Систем на природата: Разлика помеѓу преработките

Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
сНема опис на уредувањето
embed {{Нормативна контрола}} with Wikidata information
Ред 156: Ред 156:
* [http://www.linnaeus.uu.se/online/animal/1_1.html Портал на Карл Лине] {{en}}
* [http://www.linnaeus.uu.se/online/animal/1_1.html Портал на Карл Лине] {{en}}


{{Нормативна контрола}}
[[Категорија:Научна класификација]]
[[Категорија:Научна класификација]]
[[Категорија:Зоолошка номенклатура]]
[[Категорија:Зоолошка номенклатура]]

Преработка од 08:20, 23 јули 2015

Насловна страница на X издание на „Систем на природата“ (1758)

„Систем на природата“ (латински: Systema Naturæ) — најважното дело на шведскиот ботаничар, зоолог и лекар Карл Лине, кое ја изложува влијателната „линеевска таксономија“. Иако системот на биномна номенклатура е делумно осмислен пред два века од браќата Гаспар и Јохан Баухин.[1] Значајно е тоа што Лине бил првиот што доследно го применувал во целиот труд. Првото издание излегло во 1735 г. За најважно се смета десеттото издание, чиј полн наслов гласи Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis („Систем на природата со трите природни царства, според класи, редови и родови, со особености, разлики, синоними, места“).

Десеттото издание на книгата има особено особено значење како зачеток на зоолошката номенклатура.[2] Во 1766–1768 г. Лине го објавил доста преработеното и дополнето XII издание, кое е последното чијшто автор е самиот тој. Помеѓу 1788 и 1793 г. излегло уште едно, повторно преработено дело со истиот наслов, овој пат во уредништво на германскиот природонаучник Јохан Фридрих Гмелин. Оваа преработка на Гмелин се смета за составен дел од серијата на истото дело.[3]

Преглед

Лине го објавил првото издание на делото во 1735 г. за време на неговиот престој во Холандија. Напишано е на латински јазик, што било вообичаено за научната литература во тоа време. Во него, Лине ги изложува своите поимувања за научната класификација на природата, поделувајќи ја на животинско царство (Regnum animale), растително царство (Regnum vegetabile) и минерално царство (Regnum lapideum).

Во времето на Лине, науката признавала само околу 10.000 видови на организми: 6.000 растенија и 4.236 животни. Дури и во 1753 г, Лине сметал дека целата природа не може да има ни 10.000 видови; во текот на неговиот работен живот, Лине утврдил вкупно 7.700 видови на цветни растенија.[4]

Лине не претполагал дека неговата класификација е природна, бидејќи сметал дека Господ ги создава нештата неочекувано.[5] Растенијата ги ставал во групи зависно од бројот на прашници, но сметал дека овој приод е вештачки и служи само како згоден начин на подредување.[5] Како верник, Лине сметал дека вистинската позадина на односите помеѓу нештата во природата е Божја работа и дека самиот тој не може да изрази некаква подлабока суштина со ваквото подредување. Животните ги класификувал на поприроден начин: на пример, човекот со другите примати, во групата „човеколики“ (Anthropomorpha).

Поттикнат од популарноста на делото, Лине продолжил да објавува нови проширени и преработени изданија. За споредба, првото издание од (1735) имало дузина (макар многу големи) страници, а дванаесеттото (1766–1768) пораснало во обем на вкупно 2.400 страници.[6] Во новите изданија се објавувале и важните промени во научните поимувања: во првото издание, китовите се водат како риби (согласно неговиот пријател Петер Артеди, наречен „татко на ихтиолохијата“); во десеттото издание (1758) китовите биле преместени во класата на цицачи. Во истото издание, Лине ги воведува дводелните називи за животните (биноми), по урнек на истиот начин на именување на растенијата што претходно го вовел со делото „Видови растенија“ (Species Plantarum, 1753). Овој систем на дводелни називи се користи до денес.

Таксономија

Во делото, Лине хиерархиски ја дели природата на пет степени: царство, класа, ред, род и вид. Видот и родот ги сметал за дадени од Бога (природни), а сите повисоки степени сметал дека се сосем вештачки осмислени. Овој систем важи и денес, и е од големо значење поради олеснувањето на систематиката.

Делото извршило огромно влијание на науката како суштинско за биолошката номенклатура, која денес се води според номенклатурни правилници. Две негови дела, „Видови растенија“ (Species Plantarum, 1753) за растенијата и X издание на „Систем на природата“ (1758) се сметаат за почеток на номенклатурата: највеќето негови називи на таксоните важат до денес бидејќи имаат предност над поновите како постари. Во зоологијата, исклучок е делото „Шведски пајаци“ (Svenska Spindlar)[7] на Карл Александар Клерк, кое е објавено во 1757 г. и затоа има предност над Линеевите имиња.[8] Меѓутоа, најголемата вжансот на Лине не се состои во неговата таксономија, туку во дарбата да привлече надежни млади студенти, што потоа ги испраќал во странство да собираат примероци од организми. Во ова, Лине ги надминувал сите негови современици.[9] Кон крајот на XVIIИ век, Линеевиот систем насекаде станал стандарден начин на биолошка класификација.

Животинско царство

Класифијација на животните во првото издание на делото

Линеевиот начин на поделба е препознатлив денес само кај животните, но дури и тука има значајни измени. Во X издание (1758), Лине го дели животинското царство на шест класи:

  1. Mammalia — цицачи. Во првото издание, китовите и карипската морска крава се водат под „риби“.
  2. Aves — птици. Лине бил првиот што ги отстранил лилјаците од птици и ги префрлил во цицачи.
  3. Amphibia — водоземци, влекачи разни риби што не влегуваат во коскени риби.
  4. Pisces — коскени риби. Тука се сметени и боцкоперните риби (кострешовидни) како посебен ред.
  5. Insecta — сите членконоги. Раковите, пајаковидните и многуногите се воделе како ред „Aptera“.
  6. Vermes — останатите без’рбетници, грубо поделени на „црви“, мекотелци и организми цо тврда лушпа како иглокожите.

Растително царство

Редовите и класите на растенија, согласно делот „Полов систем“ (Systema Sexuale) не се осмислени со намера да го покажат нивото природно групирање, туку само како начин на нивно распознавање. Класификацијата се користела вака сè до средината на XIX век. Тие се

Легенда за половиот систем во X издание (1758) на „Систем на природата“
  • Класа 1. Monandria
  • Класа 2. Diandria
  • Класа 3. Triandria
  • Класа 4. Tetrandria
  • Класа 5. Pentandria
  • Класа 6. Hexandria
  • Класа 7. Heptandria
  • Класа 8. Octandria
  • Класа 9. Enneandria
  • Класа 10. Decandria
  • Класа 11. Dodecandria
  • Класа 12. Icosandria
  • Класа 13. Polyandra
  • Класа 14. Didynamia
  • Класа 15. Tetradynamia
  • Класа 16. Monadelphia
  • Класа 17. Diadelphia
  • Класа 18. Polyadelphia
  • Класа 19. Syngenesia
  • Класа 20. Gynandria
  • Класа 21. Monoecia
  • Класа 22. Dioecia
  • Класа 23. Polygamia
  • Класа 24. Cryptogamia

Минерално царство

Линеевата таксономија на минералте е само од историско значење и е одамна заменета со поисправни класификации. Во X издание на „Систем на природата“, наведени се следниве минерални класи:

Изданија

Издание, томови/делови Место Година Библиографски навод Електр. верзии
1 Лајден 1735 Linnæus, C. 1735. Systema naturæ, sive regna tria naturæ systematice proposita per classes, ordines, genera, & species. – стр. [1–12]. Lugduni Batavorum. (Haak) Ботаничка градина на Мисури
2 Стокхолм 1740 Linnæus, C. 1740. Systema naturæ in quo naturæ regna tria, secundum classes, ordines, genera, species, systematice proponuntur. Editio secunda, auctior. – стр. [1–2], 1–80. Stockholmiæ. (Kiesewetter) Google Книги
3 Хале 1740 Lange, J. J. 1740. Caroli Linnaei systema natvrae, sive Regna tria natvrae systematice proposita per classes, ordines, genera et species. Caroli Linnaei Natur-Systema, oder die in ordentlichem Zusammenhange vorgetragene drey Reiche der Natur nach ihren Classen, Ordnungen, Geschlechtern und Arten, in die deutsche Sprache übersetzet und mit einer Vorrede herausgegeben von Johann Joachim Langen. – стр. [1–8], 1–70, [1]. Halle. (Gebauer) Државна библиотека на Баварија - Минхен
4 Париз 1744 Linnæus, C. 1744. Systema naturæ in quo proponuntur naturæ regna tria secundum classes, ordines, genera & species. Editio quarta ab auctore emendata & aucta. Accesserunt nomina Gallica. – стр. i–xxvi, [1], 1–108. Parisiis. (David.) Google Книги – CSIC Мадрид
5 Хале 1747 Agnethler, M. G. 1747. Caroli Linnæi systema natvræ in qvo natvræ regna tria, secvndvm classes, ordines, genera, species, systematice proponvntvr. Recvsvm et societatis, qvæ impensas contvlit, vsvi accomodatvm. Editio altera avctior et emendatior. – стр. 1–88. Halæ Magdebvrgicæ. Државна библиотека на Баварија - Минхен
6 Стокхолм 1748 Linnæus, C. 1748. Systema naturæ sistens regna tria naturæ, in classes et ordines, genera et species redacta tabulisque æneis illustrata. Editio sexta, emendata et aucta. – стр. [1–3], 1–224, [1–18], Tab. I–VIII. Stockholmiæ. (Kiesewetter) ЦУБ Гетинген
7 Лајпциг 1748 Linnæus, C. 1748. Systema naturæ sistens regna tria naturæ, in classes et ordines, genera et species redacta tabulisque æneis illustrata. Secundum sextam Stockholmiensem emendatam & auctam editionem. – стр. [A], [1–5], 1–224, [1–22], Tab. I–VIII. Lipsiae. (Kiesewetter) Државна библиотека на Баварија - Минхен
8 Стокхолм 1753 Haartman, J. J. 1753. Caroli Linnæi Indelning i Ö̈rt-Riket, efter Systema Naturae, på Swenska öfwersatt af Johan J. Haartman. – стр. [1–12], 1–136, [1–8]. Stockholm. (Salvius) УБ Умео
9 Лајден 1756 Linnæus, C. 1756. Systema naturæ sistens regna tria naturæ in classes et ordines, genera et species redacta, tabulisque æneis illustrata. Accedunt vocabula gallica. Editio multo auctior & emendatior. – стр. [1–7], 1–227, [1–19], Tab. I–VIII. Lugduni Batavorum. (Haak) Њујоршка ботаничка градина, Државна библиотека на Баварија - Минхен
10, Том 1 Стокхолм 1758 Linnæus, C. 1758. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. – стр. [1–4], 1–824. Holmiæ. (Salvius) Државна библиотека на Баварија - Минхен, ЦУБ Гетинген, Ботаничка градина на Мисури
10, Том 2 Стокхолм 1759 Linnæus, C. 1759. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus II. Editio decima, reformata. – стр. [1–4], 825–1384. Holmiæ. (Salvius) Ботаничка градина на Мисури
11, Том 1 Хале 1760 Linnaeus, C. 1760. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species, cvm characteribvs, differentiis, synonymis, locis. Tomvs I. Praefactvs est Ioannes Ioachimvs Langivs. Ad editionem decimam reformatam Holmiensem. – стр. [1–8], 1–824. Halae Magdebvrgicae. (Curt). (Linnæus 1758: p. 5 recorded probably this edition as from Leipzig 1762, "nil additum" = nothing added) Њујоршка ботаничка градина (стр. [1–8], 1–338), Њујоршка ботаничка градина (стр. 339–824)
12, Том 1, дел 1 Стокхолм 1766 Linné, C. a 1766. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio duodecima, reformata. – стр. 1–532. Holmiæ. (Salvius) ЦУБ Гетинген, Државна библиотека на Баварија - Минхен
12, Том 1, дел 2 Стокхолм 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ, Tom. I. Pars II. Editio duodecima reformata. – стр. 533–1327, [1–37]. Holmiæ. (Salvius) ЦУБ Гетинген, Државна библиотека на Баварија - Минхен
12, Том 2 Стокхолм 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus & differentiis. Tomus II. – стр. 1–735, [1–16], 1–142, [1–2]. Holmiæ. (Salvius)
12, Том 3 Стокхолм 1768 Linné, C. a 1768. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus & differentiis. Tomus III. – стр. 1–236, [1–20], Tab. I–III. Holmiæ. (Salvius) ЦУБ Гетинген
12a ("13"), Том 1, дел 1 Виена 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima tertia, ad editionem duodecimam reformatam Holmiensem. – стр. 1–532. Vindobonae. (Trattnern) Библиотеки на NCSU – Ботаничка градина на Мисури, Google Книги
12a ("13"), Том 1, дел 2 Виена 1767 Linné, C. a [1767]. Systema naturæ. Tom. I. Pars II. – стр. [1–2], 1–1327, [1–37]. Vindobonae. (Trattnern) Библиотеки на NCSU, Ботаничка градина на Мисури, Google Книги
12a ("13"), Том 2 Виена 1770 Linné, C. a 1770. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species cvm characteribvs, et differentiis. Tomvs II. Editio decima tertia, ad editionem duodecimam reformatam Holmiensem. – 1–736, [1–6]. Vindobonae. (Trattnern) Библиотеки на NCSU, Ботаничка градина на Мисури, Њујоршка ботаничка градина, Google Книги
12a ("13"), Том 3 Виена 1770 Linnaeus, C. 1770. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species cvm characteribvs, et differentiis. Tomvs III. – 1–236, [1–19]. Vindobonae. (Trattnern) Библиотеки на NCSU, Ботаничка градина на Мисури, Google Книги
12b, Том 1 Гетинген 1772 Beckmann, J. 1772. Caroli a Linné systema naturae ex editione duodecima in epitomen redactum et praelectionibus academicis accommodatum a Iohanne Beckmanno. Tomus I. Regnum Animale. – стр. [1–5], 1–240, [1–10]. Gottingae. (Vandenhoeck) Библиотеки на NCSU
12b, Том 2 Гетинген 1772 Beckmann, J. 1772. Caroli a Linné systema naturae ex editione duodecima in epitomen redactum et praelectionibus academicis accommodatum a Iohanne Beckmanno. Tomus II. Regnum Vegetabile. – стр. 1–356, [1–32]. Gottingae. (Vandenhoeck) Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 1 Лајпциг 1788 Gmelin, J. F. 1788. Caroli a Linné systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima tertia, aucta, reformata. – стр. [1–12], 1–500. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 2 Лајпциг [1789] Gmelin, J. F. [1789]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars II. – стр. 501–1032. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 3 Лајпциг [1789] Gmelin, J. F. [1789]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars III. – стр. 1033–1516. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 4 Лајпциг [1790] Gmelin, J. F. [1790]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars IV. – стр. 1517–2224. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 5 Лајпциг [1790] Gmelin, J. F. [1790]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars V. – стр. 2225–3020. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 6 Лајпциг [1791] Gmelin, J. F. [1791]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars VI. – стр. 3021–3910. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU
13, Том 1, дел 7 Лајпциг [1792] Gmelin, J. F. [1792]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars VII. – стр. [1], 3911–4120. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури
13, Том 2, дел 1 Лајпциг 1791 Gmelin, J. F. 1791. Caroli a Linné systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus et differentiis. Tomus II. Editio decima tertia, aucta, reformata. – стр. [1], I–XL, 1–884. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU, Државна библиотека на Баварија - Минхен
13, Том 2, дел 2 Лајпциг [1791]? Caroli a Linné, systema naturae. Tom. II. Pars II. – стр. [1], 885–1661, [1]. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Државна библиотека на Баварија - Минхен
13, Том 3 Лајпциг 1793 Gmelin, J. F. 1793. Caroli a Linné (...) systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus et differentiis. Tomus III. Editio decima tertia, aucta, reformata. – стр. 1–476. Lipsiae. (Beer) Ботаничка градина на Мисури, Библиотеки на NCSU, Државна библиотека на Баварија - Минхен

Гмелиновото издание е објавено во продолжетоци, на следниве датуми:[11]

  • Дел 1: стр. [1–12], 1–500 (25 јули 1788)
  • Дел 2: стр. 501–1032 (20 април 1789)
  • Дел 3: стр. 1033–1516 (20 ноември 1789)
  • Дел 4: стр. 1517–2224 (21 мај 1790)
  • Дел 5: стр. 2225–3020 (6 декември 1790)
  • Дел 6: стр. 3021–3910 (14 мај 1791)
  • Дел 7: стр. 3911–4120 (2 јули 1792)

Поврзано

Наводи

  1. ↑ Windelspecht (2002), стр. 28.
  2. ↑ Bellows, T. S.; Fisher, T. W. (1999). „Taxonomy and biological control“. Handbook of Biological Control: Principles and Applications of Biological Control. Academic Press. стр. 45–55. ISBN 978-0-12-257305-7. Укажано повеќе од еден |author= и |last= (help)
  3. ↑ Opinions and Declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature 8: 167–178, also p. 318 in ICZN 1987. Official lists and indexes of names and works in zoology. – стр. 1–366. London. (The International Commission of Zoological Nomenclature).
  4. ↑ Stearn, William T. (1959). „The background of Linnaeus's contributions to the nomenclature and methods of systematic biology“ (PDF). Systematic Zoology. 8 (1): 4–22. JSTOR 2411603.
  5. ↑ 5,0 5,1 Quammen, David (јуни 2007). „A Passion for Order“. National Geographic Magazine. Посетено на 27 април 2013.
  6. ↑ Schiebinger, Londa (1993). „Why mammals are called mammals: gender politics in eighteenth-century natural history“ (PDF). The American Historical Review. 98 (2): 382–411. JSTOR 2166840. PMID 11623150.
  7. ↑ Clerck, C. (1757). Svenska Spindlar / Aranei Svecici. Stockholm: Laurentius Salvius. стр. [1–8], 1–154, pl. 1–6.
  8. ↑ Правилник на ICZN, Член. 3.1 (англиски)
  9. ↑ Sörlin, Sverker; Fagerstedt, Otto (2004). Linné och hans apostlar (Swedish). Örebro, Sweden: Natur och Kultur/Fakta. ISBN 978-91-27-35590-3. Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  10. ↑ „Linnaeus as a mineralogist“. Linné on line. Uppsala University. 2008.
  11. ↑ Hopkinson, John (1907). „Dates of Publication of the Separate Parts of Gmelin's Edition (13th) of the 'Systema Naturae' of Linnæus“. Proceedings of the Zoological Society of London. 77 (4): 1035–1037. doi:10.1111/j.1469-7998.1907.tb06965.x.

Надворешни врски

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Систем_на_природата&oldid=3378599“