Емилијан Јосимовиќ
Емилијан Јосимовиќ (Стара Молдава, 1823 - Сокобања, 25 мај 1897) бил првиот српски урбанист, првиот професор по архитектура во Србија, познат по тоа што го направил првиот урбанистички план на Белград во 1867 година.
Семејството
[уреди | уреди извор]Емилијан Јосимовиќ е роден во 1823 година, во Стара Молдава во Романија, во српското семејство на граничниот поручник Јосимовиќ, аѓутант на бригадата (1829). Имал еден постар брат и двајца помали. Постариот брат Јова се занимавал со трговија и соработувал со Мишо Анастасијевиќ, кој помогнал во школувањето на Емилијан, со оглед на тоа што тој и неговите браќа рано го изгубиле таткото. Емилијан се оженил двапати. Најпрвин со Емилија, ќерката на Василије Лазиќ, и со неа имаал три деца: ќерката Анка и двата сина Никола и Миливое. По смртта на Емилија, Емилијан се оженил со Живка, со која го напуштиле Белград во 1887 година. Брачниот пар живеел најпрвин во Шопиќ, кај Лазаревац, а подоцна во Сокобања, каде Емилијан починал на 25 мај 1897 година.[1]
Образование
[уреди | уреди извор]Во 1831 година, Емилијан се запишал во основно училиште во Карансебеш. Завршил математичко воено училиште во Лугош. Студиите за филозофија и технологија ги завршил во Виена на 22-годишна возраст.
Работа во образование
[уреди | уреди извор]Целиот работен век Емилијан Јосимовиќ го поминал во образование. По неговото пристигнување во Белград, на 18 септември 1845 година, станал вонреден професор на Лицеумот, каде што предавал математика. Во Артилериското училиште, каде што работел од 1850 година, најпрвин како вонреден професор, а од 1854 до 1869 година како редовен професор, покрај математика, предавал и механика, а потоа и геодезија. Станал редовен професор во Големата школа на 19 ноември 1869 година. Бил раководител на математичкото одделение, а потоа и ректор. Од Големата школа се пензионирал по 33 години просветна работа. Јосимовиќ ги напишал првите високообразовни учебници во Србија по тригонометрија, математика, механика, геометрија, описна геометрија и перспектива, како и учебник за граѓанска архитектура и изградба на патишта.
Социјален ангажман
[уреди | уреди извор]Тој е еден од основачите на „Белградското пејачко друштво“ во 1853 година.[2] Како инженер се обидел во 1867 година да го реши проблемот со водоснабдувањето на градот Белград. Својот „Предлог“ го објавил во весникот, а замислил дека со помош на пумпи ќе се црпе вода од Дунав.[3] Во 1885 година, пензионерот Јосимовиќ бил редовен член на „Српското земјоделско друштво“. Пишувал написи и за стручниот весник „Тежак“ (1889).[4] Основана е на 1 август 1848 година. Тој бил и редовен член на Друштвото на српската литература.
Урбанизам
[уреди | уреди извор]
Емилијан Јосимовиќ активно учествувал во јавниот и општествениот живот на Белград и Србија, каде што во тоа време имало малку интелектуалци. Станал член на Друштвото за српска литература, а потоа и на Српското академско друштво.[5] Учествувал и во основањето и работата на првиот Техничар, претходник на сегашното здружение на техничари и инженери на Србија. Најзначајно дело на Емилијан Јосимовиќ секако е „Објаснување на предлогот за уредување на делот од градот Белград што лежи во ровот“ направен во 1864 година до 1867 година. Годината кога Белград официјално станал слободен град. Планот се однесувал на подрачјето на денешниот најтесен центар на градот. Ова е време кога се изведувале големи градежни работи во другите европски градови, како што се делата на Осман во Париз и делата на Сердина во Барселона. Во првиот урбанистички план биле трасирани некои од основните оски на денешен Белград - Кнез Михајлова, Цар Душан, Кралот Петар. Дотогаш белградските улици биле главно кривулести. Ровот бил надворешно утврдување чија линија се препознава во искршените траси на денешниот Косанчиќ, Топлич и Обилиќ.[6] Нагласувајќи го недостатокот на зеленило и слободни простори за одмор, Јосимовиќ предлагал јавни паркови на местото на Големиот пазар (Студентски трг) и Калемегдан.[7] Првата идеја за изградба на модерен систем за водоснабдување во Белград била изнесена од Емилијан во 1867 година. Тргнал од тоа дека централната акумулација треба да биде поставена во највисокиот дел на градот, во Горниот град, додека парната машина да носи вода од Дунав, а потоа таа да се дистрибуира од врвот на ридот на разни делови од градот. Сепак, немало пари и поддршка за неговите идеи.[8]
Стогодишнина од донесувањето на првиот урбанистички план на стариот град Белград
[уреди | уреди извор]Стогодишнината од донесувањето на првиот урбанистички план на стариот град Белград била одбележана во 1967 година. Со комеморативна изложба и свечена академија. Институтот за архитектура и урбанизам на Србија објавил специјална публикација „Емилијан Јосимовиќ - првиот српски урбанист“, чиј автор е д-р Арх. Бранко Максимовиќ.[9][10] При уредувањето на улицата Кнез Михајлова и нејзиното претворање во пешачка зона во 1987 г. Споменик со името на Емилијан Јосимовиќ и годината на донесување на првиот урбанистички план за Белград е поставен на Плоштадот на Републиката пред зградата во која се наоѓа кафаната Руски цар.
По него е именувана улица во Белград.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Емилијан Јосимовић, наш први архитекта“. Политикин забавник. Архивирано од изворникот на 2013-01-07. Посетено на 23 јануари 2018.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ "Срђ"; Дубровник 1903. године
- ↑ "Београдске општинске новине", Београд 1938. године
- ↑ "Тежак", Београд 1885-1889. године
- ↑ „Емилијан Јосимовић“. САНУ. Архивирано од изворникот на 4 март 2016. Посетено на 23 јануари 2018.
- ↑ Vukotić-Lazar, M. M., & Danilović-Hristić, N. M. [2015]. Rast i razvoj Beograda u periodu od 1815. do 1910. godine. Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini, (45—3), 51-80.Српски цитатни индекс Посетено на 28.01.2018.
- ↑ „Калемегдан“. Дан у Београду. Посетено на 28 јануари 2018.
- ↑ Стојановић, Дубравка (2017). Калдрма и асфалт: урбанизација и европеизација Београда 1890-1914 (четврто. изд.). Београд: Удружење за друштвену историју. стр. 140.
- ↑ Објаснење предлога за регулисање онога дела вароши Београда што лежи у шанцу : са једним литографисаним планом у размери 1/3000 / од Е. Јосимовића. - [Београд] : у Државној књигопечатњи, 1867. - [4], 47 стр., [1] савијен лист. 135618823[мртва врска]
- ↑ Објаснење предлога за регулисање онога дела вароши Београда, што лежи у Шанцу : са једним литографисаним планом у размери 1/3000 / Е[милијан] Јосимовић. - Београд : Друштво урбаниста Београда, 1997. - 45 стр. : планови ; 23 cm. / Фототипско изд. издања Државне књигопечатње из 1867. 16129039[мртва врска]
