Ана Дандоло

Ана Дандоло
Смртта на кралицата Ана Дондоло, манастир Сопочани, 1272-74
Српска кралица
На позиција	1217–1228
Крунисување	1217
Роден(а)	Венеција
Починал(а)	1258 Србија
Почивалиште	Манастир Сопоќани
Сопружници	Стефан Првовенчани
Деца	Стефан Урош I
Династија	Дандоло
Татко	Раниеро Дандоло

Ана Дандоло била српска кралица, сопруга на кралот Стефан Првокрунисан и мајка на идниот крал Стефан Урош I. Ана Дандоло била внука на моќниот венецијански дуж Енрике Дандоло. Кога крстоносците биле во Четвртата крстоносна војна во 1204 година. го освоиле Константинопол и ја собориле Византиската империја, Стефан Првокрунисаниот побарал поддршка на запад и ја нашол кај Венецијанците. Стефан се оженил со Ана во 1217 година, со неа го добил синот Урош. Ана починала околу 1265 година, на возраст од околу 60 години.

Потекло

Ана била ќерка на Раниер Дандол, вицекрал на Венеција и прокуратор на Сан Марко. Нејзиниот дедо бил славниот дужд Енрико Дандоло, кој организирал напади на Задар (1202) и Константинопол (1204) за време на Четвртата крстоносна војна. Раниеро е 1209. убиен е во битка со Џеновјаните околу Кандиа.

Кралица на Србија

Во средината на 14 век, венецијанскиот дужд Андрија Дандоло го забележал бракот на Стефан Првокрунисан со Ана Дандоло. Во дванаесеттата година од владеењето на дуждот Пјетро Зиани (1205-1219), односно периодот од 5 август 1216 година до 5 август 1217 година, Андрија Дандоло го наведува следново: „Ти и Стефан, господарот на Рашка и Србија, кој се нарекува голем градоначалник, како внука на покојниот дужд Хенри Дандоло беше земена за сопруга, бидејќи како жена го поттикна да се откаже од расколот поради пратениците. Тој од папата требаше да се закити со кралска титула, а преку наследството на кардиналот испратен по неа, тој беше крунисан заедно со неговата сопруга “.

Веста за свадбата и крунисувањето на Стефан Првокрунисан за српскиот крал ја носи постар извор, хронолошки поблизок до настанот. Сплитскиот хроничар, кој запишал значајни историски настани од својот град, бележи и значајни настани од целата земја, меѓу кои секако е и крунисувањето на Стефан. Откако ги опишал подготовките на унгарскиот крал Андрија Арпад за крстоносниот поход во Светата Земја, Тома забележал дека во тоа време Стефан, господарот на Србија и Рашка, испратил истакнати пратеници во Апостолската столица да го побараат папата Хонориј III за кралската круна. Папата испратил легат кој го крунисал Стефан за прв крал на Србија. За разлика од Тома архиѓаконот, Ендрју Дандоло истакнал дека тогаш кралската круна ја добила и сопругата на Стефан, Ана Дандоло, а тоа следело веднаш по бракот. Врз основа на излагањето на Дандол може да се заклучи дека на крунисувањето му претходело бракот на Стефан со Ана, а потоа и откажувањето на Стефан од православието заради круната.

За проучувањето на брачните врски на Стефан сведочи и едно писмо од охридскиот архиепископ Димитриј Хоматијан, кое е одговор на писмото на Стефан. Писмото на Хоматиан е насловено: За незаконски и забранети бракови (Περὶ γάμων ἀθεμίτων καὶ κεκωλυμένων). Стефан се распрашал за причините за забраната за брак меѓу него и Марија Комнин, ќерката на епирскиот деспот Михаил Комнин, синот на тогашниот деспот Теодор . Бракот не бил дозволен поради петти степен на сродство. Сестрата на Стефан со непознато име била мажена за Манојл, братот на Михаил. Имено, минатата година амбасадата на Стефан Немањиќ побарала согласност од Јован Каматир (претходникот на Хоматијан) да се омажи за Радослав и Теодора, ќерката на епирскиот деспот Теодор. Каматир, како што пишува Хоматиан, „под претпоставка дека вашето благородништво има син од друга жена, а не од Кир Евдокија, правилно рекол дека овој брак е дозволен, бидејќи е во седми степен на сродство со брак“. Но, штом пратениците на Стефан му посочиле дека Радослав е син на Евдокија, а не од друга жена, архиепископот Јован веднаш го забранил бракот на Радослав и Теодора бидејќи во тој случај тие се „во седми степен на крвно сродство“. Од ова може да се заклучи дека Ана Дандоло не била втората, туку третата сопруга на Стефан Првокрунисаниот.

Семејството Дандоло имало големо влијание во тоа време бидејќи еден од членовите Јован Дандоло бил и дубровнички кнез. Општина Дубровник во 1215 година, склучила многу поволен, пред се, трговски договор со српскиот жупан. Не се знае колку принцот Јован имал удел при склопувањето на бракот.

Кралицата Ана се споменува во таканаречената дабарска реакција . Српскиот православен синод, формиран во времето на Архиепископот Јаков (1286-1292). По одлуките на Советот на Константинопол од 843 биле презентирани години и анатеми против павијаните (еретиците), многу лета се давале на кралевите Урош (Милутин), Стефан (Драгутин), Архиепископот Јаков и особено многу лета на епископот Дабарски Исаија, а потоа се споменуваат: Симеон (Немања) Анастасија (Ана), Кралот Стефан До првокрунисаната и благочестива кралица Ана, а потоа и на следните српски кралеви и кралици, архиепископот Арсениј и епископите поединечно по епархии.

Смрт

Најважниот извор за датирање на смртта на Ана Дандоло е познатата фреска „Смртта на кралицата Ана Дандоло“, насликана на северниот ѕид од нартексот на црквата Света Троица во манастирот Сопоќани. На фреската е прикажана Ана на сцената во моментот кога нејзината душа е прифатена од ангел, а над нејзината глава се појавуваат Исус Христос и Богородица. Околу скелето е собран српскиот суд. Урош е прикажан во владетелска одежда со круна на главата, а зад него стојат кнезовите Милутин и Драгутин, принцезата Брнча и снаата кралицата Јелена, која ја бакнува левата рака на Ана. Присутен е и Архиепископот Сава Први. На фреската се гледа дека внуците на Урош и Ана присуствувале во последните моменти од нејзиниот живот. Ана, според тоа, очигледно го надживеала својот сопруг. Се поставува прашањето кога настанале фреските од Сопоц. Општо прифатената теза е дека потекнува помеѓу 1263 и 1268 година. Тогаш би требало да се случила и смртта на Ана Дандоло.

Литература

• Ивана Коматина; Ана Дандоло - првата српска кралица?, Зборник Матице српске за историски 89, Нови Сад (2014), 7-22

 

Надворешни врски

• Патишта на средниот век: „Малцински потомци“, Културно - уметничка програма на РТС - Официјален канал