Прејди на содржината

Речник (вокабулар)

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Вокабулар)

Речник[1][2] или вокабулар[3][4] (исто така познат како лексика) — збир на зборови, обично множеството зборови на јазикот или множеството зборови познато на поединецот. Зборот вокабулар потекнува од латинскиот vocabulum, што значи „збор, име“. Тој претставува суштински составен дел на јазикот и комуникацијата, помагајќи да се пренесат мисли, идеи, чувства и информации. Вокабуларот може да биде устен, писмен или знаковен и може да се подели на два главни вида: активен речник (зборови што поединецот ги користи редовно) и пасивен речник (зборови што поединецот ги препознава, но не ги користи често). Вокабуларот на поединецот постојано се развива преку различни методи, вклучувајќи непосредна настава, независно читање и изложување на природен јазик, но исто така може да се намали поради заборавање, траума или болест. Понатаму, вокабуларот е значаен фокус на проучување низ различни дисциплини, како што се лингвистиката, образованието, психологијата и вештачката интелигенција. Вокабуларот не е ограничен на поединечни зборови; тој исто така опфаќа повеќезборни единици познати како колокации, идиоми и други фразеолошки видови. Стекнувањето соодветен вокабулар е еден од најголемите предизвици во учењето втор јазик.

Терминологија

[уреди | уреди извор]

Речник е збир на зборови на даден јазик што поединецот ги знае и ги користи. Во контекст на лингвистиката, вокабуларот може пошироко да се однесува на кој било збир на зборови. Видовите на вокабулари се дополнително дефинирани: лексика е вокабулар што ги содржи сите зборови што се користат во јазикот или друг јазичен контекст или во лексичкиот репертоар на едно лице. Вокабуларот на поединечно лице вклучува пасивен речник на зборови кои можат да ги препознаат или разберат, како и активен речник на зборови што редовно ги користи во говорот и пишувањето. Во семиотиката, вокабуларот се однесува на целосниот сет на симболи и знаци во знаковен систем или текст, проширувајќи ја дефиницијата надвор од чисто усното (вербалната) општење (комуникација) за да опфати други облици на симболичко општење.[5]

Стекнувањето вокабулар е средиштен аспект на јазичното образование, бидејќи непосредно влијае на читањето со разбирање, изразните и приемните јазични вештини и академските достигнувања.[6] Вокабуларот се испитува во психологијата како мерка за обработка на јазикот и когнитивниот развој. Може да послужи како показател за интелектуалните способности или когнитивната состојба, при што проверката на вокабуларот често е дел од интелигенцијата и невропсихолошките проценки.[7]

Дефиниција за „збор“

[уреди | уреди извор]

Збор има различни значења, а нашето разбирање за идеите како што е големината на вокабуларот се разликува во зависност од употребената дефиниција.

Најчестата дефиниција ги поистоветува зборовите со лемите (флектиран или речнички облик; ова го вклучува оди, но не и одиме, одевме или одење). Најчесто лемите не вклучуваат сопствени именки (имиња на луѓе, места, претпријатија итн.). Друга дефиниција која често се користи во истражувањето на големината на вокабуларот е онаа за семејство на зборови. Овие се сите зборови што може да се изведат од основен збор (на пр., зборовите безнапорен, безнапорно, напорен, напорно се дел од семејниот збор напор). Проценките за големината на вокабуларот се движат од дури 200 илјади до 10 илјади, во зависност од употребената дефиниција.[8]

Вокабулар на поединец

[уреди | уреди извор]

Продуктивно и приемно знаење

[уреди | уреди извор]

Првото големо разликување на промената што мора да се направи при оценувањето на знаењето за зборовите е дали знаењето е продуктивно (исто така наречено постигнато или активно) или приемно (исто така наречено примање или пасивно). Дури и во тие спротивставени категории, често нема јасна разлика. Зборовите кои вообичаено се разбираат кога се слушаат, читаат или гледаат го сочинуваат рецептивниот (приемниот) вокабулар на една личност. Овие зборови може да се движат од добро познати до едвај познати (види степен на знаење подолу). Рецептивниот вокабулар на една личност обично е поголем од продуктивниот. На пример, иако едно мало дете можеби сè уште не може да зборува, пишува или потпишува, можеби ќе може да следи едноставни команди и изгледа дека разбира добар дел од јазикот на кој се изложени. Во овој случај, рецептивниот речник на детето е веројатно десетици, ако не и стотици зборови, но нивниот активен речник е нула. Меѓутоа, кога тоа дете ќе научи да зборува или да пишува, активниот речник на детето почнува да се зголемува. Исто така, можно е продуктивниот вокабулар да биде поголем од рецептивниот вокабулар, на пример кај ученик на втор јазик кој научил зборови преку проучување наместо изложување, и може да ги произведе, но има потешкотии да ги препознае во разговорот.

Според тоа, продуктивниот вокабулар вообичаено се однесува на зборови кои можат да се произведат во соодветен контекст и да соодветствуваат на наменетото значење на говорникот или пишувачот. Како и кај рецептивниот вокабулар, постојат многу степени на кои одреден збор може да се смета за дел од активниот речник. Знаењето да се изговори или напише збор не мора да значи дека зборот што е употребен правилно или точно ја одразува саканата порака, но тоа навистина одразува минимална количина на продуктивно знаење.

Степен на знаење

[уреди | уреди извор]

Во рамките на рецептивно-продуктивната разлика лежат низа способности кои често се нарекуваат степен на знаење. Ова едноставно покажува дека зборот постепено влегува во вокабуларот на личноста во одреден временски период додека се учат повеќе аспекти на знаењето за зборовите. Грубо, овие фази може да се опишат како:

  1. Никогаш несретнат збор.
  2. Слушнат збор, но не може да го дефинира.
  3. Го препознава зборот поради контекстот или тонот на гласот.
  4. Може да го користи зборот и да го разбере општото и/или наменетото значење, но не може јасно да го објасни.
  5. Добро го знае зборот – неговата употреба и дефиниција.

Длабина на знаење

[уреди | уреди извор]

Различните степени на знаење на зборови подразбираат поголема длабина на знаење, но процесот е покомплексен од тоа. Има многу аспекти на познавањето на зборот, од кои некои не се хиерархиски, така што нивното стекнување не мора да следи линеарна прогресија предложена од степенот на знаење. Предложени се неколку рамки на знаење за зборовите за подобро операционализирање на овој концепт. Една таква рамка вклучува девет аспекти:

  1. правопис – писмен облик
  2. фонологија – говорен облик
  3. референца – концепт и референца
  4. семантика – значење
  5. регистар – соодветност на употреба или регистрира
  6. колокација – лексички соседи
  7. зборовни асоцијации
  8. синтакса – граматичка функција
  9. морфологија – делови на зборот

Видови вокабулар

[уреди | уреди извор]

Наведени по редослед од најобемни до најограничени:[9][10]

Вокабулар на читање

[уреди | уреди извор]

Вокабуларот за читање на една личност се сите зборови што се препознаваат при читањето. Оваа класа на вокабулар е обично најзастапена, бидејќи новите зборови почесто се среќаваат при читање отколку при слушање.

Вокабулар на слушање

[уреди | уреди извор]

Вокабуларот на слушање на едно лице ги содржи зборовите што лицето ги препознава кога слуша говор. Знаците како што се тонот и гестовите на говорникот, темата на расправа и социјалниот контекст на разговорот може да го пренесат значењето на непознат збор.

Вокабулар на зборување

[уреди | уреди извор]

Вокабуларот на зборување на едно лице ги содржи зборовите што се користат во говорот и вообичаено е подмножество од вокабуларот на слушање. Поради спонтаната природа на говорот, зборовите често се употребуваат малку погрешно и ненамерно, но изразите на лицето и тонот на гласот можат да ја надоместат оваа грешка.

Вокабулар на пишување

[уреди | уреди извор]

Пишаниот збор се појавува во регистрите исто толку различни како формалните есеи и пишувањата на социјалните мрежи. Иако многу пишани зборови ретко се појавуваат во говорот, пишаниот вокабулар на една личност е општо ограничен со претпочитање и контекст: пишувачот може да претпочита еден истозначник над друг, и веројатно нема да користи технички речник поврзан со тема за која нема интерес или знаење.

Конечен вокабулар

[уреди | уреди извор]

Американскиот филозоф Ричард Рорти го опишува „конечниот речник“ на едно лице на следниов начин:

Сите човечки суштества носат збир на зборови кои ги користат за да ги оправдаат своите постапки, своите верувања и своите животи. Ова се зборовите со кои ги формулираме пофалбите за нашите пријатели и презирот кон нашите непријатели, нашите долгорочни проекти, нашите најдлабоки сомнежи во себе и нашите највисоки надежи... Овие зборови ќе ги наречам „конечен речник“ на едно лице. Тие зборови се колку што може да оди со јазикот; надвор од нив е само беспомошна пасивност или прибегнување кон сила. (Непредвидлива, иронија и солидарност стр. 73) [11]

Раст на вокабуларот

[уреди | уреди извор]

Во текот на својот повој, детето нагонски гради речник. Доенчињата подражаваат зборови што ги слушаат и потоа ги поврзуваат тие зборови со предмети и дејства. Ова е вокабулар на слушање. Вокабуларот на говорење следи, бидејќи мислите на детето стануваат се повеќе зависни од нивната способност да се самоизразуваат без да се потпираат на гестови или џагор. Штом ќе почнат да се развиваат вокабуларите за читање и пишување, преку прашања и образование, детето почнува да ги открива отстапувањата и неправилностите на јазикот.

Во прво одделение, дете кое знае да чита учи двојно повеќе зборови од она што не знае. Општо земено, овој јаз не се намалува подоцна. Ова резултира со широк опсег на вокабулар на возраст од пет или шест години, кога дете од англиско говорно подрачје ќе научи околу 1500 зборови.[12]

Вокабуларот расте во текот на животот. Помеѓу 20 и 60 години, луѓето учат околу 6.000 леми или по една секој втор ден.[13] Просечен 20-годишник знае 42.000 леми кои доаѓаат од 11.100 семејства на зборови.[13] Луѓето го прошируваат својот вокабулар со на пр. читање, играње игри со зборови и учество во програми поврзани со вокабуларот. Изложеноста на традиционалните печатени медиуми учи правилно правопис и вокабулар, додека изложеноста на текстуални пораки води до порелаксирани ограничувања за прифатливост на зборовите.

Важност

[уреди | уреди извор]
  • Обемниот вокабулар помага во изразувањето и комуникацијата.
  • Големината на вокабуларот е непосредно поврзана со читањето со разбирање.[14]
  • Јазичниот вокабулар е синоним за речник за размислување.[14]
  • Едно лице може да биде оценето од другите врз основа на неговиот вокабулар.
  • Вилкинс (1972) рекол: „Без граматика, многу малку може да се пренесе; без вокабулар, ништо не може да се пренесе“.[15]

Големина на вокабуларот

[уреди | уреди извор]

Речник на мајчин јазик

[уреди | уреди извор]

Проценувањето на просечната големина на вокабуларот носи различни тешкотии и ограничувања поради различните дефиниции и методи кои се користат, како што е зборот, што значи да се знае збор, кои примероци речници се користени, како се спроведувале проверките итн.[13][16][17][18] Вокабуларите на мајчин јазик, исто така, се разликуваат во голема мера во рамките на еден јазик и зависат од нивото на образование на говорникот.

Како резултат на тоа, проценките варираат од 10.000 до 17.000 семејства на зборови [16][19] или 17.000-42.000 речнички зборови за млади возрасни чиј мајчин јазик е англискиот јазик.[13]

Проучување од 2016 година покажало дека 20-годишните говорници на англиски јазик препознаваат во просек 42.000 леми, кои се движат од 27.100 за најниските 5% од населението до 51.700 леми за највисоките 5%. Овие леми доаѓаат од 6.100 семејства на зборови во најниските 5% од населението и 14.900 семејства на зборови во највисоките 5%. 60-годишниците во просек знаат 6.000 леми повеќе.[13]

Според друго проучување, поранешните ученици од средното образование од 1995 година би можеле да ги препознаат значењата на околу 10.000-12.000 зборови, додека за студентите оваа бројка расте на околу 12.000-17.000, а за постарите возрасни до околу 17.000 или повеќе.[20]

За лицата чиј мајчин јазик е германскиот јазик, просечната апсолутна големина на вокабуларот се движи од 5.900 леми во прво одделение до 73.000 за возрасни.[21]

Вокабулар на странски јазик

[уреди | уреди извор]
Ефектите на големината на вокабуларот врз разбирањето на јазикот
[уреди | уреди извор]

Познавањето на 3000 најчести семејства на англиски зборови или 5000 најчести зборови обезбедува 95% покриеност на вокабуларот на говорниот разговор.[22] За минимално читање со разбирање бил предложен праг од 3.000 семејства на зборови (5.000 лексички единици)[23][24] и за читање за задоволство потребни се 5.000 семејства на зборови (8.000 лексички единици).[25] „Оптималниот“ праг од 8.000 семејства на зборови дава покриеност од 98% (вклучувајќи ги и соодветните именки).[24]

Стекнување на вокабулар на втор јазик
[уреди | уреди извор]

Учењето вокабулар е еден од првите чекори во учењето втор јазик, но ученикот никогаш не завршува со усвојувањето на вокабуларот. Без разлика дали е на мајчин јазик или на втор јазик, стекнувањето нов речник е тековен процес. Постојат многу техники кои помагаат да стекнете нов речник.

Меморирање
[уреди | уреди извор]

Иако меморирањето може да се смета за еднолично или досадно, поврзувањето на еден збор на мајчиниот јазик со соодветниот збор на вториот јазик додека не се запамети се смета за еден од најдобрите методи за стекнување на вокабулар. До моментот кога учениците ќе станат полнолетни, тие генерално имаат собрано голем број персонализирани методи за меморирање. Иако многумина тврдат дека меморирањето обично не бара сложена когнитивна обработка која го зголемува задржувањето (Sagarra and Alba, 2006), [26] тоа обично бара голема количина на повторување, а распореденото повторување со картички е воспоставен метод за меморирање, особено се користи за усвојување на вокабулар при компјутерско учење јазик. Другите методи обично бараат повеќе време и подолго за да се сетиме на зборот.

Некои зборови не можат лесно да се поврзат преку асоцијација или други методи. Кога зборот на вториот јазик е фонолошки или визуелно сличен со зборот на мајчиниот јазик, често се претпоставува дека тие исто така споделуваат слични значења. Иако ова е често случај, тоа не е секогаш точно. Кога се соочувате со лажен пријател, меморирањето и повторувањето се клучот за мајсторство. Ако некој што учи втор јазик се потпира само на асоцијации на зборови за да научи нов речник, таа личност ќе има многу тешкотии да ги совлада лажните пријатели. Кога треба да се стекне голема количина на вокабулар во ограничен временски период, кога ученикот треба брзо да се потсети на информациите, кога зборовите претставуваат апстрактни концепти или тешко се прикажуваат во ментална слика, или кога се прави разлика помеѓу лажни пријатели, треба да се користи учењто напамет. Неодамна бил воведен модел на невронска мрежа за ново учење зборови низ ортографии, кој ги опфаќа L1-специфичните способности за меморирање на L2-учителите (Хаџибегановиќ и Канас, 2009).[27]

Метод на клучни зборови
[уреди | уреди извор]

Еден начин на учење на вокабулар е да се користат мнемонички уреди или да се создадат асоцијации помеѓу зборовите, ова е познато како „метод на клучни зборови“ (Сагара и Алба, 2006).[26] Исто така, потребно е долго време да се имплементира - и потребно е долго време за да се потсети - но затоа што поврзува неколку нови чудни идеи, може да помогне во учењето.[26] Исто така, веројатно не е во судир со системот за двојно кодирање на Paivio[28] бидејќи користи визуелни и вербални ментални способности. Сепак, ова сè уште најдобро се користи за зборови што претставуваат конкретни работи, бидејќи апстрактните концепти се потешки за паметење.[26]

Списоци со зборови

[уреди | уреди извор]

Развиени се неколку списоци со зборови за да им се обезбеди на луѓето ограничен вокабулар за брзо владеење на јазикот или за ефективна комуникација. Тука спаѓаат основен англиски (850 зборови), специјален англиски (1.500 зборови), список со општи услуги (2.000 зборови) и список со академски зборови. Некои речници на учениците имаат развиено дефинирачки вокабулари кои ги содржат само најчестите и основните зборови. Како резултат на тоа, дефинициите на зборови во таквите речници може да ги разберат дури и учениците со ограничен вокабулар.[29][30][31] Некои издавачи издаваат речници врз основа на зачестеноста на зборовите[32] или тематските групи.[33][34][35]

Свадешовиот список бил направен за истражување во лингвистиката.

Фокусен речник

[уреди | уреди извор]

Фокусниот вокабулар е специјализиран збир на поими и разлики што е особено важен за одредена група: оние со одреден фокус на искуство или активност. Лексикон или вокабулар е јазичен речник: неговиот сет на имиња за нештата, настаните и идеите. Некои лингвисти веруваат дека лексиката влијае на перцепцијата на луѓето за нештата, хипотеза Сапир-Ворф. На пример, Нуер од Судан имаат елабориран речник за опишување на добитокот. Нуер има десетици имиња за говеда поради посебните истории, економии и опкружувања на добитокот. Овој вид на споредба предизвика некои лингвистички контроверзии, како и со бројот на „ескимски зборови за снег“. Англиските говорници со релевантно специјализирано знаење, исто така, можат да прикажат разработен и прецизен речник за снег и говеда кога ќе се појави потреба.[36][37]

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „речник“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „речник“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ „вокабулар“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  4. ↑ „вокабулар“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  5. ↑ Danesi, Marcel (2000). Encyclopedic dictionary of semiotics, media, and communications. Toronto studies in semiotics. Toronto: Univ. of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-8329-6.
  6. ↑ Grabe, William; Stoller, Fredricka L. (2018-01-18), Teaching Vocabulary for Reading Success, Hoboken, NJ: Wiley, стр. 1–7, doi:10.1002/9781118784235.eelt0773, ISBN 978-1-118-78422-8, Посетено на 2023-05-18
  7. ↑ . New York. Отсутно или празно |title= (help)
  8. ↑ Brysbaert M, Stevens M, Mandera P and Keuleers E (2016) How Many Words Do We Know? Practical Estimates of Vocabulary Size Dependent on Word Definition, the Degree of Language Input and the Participant's Age. Front. Psychol. 7:1116. doi: 10.3389/fpsyg.2016.01116
  9. ↑ Barnhart, Clarence L. (1968).
  10. ↑ The World Book Dictionary. Clarence L. Barnhart. 1968 Edition. Published by Thorndike-Barnhart, Chicago, Illinois.
  11. ↑ „Final vocabulary“. OpenLearn. Архивирано од изворникот на 6 April 2019. Посетено на 2019-04-06.
  12. ↑ "Vocabulary". Sebastian Wren, Ph.D. BalancedReading.com http://www.balancedreading.com/vocabulary.html Архивирано на 17 декември 2009 г.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Brysbaert, Marc; Stevens, Michaël; Mandera, Paweł; Keuleers, Emmanuel (29 July 2016). „How Many Words Do We Know? Practical Estimates of Vocabulary Size Dependent on Word Definition, the Degree of Language Input and the Participant's Age“. Frontiers in Psychology. 7: 1116. doi:10.3389/fpsyg.2016.01116. PMC 4965448. PMID 27524974.
  14. ↑ 14,0 14,1 Stahl, Steven A. Vocabulary Development. Cambridge: Brookline Books, 1999. p. 3. "The Cognitive Foundations of Learning to Read: A Framework", Southwest Educational Development Laboratory,, p. 14.
  15. ↑ Wilkins, David A. (1972). Linguistics in Language Teaching. Cambridge, MA: MIT Press, 111.
  16. ↑ 16,0 16,1 Goulden, Robin; Nation, Paul; Read, John (1 December 1990). „How Large Can a Receptive Vocabulary Be?“ (PDF). Applied Linguistics. 11 (4): 341–363. doi:10.1093/applin/11.4.341.
  17. ↑ D'Anna, Catherine; Zechmeister, Eugene; Hall, James (1 March 1991). „Toward a meaningful definition of vocabulary size“. Journal of Literacy Research. 23 (1): 109–122. doi:10.1080/10862969109547729.
  18. ↑ Nation, I. S. P. (1993). „Using dictionaries to estimate vocabulary size: essential, but rarely followed, procedures“ (PDF). Language Testing. 10 (1): 27–40. doi:10.1177/026553229301000102.
  19. ↑ Milton, James; Treffers-Daller, Jeanine (29 January 2013). „Vocabulary size revisited: the link between vocabulary size and academic achievement“. Applied Linguistics Review. 4 (1): 151–172. doi:10.1515/applirev-2013-0007.
  20. ↑ Zechmeister, Eugene; Chronis, Andrea; Cull, William; D'Anna, Catherine; Healy, Noreen (1 June 1995). „Growth of a functionally important lexicon“. Journal of Literacy Research. 27 (2): 201–212. doi:10.1080/10862969509547878.
  21. ↑ Segbers, J.; Schroeder, S. (28 April 2016). „How many words do children know? A corpus-based estimation of children's total vocabulary size“. Language Testing. 34 (3): 297–320. doi:10.1177/0265532216641152. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  22. ↑ Adolphs, Svenja; Schmitt, Norbert (2003). „Lexical Coverage of Spoken Discourse“ (PDF). Applied Linguistics. 24 (4): 425–438. doi:10.1093/applin/24.4.425.
  23. ↑ Laufer, Batia (1992). „How Much Lexis is Necessary for Reading Comprehension?“. Во Bejoint, H.; Arnaud, P. (уред.). Vocabulary and Applied Linguistics. Macmillan. стр. 126–132.
  24. ↑ 24,0 24,1 Laufer, Batia; Ravenhorst-Kalovski, Geke C. (April 2010). „Lexical threshold revisited: Lexical text coverage, learners' vocabulary size and reading comprehension“ (PDF). Reading in a Foreign Language. 22 (1): 15–30. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-11-12. Посетено на 2024-09-08.
  25. ↑ Hirsh, D.; Nation, I.S.P. (1992). „What vocabulary size is needed to read unsimplified texts for pleasure?“ (PDF). Reading in a Foreign Language. 8 (2): 689–696.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Sagarra, Nuria and Alba, Matthew. (2006). "The Key Is in the Keyword: L2 Vocabulary Learning Methods With Beginning Learners of Spanish". The Modern Language Journal, 90, ii. pp. 228–243.
  27. ↑ Hadzibeganovic, Tarik; Cannas, Sergio A (2009). „A Tsallis' statistics-based neural network model for novel word learning“. Physica A. 388 (5): 732–746. Bibcode:2009PhyA..388..732H. doi:10.1016/j.physa.2008.10.042.
  28. ↑ Paivio, A. (1986). Mental Representations: A Dual Coding Approach. New York: Oxford University Press.
  29. ↑ Bogaards, Paul (July 2010). „The evolution of learners' dictionaries and Merriam-Webster's Advanced Learner's English Dictionary“ (PDF). Kernerman Dictionary News (18): 6–15. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 September 2016. Посетено на 22 February 2017.
  30. ↑ „The Oxford 3000“. Oxford Learner's Dictionaries.
  31. ↑ „Clear Definitions“. Macmillan Dictionary.
  32. ↑ Routledge Frequency Dictionaries
  33. ↑ (на германски) Langenscheidt Grundwortschatz Архивирано на 6 август 2017 г.
  34. ↑ (на германски) Langenscheidt Grund- und Aufbauwortschatz
  35. ↑ (на германски) Hueber Grundwortschatz Архивирано на 6 август 2017 г.
  36. ↑ Miller (1989)
  37. ↑ Lenkeit

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Речник_(вокабулар)&oldid=5279464“