Ерменска азбука
| Ерменска азбука | |
|---|---|
 | |
| Тип | |
| Творец | Месроб Машдоц |
Период | 405 година до денес[1] |
| Правец на пишување | од лево кон десно  |
| Official script |  Ерменија |
| Јазици | ерменски |
| Сродни писма | |
Матични системи | |
Изведени системи | [3][4] |
Сродни системи | |
| ISO 15924 | |
| ISO 15924 | Armn, 230 , Armenian |
| Уникод | |
Уникоден назив | Armenian |
| |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Ерменската азбука е писмо што се користи од ерменскиот јазик од 405 година па сè до денес. Сè до 19 век, класичниот ерменски јазик бил користен за пишаниот јазик и литературата па од тогаш ерменската азбука се користи и за двете верзии на јазикот и за источноерменскиот и за западноерменскиот дијалект на ерменскиот јазик и се развиени двата дијалекти во приближно ист период. Азбуката е официјална на територијата на Република Ерменија а се користи и во регионот Нагорно-Карабах.
Азбука
[уреди | уреди извор]| Форми | Име | Буква | Нумеричка вредност | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Класично | Реформирано | Изговор | Изговор | Транслитерација | |||||||
| Класичен | Источен | Западен | Класичен | Источен | Западен | Класичен | ISO 9985 | ||||
| Ա • ա | այբ ayb | /ɑjb/ | /ɑjpʰ/ | /ɑ/ | a | 1 | |||||
| Բ • բ | բեն ben | /bɛn/ | /pʰɛn/ | /b/ | /pʰ/ | b | 2 | ||||
| Գ • գ | գիմ gim | /ɡim/ | /kʰim/ | /ɡ/ | /kʰ/ | g | 3 | ||||
| Դ • դ | դա da | /dɑ/ | /tʰɑ/ | /d/ | /tʰ/ | d | 4 | ||||
| Ե • ե | եչ yečʼ | /ɛtʃʰ/ | /jɛtʃʰ/ | /ɛ/ | /ɛ/, word-initially /jɛ/6 | e | 5 | ||||
| Զ • զ | զա za | /zɑ/ | /z/ | z | 6 | ||||||
| Է • է | է ē1 | /e/ | /ɛ/ | /e/ | /ɛ/ | ê | ē | 7 | |||
| Ը • ը7 | ըթ ëtʼ | /ətʰ/ | /ə/ | ə | ë | 8 | |||||
| Թ • թ | թօ tʼò[5] | թո t'o | /tʰɔ/ | /tʰ/ | t̔, tʿ | tʼ | 9 | ||||
| Ժ • ժ | ժէ žē | ժե že | /ʒe/ | /ʒɛ/ | /ʒ/ | ž | 10 | ||||
| Ի • ի | ինի ini | /ini/ | /i/ | i | 20 | ||||||
| Լ • լ | լիւն liwn | լյուն lyun | /liwn/ | /ljun/ | /lʏn/ | /l/ | l | 30 | |||
| Խ • խ | խէ xē | խե xe | /χe/ | /χɛ/ | /χ/ | x | 40 | ||||
| Ծ • ծ | ծա ca | /tsɑ/ | /dzɑ/ | /ts/ | /dz/ | c | ç | 50 | |||
| Կ • կ | կեն ken | /kɛn/ | /ɡɛn/ | /k/ | /ɡ/ | k | 60 | ||||
| Հ • հ | հօ hò[5] | հո ho | /ho/ | /h/ | h | 70 | |||||
| Ձ • ձ | ձա ja | /dzɑ/ | /tsʰɑ/ | /dz/ | /tsʰ/ | j | 80 | ||||
| Ղ • ղ | ղադ ġat | /ɫɑt/ | /ʁɑt/ | /ʁɑd/ | /ɫ/ | /ʁ/ | ł | ġ | 90 | ||
| Ճ • ճ | ճէ čē | ճե če | /tʃe/ | /tʃɛ/ | /dʒɛ/ | /tʃ/ | /dʒ/ | č | č̣ | 100 | |
| Մ • մ | մեն men | /mɛn/ | /m/ | m | 200 | ||||||
| Յ • յ | յի yi | հի hi | /ji/ | /hi/ | /j/ | /h/1, /j/ | y | 300 | |||
| Ն • ն | նու nu | /nu/ | /n/, /ŋ/ | n | 400 | ||||||
| Շ • շ | շա ša | /ʃɑ/ | /ʃ/ | š | 500 | ||||||
| Ո • ո | ո vo | /ɔ/ | /ʋɔ/ | /ɔ/ | /ɔ/, word-initially /ʋɔ/2 | o | 600 | ||||
| Չ • չ | չա čʼa | /tʃʰɑ/ | /tʃʰ/ | č̔, čʿ | č | 700 | |||||
| Պ • պ | պէ pē | պե pe | /pe/ | /pɛ/ | /bɛ/ | /p/ | /b/ | p | 800 | ||
| Ջ • ջ | ջէ ǰē | ջե ǰe | /dʒe/ | /dʒɛ/ | /tʃʰɛ/ | /dʒ/ | /tʃʰ/ | ǰ | 900 | ||
| Ռ • ռ | ռա ṙa | /rɑ/ | /ɾɑ/ | /r/ | /ɾ/ | ṙ | 1000 | ||||
| Ս • ս | սէ sē | սե se | /se/ | /sɛ/ | /s/ | s | 2000 | ||||
| Վ • վ | վեւ vew | վեվ vev | /wɛw/ | /vɛv/ | /w/ | /v/ | v | 3000 | |||
| Տ • տ | տիւն tiwn | տյուն tyun | /tiwn/ | /tjun/ | /dʏn/ | /t/ | /d/ | t | 4000 | ||
| Ր • ր | րէ rē | րե re | /ɹe/ | /ɾɛ/3 | /ɹ/ | /ɾ/3 | r | 5000 | |||
| Ց • ց | ցօ cʼò[5] | ցո cʼo | /tsʰɔ/ | /tsʰ/ | c̔, cʿ | cʼ | 6000 | ||||
| Ւ • ւ | հիւն hiwn | հյուն hyun, վյուն vyun5 | /hiwn/ | /hjun/, /vjun/ | /hʏn/ | /w/ | — | /v/5 | w | 7000 | |
| Ու • ու | — | ու4 u | — | /u/ | — | — | /u/ | — | u | ow | -9 |
| Փ • փ | փիւր pʼiwr | փյուր p'yur | /pʰiwɹ/ | /pʰjuɹ/ | /pʰʏɾ/ | /pʰ/ | p̔, pʿ | pʼ | 8000 | ||
| Ք • ք | քէ kʼē | քե kʼe | /kʰe/ | /kʰɛ/ | /kʰ/ | k̔, kʿ | kʼ | 9000 | |||
| Օ • օ | օ ò1 | — | /o/ | — | /o/ | ô | ò | -9 | |||
| Ֆ • ֆ | ֆէ fē | ֆե fe | — | /fɛ/ | — | /f/ | f | -9 | |||
| և | — | և4,8 yew | — | /jɛv/ | — | /ɛv/, word-initially /jɛv/ | ew | -9 | |||
Ракописни форми
[уреди | уреди извор]-
ա -
բ -
գ -
դ -
ե -
զ -
է -
ը -
թ -
ժ -
ի -
լ -
խ -
ծ -
կ -
հ -
ձ -
ղ -
ճ -
մ -
յ -
ն -
շ -
ո -
չ -
պ -
ջ -
ռ -
ս -
վ -
տ -
ր -
ց -
ու -
փ -
ք -
օ -
ֆ -
և
Транслитерација
[уреди | уреди извор]Според ISO 9985 (1996) азбуката се романизира на следниот начин:
| ա | բ | գ | դ | ե | զ | է | ը | թ | ժ | ի | լ | խ | ծ | կ | հ | ձ | ղ | ճ | մ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | g | d | e | z | ē | ë | tʼ | ž | i | l | x | ç | k | h | j | ġ | č̣ | m |
| յ | ն | շ | ո | չ | պ | ջ | ռ | ս | վ | տ | ր | ց | ւ | փ | ք | օ | ֆ | ու | և |
| y | n | š | o | č | p | ǰ | ṙ | s | v | t | r | cʼ | w | pʼ | kʼ | ò | f | ow | ew |
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Maarten van Lint, Theo (2012). „From Reciting to Writing and Interpretation: Tendencies, themes, and demarcations of Armenian historical writing“. Во Sarah Foot; Chase F. Robinson (уред.). The Oxford History of Historical Writing: Volume 2: 400–1400. Oxford University Press. стр. 180–200. ISBN 978-0-19-923642-8.
- ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака
<ref>; нема зададено текст за наводите по имеSanjian. - ↑ Jost Gippert (2011)."The script of the Caucasian Albanians in the light of the Sinai palimpsests". In Werner Seibt and Johannes Preiser-Kapeller, eds. Die Entstehung der kaukasischen Alphabete als kulturhistorisches Phänomen [The Creation of the Caucasian Alphabets as Phenomenon of Cultural History]. Referate des Internationalen Symposiums (1–4 December 2005). Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
- ↑ Rayfield, Donald (2000). The Literature of Georgia: a history. Caucasus world (2nd. изд.). Richmond: Curzon. стр. 19. ISBN 978-0-7007-1163-5.
The Georgian alphabet seems unlikely to have a pre-Christian origin, for the major archaeological monument of the first century 4IX the bilingual Armazi gravestone commemorating Serafua, daughter of the Georgian viceroy of Mtskheta, is inscribed in Greek and Aramaic only. It has been believed, and not only in Armenia, that all the Caucasian alphabets – Armenian, Georgian and Caucaso-Albanian – were invented in the fourth century by the Armenian scholar Mesrop Mashtots. ... The Georgian chronicles The Life of Kanli assert that a Georgian script was invented two centuries before Christ, an assertion unsupported by archaeology. There is a possibility that the Georgians, like many minor nations of the area, wrote in a foreign language – Persian, Aramaic, or Greek – and translated back as they read.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Melkonian, Zareh (1990). Gorçnakan K̕erakanowt̕iwn — Ardi Hayerēn Lezowi (Miǰin ew Barjragoyn Dasënt̕ac̕k̕) Գործնական Քերականութիւն — Արդի Հայերէն Լեզուի (Միջին եւ Բարձրագոյն Դասընթացք) (ерменски) (Fourth. изд.). Los Angeles. стр. 6.