Енциклопедија на Јонгле
Енциклопедија на Јонгле или Јонгле Дадиан (на традиционален кинески: 永樂大典, на поедноставен кинески: 永乐大典, на пинјин Yǒnglè Dàdiǎn, буквално Големиот канон или Големите документи од ерата Јонгле) — кинеска компилација на знаењето од тоа време, напишана по наредба на царот Јонгле од династијата Минг, почнувајќи од 1403 година и завршена во 1408 година. Била најголемата позната енциклопедија во светот во тоа време, како и едно од првите дела од ваков вид.
Нејзиниот опсег и големина ја направиле најголемата општа енциклопедија во светот сè додека не била надмината од Википедија на 9 септември 2007, скоро шест века подоцна.[1][2]
Пишување на делото[уреди | уреди извор]
Две илјади учени работеле на овој проект под раководство на Јонгле (кој владеел од 1402 до 1424 година), при што вклучиле приближно 8 000 текстови, кои датираат од стариот век до современото раздобје на владејачката династија. Така, тие опфатиле голема разновидност на теми, меѓу кои земјоделство, уметност, астрономија, геологија, историја, медицина, природни науки, религија и технологија, на кои им биле додадени описи на необични природни настани или необјаснети природни појави. Енциклопедијата, која била завршена во 1408 година на Универзитетот во Нанџјинг, во зависност од изворите, првично броела 22 877[3] или 22 937[4] рачно напишани свитоци, поделени во 11.095 тома со вкупен број од приближно 370 милиони синограми[5]. Зафатнината и била проценета на 40 кубни метри[3]. Нејзината улога била да вклучи се што тогаш било напишано за конфучијанскиот канон, уметностите и општествените и точните науки. На крајот станувало збор за монументална збирка на извадоци и дела извлечени од кинеската култура и книжевност.
Препис и исчезнување[уреди | уреди извор]
Поради својата вонредна големина, енциклопедијата не можела да се печати со дрвени блокови, бидејќи тогашната техника дозволувала помали документи. Се верува дека се направени само две копии, исто така рачно напишани. Изворниот ракопис е изгубен, но се знае дека во 1557 година, под надзор на царот Џјиаџјинг, првиот примерок од делото бил делумно спасен од пожар кој уништил три дворци во Забранетиот Град. По оваа катастрофа, Џјиаџјинг наредил да се направи втор примерок од Енциклопедијата.
Од трите познати копии, само 400 тома преживеале до нашево време. Никој не знае што се случило со првата копија и ниту еден историски документ не дава никакви индиции за оваа тема. Вториот, од своја страна, постепено се шири и поголемиот дел од неговата содржина е изгубена од XVIII век наваму. Преостанатите 800 тома биле делумно уништени од пожарот во Академијата Ханлин, што го започнале кинеските сили за време на нападот против британските окупатори. Свитоците што го избегнале огнот биле пронајдени од Алијансата од осум нации за време на задушувањето на Боксерската буна во 1900 година[6], а сега се чуваат во приватни збирки низ целиот свет.[7]
Никој точно не знае што станало со изворниот ракопис. Најчесто се наведуваат четири хипотези[3]:
- бил уништен во Нанџјинг во пожарот од 1449 година;
- изгорел во исто време со Дворецот на небесната чистота, што се наоѓала во Забранетиот град, за време на владеењето на царот Џјиачјинг од династијата Чјинг.;
- бил уништен во пожарот на Венјуанге, Царската библиотека на Забранетиот Град, на крајот од династијата Минг;
- бил скриен и изгубен. Во врска со оваа последна хипотеза, некои истражувачи веруваат дека изворната енциклопедија исчезнала по смртта на Џјиаџјинг, кој ја погребал со него, и дека еден ден ќе биде пронајдена во погребниот комплекс Јонглинг.
Дел од енциклопедијата, што претставува сто од изворните томови, бил објавен на кинески во 1962 година. Конечно, Националната библиотека на Пекинг, чува 221 том од најновиот примерок, објавила[8] дека сака да ги дигитализира фрагментите од енциклопедијата што сè уште ги поседува.
Во мај 2023 година, Конгресната библиотека ја завршила целосната дигитализација на енциклопедијата во 41 том сместени во азискиот дел на оваа институција[9].
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „An Encyclopedia Finished in 1408 That Contained Nearly One Million Pages“ (англиски). 06-04-2011. Посетено на 30-06-2020. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |date=(help). - ↑ „600-year-old Chinese book found in SoCal“. Посетено на 24-06-2023. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help). - ↑ 3,0 3,1 3,2 East Asia: A Cultural, Social, and Political History, p.272. (cf. bibliographie ci-dessous).
- ↑ (англиски) Ce chiffre est celui repris par le site chinaculture.org dans cet article Архивирано на 28 август 2007 г. consacré à l'Encyclopédie.
- ↑ L'on trouvera nombre de précisions chiffrées sur l'Encyclopédie dans cet article de China Today, repris sur le site chine-informations.com.
- ↑ (англиски) Destruction of Chinese Books in the Peking Siege of 1900, quelques explications historiques sur les destructions massives de livres causées par les divers incendies de 1900, lors du siège de Pékin.
- ↑ (англиски) Experts Urge Collectors To Share World's Earliest Encyclopedia (« des experts pressent les collectionneurs de partager la plus ancienne encyclopédie du monde ») sur china.org.
- ↑ (англиски) China to Digitalize World's Earliest Encyclopedia, annonce officielle reprise par peopledaily.com.
- ↑ „Le Wikipédia de la Chine du XVe siècle (presque) entièrement numérisé“ (француски). Посетено на 2023-05-16.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
 |
„Енциклопедија на Јонгле“ на Ризницата ? |
- Digitized chapters of the Encyclopedia:
- 221 chapters held by the National Library of China in Beijing (online via the World Digital Library)
- 49 chapters Архивирано на 25 февруари 2023 г. held by the British Library in London
- 41 volumes held by the Library of Congress in Washington D.C.
- 9 chapters held by the Chester Beatty Library in Dublin
- Davis, Donald G.; Cheng, Huanwen (1996). Destruction of Chinese books in the Peking Siege of 1900. 62nd IFLA General Conference. Beijing.
- China to Digitalize World's Earliest Encyclopedia. People's Daily Online. April 2002 - aspirations, pending approval.
- Biggest and Earliest Encyclopedia. chinaculture.org.
- Experts Urge Collectors To Share World's Earliest Encyclopedia. china.org.cn. April 2002.