Јужен зеленчукски храм
| Јужен зеленчукски храм | |
|---|---|
 | |
| Грешка во Lua во Модул:Location_map, ред 526: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Russia Karachay-Cherkessia" does not exist | |
| Основни податоци | |
| Место | Архиз, Русија |
| Координати | 43°41′05″N 41°28′32″E / 43.6848° СГШ; 41.4756° ИГД |
| Припадност | Алански |
| Статус | Сочуван |
| Архитектонски опис | |
| Архитектонски стил | Византиски стил |
| Поставен темел | 10-11 век |
| Завршен | 19 век |
| Особености | |
| Куполи | 1 |
Јужен зеленчукски храм или Илинска црква — древна црква во Аланија која се наоѓа во Долен Архиз во модерната Карачајско-Черкеска Република. Датирана е во X век или почетокот на XI век. Скромната големина на црквата сугерира дека била во приватна сопственост, веројатно на некое благородничко семејство, и според сите извештаи, служела за верските потреби веројатно на феудалното благородништво или дел од населението на градот.[1] Црквата во 1991 година е осветена во името на пророкот Илија и моментално функционира како православна црква. Изградена е малку погрубо од главните храмови во Долен Архиз, а истовремено поврзана е со нив со низа заеднички архитектонски елементи, како што се развојот на куполата и апсидалниот дел, периметарските сводови и импостните полици. Оваа заедничка архитектонска и градежна техника укажува на тоа дека сите три долноархишки цркви припаѓаат на ист архитектонски правец и приближно исто временско раздобје - во рамките на X век.[1]
Денес, Јужниот зеленчукски храм или Илинската црква во Нижни Архиз е најстарата активна христијанска црква во Русија.[1]
Положба
[уреди | уреди извор]
Јужниот зеленчукски храм се наоѓа во средиштето на населбата Нижне-Архиз, опкружен со неговите станбени четврти.[1]
Историја
[уреди | уреди извор]Христијанството во Русија дошло од југ, од Византија. Најпрво биле покрстени Ерменија, Грузија и Абхазија, од каде византиските мисионери навлегле во подрачјето на планинскиот венец Кавказ и веќе во VII век, започнала постапката на постепена христијанизација на Аланија, за што сведочат пишаните извори од втората половина на VII век. За нејзин крај може да се смета 916 година, кога во времето на цариградскиот патријарх Николај Мистик, во најголемиот верски центар на Аланија - населбата Долен Архиз, се одржало масовно крштевање на најголемиот дел од населението на Западна Аланија.[1]
Под влијание на кралот на Абхазија (кој бил сојузник на Византија во северозападниот дел на Кавказ), жителите на Аланија го прифатиле христијанството. Во времето на овој „вистински христољубив“ владетел на Аланите, Григориј, во Аланија почнале да се градат храмови во византиски стил.[2]
Во карачајскиот народен календар (имиња на месеци и денови во неделата) зачувани се имињата на христијанските светители: Света Марија, Свети Андреј, Света Теодора, Св. Василиј, Св. Никола, Свети Георгиј, Свети Илија, Свети Апостол.
Алано-христијанското наследство е зачувано и во фолклорот, во обредниот и култниот живот на Карачајците.
Од сите христијански алански цркви кои преживеале на територијата на Карачај-Черкезија, денес единствено активна е Јужната зеленчукска црква. Според современите истражувања, оваа црква била изградена X век. Како што наведуваат А. А. Демаков и И. Л. Чумака, овој храм е посветен на светиот пророк Илија, па на последното осветување во 1991 година го вратила своето древно име Илинска црква.
Сместена меѓу станбените четврти на населбата Нижне-Архиз, Илинската црква е, во споредба со другите цркви, со скромна големина: 20 x 25 грчки стапки (1 грчка стапка е еднаква на 30,8 см). Затоа, најверојатно била дел од имотот на богато аланско семејство (како нивна куќна црква).
Архитектура
[уреди | уреди извор]
Црквата е триапсидна, четиристолбна, крстокуполна градба изградена од блокови делкан песочник споени со варов малтер. Димензиите на храмот се 8,5 x 7,75 метри. Интересна одлика на храмот е изместувањето на западниот влез и средишниот прозорец на апсидата од надолжната оска на објектот.
Особеност на овој храм е тоа што неговиот куполен квадрат е асиметричен и остро издолжен (1,8 x 2,7 метри). Според тоа, неговиот низок барабан, со четири прозорци, има елипсовиден, а не цилиндричен облик. Според В. А. За Кузњецов, ваквата градба на зградата зборува за погрешни пресметки на градителот во однос на севкупните димензии на објектот и сразмерот на неговите поединечни елементи, што може да укажува на одредена теоретска неподготвеност и неискуство на архитектот, кој се обидел да го спои византискиот, за него нов архитектонски канон, со месни техники. Тоа е поткрепено со погрубата техника на ѕидање, техника во согласност со месните традиции.[3] Интересно е што во останатиот дел од Кавказ, на Крим и на Балканот, не постои аналог на таква техника.[4]
Врз основа на горенаведеното, се смета дека овој храм е изграден подоцна од другите два Зеленчукски храмови и датира од втората половина на 10 век.
.jpg)
Северниот и средниот кораб на црквата се со иста ширина, додека јужниот е многу потесен. Периметарските сводови исфрлени од западниот пар столбови се потпираат на пиластри испакнати од ѕидот, додека сводовите на источните (олтарните) столбови се поврзани со ѕидот преку испакнати масивни импост плочи.
Храмот има три апсиди кои се полукружни и ја опфаќаат целата источна страна. Во однос на страничните апсиди, средната апсида стрчи за некои 25-30 сантиметри, и исто така малку се издига над нив.
Системот на кровот првично бил сличен на оној на Северната и Средната зелечукска црква: покривите со фронтон и колкови се направени од тенки блокови од песочник со испакнати настрешници за одвод на водата.
Обновата на црквата во 19 век
[уреди | уреди извор]
На крајот на 19 век, храмот во голема мера настрадал од „реставрацијата“ што ја извршиле монасите на манастирот Зеленчук, кои значително го обновиле „во руски стил“. Првобитниот камен покрив бил заменет со метален, тапанот бил обложен со штици и покриен со железна купола направена од сводови со крст.
Наместо прозорци на северниот и јужниот ѕид од објектот, уредени се влезни врати, западниот влез значително преуреден и претворен во портал, поврзан со покриена галерија со трпезаријата на манастирот.
Ѕидовите биле повторно малтерисани и грубо варосани. Не се зачувани информации за древните фрески што можеби овде постоеле.
По обновата, црквата била посветена на светиот кнез Александар Невски и била зимски храм на манастирот, загреан со подземни печки, од кои топлината доаѓала преку посебен воздушен канал.
До црквата е изградена мала капела и камбанарија.
Храмот после револуцијата
[уреди | уреди извор]По Октомвриската револуција, манастирот ја доживеал судбината на речиси сите руски манастири. Бил затворен, а монасите биле раселени.[1] При уништувањето на манастирот, крстот што стоел на црквата бил продупчен од куршуми, па морал да се обнови.[1]
Осветување на црквата во 1991
[уреди | уреди извор]
Современите проучувања за точниот азимут на главната оска на црквата и нејзината поврзаност со датумите на јулијанскиот календар сугерираат дека храмот бил основан на Илинден и дека најверојатно бил посветен на овој светец. Имајќи го ова предвид, при последното осветување на црквата, кое се одржало во 1991 година, било зачувано нејзиното древно име - Иљинскаја црква.
Во осветената црква, во олтарниот дел на храмот е зачуван монашки лик: гулаб - симбол на Светиот Дух, херувими и серафими, осумкраки крстови.
Сега Илинска црква е крунисана од крстот што порано бил на Средната црква.
Обнова на црквата во 19 век
[уреди | уреди извор]- Јужниот зеленчукски храм во различни раздобја
-
1882 -
1891 -
1895
Поврзано
[уреди | уреди извор]Белешки
[уреди | уреди извор]- ↑ Древни христијански цркви и манастирот Свети Александар Атос Зеленчук во клисурата Зеленчук на кавкаскиот опсег на регионот Кубан во Баталпашинската Област. (Со цртежи на древни храмови). - Издание на Скитот Свети Александар-Афон Зеленчук. Четврто издание. - Одеса: Печатница и хромолитографија Е. Јас. Фесенко, 1897 година -
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Южный (Ильинский) храм“. heritage.sai.msu.ru. Посетено на 2022-04-17.
- ↑ „Нижне-Архызский историко-архитектурный и археологический комплекс // Домбай инфо“. www.dombayinfo.ru. Архивирано од изворникот на 14. 06. 2012. Посетено на 2022-04-16. Проверете ги датумските вредности во:
|archive-date=(help) - ↑ „Нижне-Архызский историко-архитектурный и археологический комплекс // Домбай инфо“. www.dombayinfo.ru. Архивирано од изворникот на 14. 06. 2012. Посетено на 2022-04-17. Проверете ги датумските вредности во:
|archive-date=(help) - ↑ „Нижне-Архызский историко-архитектурный и археологический комплекс // Домбай инфо“. www.dombayinfo.ru. Архивирано од изворникот на 14. 06. 2012. Посетено на 2022-04-17. Проверете ги датумските вредности во:
|archive-date=(help)
Литература
[уреди | уреди извор]- Виноградов А. Ю., Белецкий Д. В. Нижний Архыз и Сенты — древнейшие храмы России. Проблемы христианского искусства Алании и Северо-Западного Кавказа. — М.: Индрик, 2011. — 392 с.
- Кузнецов В. А. Зодчество феодальной Алании. — Орджоникидзе: «Ир», 1977. — 176 с.
- Кузнецов В.А. Нижний Архыз в X—XII веках. Ставрополь, 1993. — 464 c.
- Пищулина В.В. Христианское храмовое зодчество Северного Кавказа периода средневековья. Ростов-на-дону, 2006. — 320 с.
- Сысоев В. М. Поездка на реки: Зеленчук, Кубань и Тиберду летом 1895 года. // Материалы по археологии Кавказа : журнал. — М.: Московский государственный университет, 1898. — № 7. — С. 115—145.
- Отчет гг. Нарышкиных, совершивших путешествие на Кавказ (Сванетию) с археологический целью в 1867 году // Известия Императорского Русского археологического общества. — СПб., 1876. — Т. VIII. Вып. 4. — С. 362—366.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Нижне-Архызское городище: Зеленчукские храмы {{Wayback|url=http://www.dombayinfo.ru/arkhiz/info_arkhiz1%7Cdate=20120614193112}(јaзик: руски)
- Средний Зеленчукский храм (јaзик: руски)
- Южный Зеленчукский храм (јaзик: руски)
- Средневековые христианские храмы Алании Архивски примерок на Семрежниот архив (англиски)
- митрополит Гедеон Докукин «Древнехристианские археологические памятники Северного Кавказа»(јaзик: руски)
- Карачаево-Черкесский историко-культурный и природный музей-заповедник, [1] (јaзик: руски)
- Фотографии и брошюры «Аланский мир 1 и 2» Карачаево-Черкесского историко-культурного и природного музея заповедника (јaзик: руски)
- Статья Мадины Тезиевой от 24.07 2007 «Виктория Пищулина исследовала аланское храмовое зодчество периода средневековья» (јaзик: руски)
- Христианские храмы Архыза, фотоальбом (јaзик: руски)