студентите им се советува да го продолжат своето образование по дипломирањето бидејќи е многу тешко да најдат работа со гимназиска диплома. Исто така, постојат два вида на специјални гимназии : Гимназија за математика, Гимназија за физика, Гимназија за компјутерски науки и Гимназија за филологија. Постојат планови за интегриран приемен испит за високо образование, како и унифицирани системи за бодување за приемни испити, дури и за специјални гимназии.
Гимназиите имаат свои курсеви (насокии ), а најчести се Општиот курс, курс наука-математика, курс за социо-лингвистика, курс за информатичка технологија и двојазичен курс. Студентите можат да изберат само еден курс (го прават тоа кога ќе го напишат списокот со желби за претпочитани училишта и курсеви) и тие обично не го менуваат сè додека не дипломираат. Секој курс има ист број и список на часови, но разликата е во нивните распореди (на пример, социо-лингвистичкиот курс може да има часови по англиски јазик пет пати неделно, додека курсот Научна-математика нуди две часови по англиски јазик неделно).
- Стручните училишта специјализираат ученици во одредено поле и ги наградуваат со Прв професионален степен. Потребни се и четири години за да се заврши. Некои примери на такви училишта се Економско училиште, Медицинско училиште, училиште за хемија, Техничко училиште, Графичко училиште, итн.
Професионалните училишта исто така имаат курсеви. Обично, тие предаваат 10-14 општи предмети (српски, математика, географија, биологија, историја, странски јазик итн.), Неколку стручни предмети кои се различни за скоро секој курс (хигиена во курсот на медицинска сестра во медицински училишта, на пример) и часови за задолжителна пракса.
Постојат два вида професионални училишни курсеви: четиригодишни курсеви и тригодишни курсеви. Тригодишни курсеви се занаети и ако ученикот кој има занаетчиска диплома сака да продолжи на универзитет, тој мора да се запише во четврта година и да заврши четиригодишен курс.
Исто така, по дипломирањето на стручните училишта, на учениците им се дадени посебни квалификации. Ако нивниот училиштен курс бил „Право“, тогаш нивниот ранг е техничар по право . Само четиригодишни курсеви даваат квалификации.
Терциерно образование[уреди | уреди извор]
Институциите за терцијарно ниво ги прифаќаат студентите засновани на нивните оценки во средношколските и приемените испити.
- Колеџот или Високо училиште трае 3 години. Во Србија, тоа одговара на стручните универзитети во западните земји . По дипломирањето на колеџот, студентите добиваат диплома за применети науки или еквивалентна диплома.
- Факултетот на универзитетите и академиите за уметноста траат 4 години до бакалауреатдобивање на универзитетска диплома, 5 години до магистратура и 8 години до докторски студии . Само исклучок се медицинските училишта, чие образование трае 6 години до доктор на медицина . [2] Архивирано на 16 март 2018 г.
Србија има 17 универзитети, од кои 8 се државни и 9 приватни, 63 колеџи за применети науки, од кои 47 се државни и 17 приватни, а 8 колеџи на академски студии, од кои 3 се државни и 5 приватни.
Српските граѓани можат да студираат на државните универзитети бесплатно, додека школарината е мала за странските студенти. Трошоците за школување во приватни училишта се разликуваат.[15]
Постдипломско образование[уреди | уреди извор]
Постдипломското образование е направено од понатамошна специјализација и докторат за време на социјалистичка Југославија . Сепак, Болоњскиот процес (кој Србија го потпишала во 2003 година) го укинала кватернерското образование и го вклучила во терцијалното образование. Специјализацијата денес е академска и се смета за подобрување во различни делови од професијата (семинари, истражувања и сл.), А докторатот се смета за третиот дел од диплома-магистерски-доктор континуум присутен во терцијарниот образовен систем.
Специјално образование[уреди | уреди извор]
Специјалното образование вклучува: едукација на инвалидите, двојазично образование, целодневна настава и образование за возрасни . Се спроведува само за основно и средно образование.
Образованието на лицата со посебни потреби се постапува како во обичните училишта така и во специјалните училишта.
Од учебната 2009-2010 година, средношколците можат да бидат организирани во посебни паралелки, кои се засноваат на двојазично образование. На децата се предава на српски и англиски, француски или италијански.[16]
Од учебната 2009-2010 година, се одржуваат дневни часови. Тие се дизајнирани за деца со зафатени родители. Тие се организираат само за пониски одделенија од основните училишта. Децата имаат утрински часови, попладневни часови и паузи за игра, домашни задачи, ручек итн. Имаат одделни наставници за одделни смени. Ова им дава можност на учениците да бидат на училиште најдолго во денот со своите соученици и да ги извршуваат сите домашни задачи и други училишни обврски на училиште.[17]
Целодневните часови се продолжување на веќе присутниот „продолжен престој“ што им овозможува на учениците да останат на училиште после утринската смена (обично завршува на пладне) сè додека нивните родители не се вратат дома од работа (обично од 3-5 часот) . Училиштата кои имаат целодневна настава исто така нудат „подолг престој“.[18]
Од учебната 2011-2012 година, образованието за возрасни било започнато под името Втора шанса . Целта е да се образоваат луѓе кои не завршиле основно или средно училиште или и двете, за да можат да имаат подобри шанси за работа. Повеќето луѓе кои одат на образование за возрасни се малолетни лица кои ја пропуштиле својата шанса да се запишат во основните училишта (повеќето од нив се со ромско потекло ).[19]
Организација за образование[уреди | уреди извор]
| Возраст | Одделение / степен | Образовни институции | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5-6 | 0 | предшколско образование задолжително образование | |||||||||
| 6-7 | 1 | основно образование задолжително образование | |||||||||
| 7-8 | 2 | ||||||||||
| 8-9 | 3 | ||||||||||
| 9-10 | 4 | ||||||||||
| 10-11 | 5 | ||||||||||
| 11-12 | 6 | ||||||||||
| 12-13 | 7 | ||||||||||
| 13-14 | 8 | ||||||||||
| 14-15 | 1 | гимназија | четиригодишно стручно образование |
тригодишно стручно образование | |||||||
| 15-16 | 2 | ||||||||||
| 16-17 | 3 | ||||||||||
| 17-18 | 4 | ||||||||||
| 18-19 | медицински факултет (MD) | универзитет | виша школа | ||||||||
| 19-20 | |||||||||||
| 20-21 | немедицински бачелор/ виша диплома | ||||||||||
| 21-22 | |||||||||||
| 22-23 | немедицински мастер | ||||||||||
| 23-24 | доктор по медицина | ||||||||||
| 24-25 | специјалистички стаж | ||||||||||
| 25-26 | немедицински докторат | ||||||||||
| 26-27 | |||||||||||
| 27-28 | дупли докторат (MD/PhD) | медицинска специјалност (MD/Spec) | |||||||||
| 28-29 | специјалистичка диплома | ||||||||||
| 29-30 | MD/PhD | ||||||||||
Мултилатерални договори[уреди | уреди извор]
- Меѓународна конвенција за признавање на студии и дипломи во арапските и европските држави на Медитеранот (2001) [20]
- Конвенцијата на УНЕСКО за признавање на студии и дипломи во врска со високото образование во регионот на Европа (2001) [21]
- Болоњска декларација (2003), имплементирана од учебната 2005-2006 година, го сменила терцијалното и го укинала кватернерско образование.
- Конвенција за признавање на квалификациите за високото образование во регионот на Европа (2004) [22]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Serbia“. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2013-10-11. Архивирано од изворникот на 2018-12-15. Посетено на 2013-10-11.
- ↑ „The World Factbook — Central Intelligence Agency“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 2017-06-28. Посетено на 2017-08-29.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „vibilia.rs“ (PDF). Vibilia.rs. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-07-24. Посетено на 2012-07-21.
- ↑ 5,0 5,1 „LatiPRO - Strucne spreme“. Latipro.net. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ It's compulsory to finish all 8 grades of primary school today.
- ↑ Fifth degree was awarded after passing a few more exams than for fourth degree, showing 'further' professional knowledge.
- ↑ „Besplatne knjige za prvake stigle u škole“. Blic.rs. 29 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-07-12. Посетено на 2012-07-21.
- ↑ „Vlada nema para za đačke kuhinje“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Nema više ekskurzija u inostranstvo“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-04-26. Посетено на 2012-07-21.
- ↑ 13,0 13,1 „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-07-12. Посетено на 2012-07-21.
- ↑ „Srednja škola obavezna“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Study Masters in Serbia 2017“. Masterstudies.com. Посетено на 2017-08-29.
- ↑ „Gimnazijalci u Pirotu će učiti na francuskom i srpskom“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2013-07-08. Посетено на 2012-07-21.
- ↑ „Produžen boravak za osnovce“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Druga šansa za osnovno obrazovanje odraslih“. Blic.rs. 28 November 2015. Посетено на 29 August 2017.
- ↑ „Conventions“. Unesco.org. Посетено на 2017-08-29.
- ↑ „Conventions“. Unesco.org. Посетено на 2017-08-29.
- ↑ „Full list“. Conventions.coe.int. Посетено на 2017-08-29.