Камени престоли од средновековна Босна

Од Википедија — слободната енциклопедија

Камените престоли се суштински симбол на моќта и престижот на феудалната општествена класа. Тие се наоѓаат на отворен простор, а најчесто во утврдените градови на средновековната босанска држава, каде што можат да се најдат неколку во рамките на еден локалитет.

Официјалната историја претпоставува дека камените столчиња се создадени во втората половина на 14 век. век . Повеќето од нив биле изградени во 15 век. век . Но најверојатно се со предантичко потекло. И повеќе е веројатно дека се престоли на кои се извршувале јавни/колективни судења. Тие се израз на локалните мајстори - каменоресци. Би требало да има слични и во Македонија, заради блискоста на словенската култура во предантиката.

Според народната традиција, камените столици биле користени од угледни феудалци за да седат кога воделе јавни судења меѓу и над подредените. Се претпоставува дека тие служеле за извршување на одредени судски функции, но имале и одредени административни функции. Оттука произлегува дека тие генерално можат да се наречат симболи на моќ, т.е. симболи на социјалниот углед на владетелот. Истакнатата положба на камените столови укажува на тоа дека тие биле користени за набљудување, но и за одмор.

Камените престоли се или врежани во жива карпа (како на Кокино на пример) или издлабени од посебни блокови. Затоа тие можат да се поделат на подвижни и недвижни. На територијата што ја опфаќала средновековна Босна, пронајдени се 42 камени столчиња, од кои 11 биле подвижни, а 31 неподвижни. Поголем број столици се со потпирачи за грб (37), а помал број се без потпирачи за грб (5). Од столовите со потпирачи, 32 имаат само потпирачи за грб, додека 5 престоли имаат и потпирачи за раце. Од вкупниот број на столици, 10 имаат подлога, потпирач за грб за поставување на нозете. Седиштата за столици обично се врежани во форма на правоаголник (долга 60-80 см и ширина 30-50 см). Според димензиите, тие можат да се поделат на големи и мали. Четири столови имаат релјефи, а три столови имаат натписи.

Најзначаен придонес во идентификацијата и проучувањето на камените столчиња дал Шефик Бешлагиќ .

Локации на камените престоли[уреди | уреди извор]

  • Вратар (во близина на Рогатица ), е средновековен утврден град на висок рид и гребен над кањонот на реката Жепа (од нејзината десна страна), лева притока на Дрина. Од устието на Жепа до градот е околу 2,5 километри додека врана лета на северозапад. Во градот се пронајдени две столчиња исечени во жива карпа.

Едно од тие столчиња, познато како „Кралската маса“ и „Големата столица“, се наоѓа на највисокото плато на градот, на неговиот јужен крај. Пред него е рамна површина. Издлабен е од грубата карпа, па има седиште, вдлабнат потпирач за грб и неколку потпирачи за раце. Седиштето е подигнато околу 70 см од земјата. Долга е околу 90 см, а најголемата ширина е околу 45 см. Потпирачот за грб е висок 40 cm. Вкупната должина на столот е околу 130 см. Споменикот денеска е делумно оштетен.

Вториот стол се наоѓа на нешто пониско и помало плато кое е оддалечено околу 80 m од претходното на јужната страна. Тоа е карпест раб на карпа во јужниот агол на платото, кој каменорезецот го претворил во стол со грб. Денес столот е значително оштетен, но сепак може да се утврдат неговите димензии. За разлика од првото, ова столче мештаните го нарекуваат „Мало столче“.[1][2]

  • Хртар (тврдина кај Вишеград ),
  • Вишеград,
  • Самобор (во близина на Горажде ),
  • Ковин (во Полимље кај Пријепоље ),
  • Сокол (на сливот на Пива и Тара ),
  • Тоѓевац (Фоча) (крај реката Хрчавка ), е средновековен град, сместен во близина на Тјентиште, на впечатлива карпа (Градина, 870 м.н.в.) што се издига над почетокот на клисурата на реката Хрчавка. Во градот се пронајдени три столчиња од врежан камен.[3]
  • Кулина (по течението на реката Бистрица, лева притока на Дрина),
  • Дурош (крај реката Бистрица, лева притока на Дрина),
  • Јелеч (во близина на Фоча),
  • Доња Буковица (кај Коњиќ ),
  • Клек (во близина на прозорецот ),
  • Фојница (во близина на Гак ),
  • Јавете се на (во близина на Невесиње ),
  • Јасеник (во близина на Гак),
  • Брајчин лаз (во близина на Гак),
  • Косор (во близина на Благај ),
  • Ошањиќи (во близина на Столац),
  • Клуч (Гако)
  • Горњи Турани (кај Требиње ),
  • Граб (во близина на Љубушки ).

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Kamene stolice na srednjovjekovnom gradu Vrataru - rogatica-bih.blogspot.com, 2011
  2. ↑ Bešlagić, st. 119
  3. ↑ Zelengora, Srednjevjekovni grad Tođevac - focanskidani.wordpress.com, 2015.
  1. Шефик Бешлагиќ, Си ками Вардар... (Средновековни камени столчиња од Доња Буковица и Косор), Одјек XXXV/19, Сараево 1982, 13.
  2. Шефик Бешлагиќ, Релјефи на камени столчиња (Единствени споменици на правото на средновековна Босна и Херцеговина), Ослобоѓење 39/12373, Сараево 4.12. 1982, (КУН IV/73), 7.
  3. Шефик Бешлагиќ.
  4. Шефик Бешлагиќ, Тајната на камените столови, Ослобоѓење 40/12627, Сараево 18.8. 1983, 7.
  5. Шефик Бешлагиќ, Камени столчиња на Стара Босна, Сараево '84, Туристичка асоцијација, Сараево 1986, 25-28.
  6. Анте Кучан – Ѓоко Мазалиќ, Камено столче од Буковица, ГЗМ нс А, Св. X, Сараево, 1955, 41-48.
  7. Маријан Сивриќ, Средновековна камена столица и други антиквитети во селото Турани кај Требиње, Трибунија I, Требиње, 1975, 103-121.

Литература[уреди | уреди извор]

  • Bešlagić, Šefik (1985). Kamene Stolice Srednjovjekovne Bosne I Hercegovine. ANUBiH, Sarajevo.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Камени_престоли_од_средновековна_Босна&oldid=5114263“