Барања

За други значења на поимот, погл. Барања (појаснување).

Барања (хрватски: Baranja; унгарски: Baranya) ― географска и историска област помеѓу реките Дунав и Драва, сместен во Панонската Низина. Неговата територија е поделена меѓу Унгарија и Хрватска. Во Унгарија, областа е вклучена во Округот Барања, додека во Хрватска, тој е дел од Осиечко-барањската Жупанија.

Име[уреди | уреди извор]

Името на областа потекнува од словенскиот збор „бара“, така што името Барања значи „мочуриште“. И денес големи делови од областа се мочуришта, како што е природниот резерват Копачки Рит на неговиот југоисток. Друга теорија вели дека името на областа доаѓа од хрватскиот и унгарскиот збор барањи, што значи рог од овен (Ovis).

Историја[уреди | уреди извор]

Историски, областа Барања била дел од Римското Царство, хунската номадска држава, Кралството на Остроготите, Кралството на Ломбардите, Аварското Кралство, Франкија, Кнежеството Балатон, Бугарското Ханство/Царство, Кралството Унгарија, Отоманското Царство, Хабсбуршката Монархија, Австриското Царство и Австроунгарија. Во поголемиот дел од XX век, областа била поделена меѓу Унгарија и Југославија. Од 1991 година, таа е поделена меѓу Хрватска и Унгарија.

Барања била населен аод Словените во VI век, а во IX век бил дел од словенското Долнопанонско Кнежевство. Старуте Унгарци пристигнале во областа во IX век, а Округот Барања се појавил како еден од првите окрузи на Кралството Унгарија, во XI век. Овој округ го опфаќал не само денешната област Барања, туку и еден дел од денешна Славонија, на јужната страна на реката Драва.

Во XVI век, Отоманското Царство ја зазело Барања и ја вклучило во Мохачкиот Санџак, османлиска административна единица, со седиште во градот Мохач. Подоцна Печкиот Санџак бил создаден од северозападниот дел на Мохачкиот Санџак. По воспоставувањето на османлиската власт областа била населена од луѓе од Босна.^[1] Кон крајот на XVII век Барања била заземена од Хабсбуршката Монархија и Округот Барања бил обновен во рамките на Хабсбуршкото Кралство Унгарија. Под Хабсбурговците, областа била населена од Германци; вкупниот број на германски доселеници кои се преселиле од различни делови на Германија во Унгарија помеѓу 1686 и 1829 година се проценува на 150.000. Службеното име Дунавски Шваби е користено за оваа група на население од 1922 година. Хрватите масовно се преселувале од Босна во Славонија и Барања по отоманското повлекување, а ова население денес е познато како Шокци.^[2]

Големиот народен собор на Србите, Буњевците и другите Словени во Банат, Бачка и Барања, одржан во Нови Сад на 25 ноември 1918 година. Соборот прогласил присоединување на областите Банат, Бачка и Барања кон Кралството Србија.

Во 1918 година, целата област била заземена од српските војници. Големиот народен собор на Србите, Буњевците и другите Словени во Банат, Бачка и Барања било собрание одржано во Нови Сад на 25 ноември 1918 година, кое го прогласило обединувањето на Банат, Бачка и Барања со Кралството Србија. Последователно, ќе биде управувано од новосоздаденото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците (подоцна познато како Југославија). За кратко време (во 1918–1919 година), Барања бил дел од областа Банат, Бачка и Барања, кој бил управуван од Народната управа од Нови Сад. Со Тријанонскиот договор (дел од Версајскиот мир) во 1920 година, областа Барања била формално поделена меѓу Унгарија и Кралството СХС, но де факто останала под управа на вторите до 1921 година. На 14 август 1921 година била прогласена Српско-унгарската Република Барања-Баја. Вклучувала северни делови од областите Барања и Бачка, кои биле доделени на Унгарија со договорот. На 21-25 август 1921 година, Републиката била укината и нејзината територија била вклучена во Унгарија, како што претходно било решено со Тријанонскиот договор. Северниот дел на Барања во Унгарија станал унгарскиот Округ Барања.

Јужниот (југословенски) дел од областа бил дел од Новисадскиот Округ помеѓу 1918 и 1922 година, дел од Бачката Област помеѓу 1922 и 1929 година, а во 1929 година бил вклучен во Дунавската Бановина, покраина на Кралството Југославија. Во 1941 година, југословенската Барања била заземења од Унгарија, но била вратена на Југославија во 1944 година. Во 1944–1945 година, југословенска Барања била дел од САП Војводина, додека во 1945 година била доделена на Народна Република Хрватска.

За време на Хрватската војна за независност во 1991 година, таа паднала под контрола на самопрогласениот САО Источна Славонија, Барања и Западен Срем, кои станале дел од непризнаената самопрогласена Република Српска Краина. По завршувањето на војната (во 1995 година), нејзината територија била мирно вклучена во Хрватска во 1998 година, со Ердутскиот договор. Според договорот, управата на Обединетите нации ја водел од 1996 до 1998 година, кога беше вратен под целосен суверенитет на Хрватска. Денес, хрватскиот дел на Барања е дел од Осиечко-барањската Жупанија.

Штифолдци[уреди | уреди извор]

Штилфолците (германски: Stifolder) или Штилфолсфофци (Stiffoller Shvove) е римокатоличка подгрупа на таканаречените Дунавски Шваби. Нивните предци некогаш дошле околу 1717-1804 година, од Хохстифт Фулда и околината, (Римокатоличка епархија Фулда), и се населиле во Барања.^[3] Тие го задржале својот јазик и култура, до крајот на Втората светска војна. По Втората светска војна, мнозинството Дунавски Шваби биле протерани во сојузничкозаземената Германија и сојузничкозаземената Австрија како резултат на Потсдамскиот договор.^[4] Само неколку луѓе можат да зборуваат на стариот штифолдски дијалект (Stiffolerisch Schvovish). Исто така, една салама е именувана по овој народ.^[5]

Географија[уреди | уреди извор]

Барања е поделена меѓу Унгарија и Хрватска, а поголемиот дел од областа се наоѓа во Унгарија. Унгарскиот дел во исто време со Округот Барања, додека во Хрватска опфаќа само дел од Осиечко-барањската Жупанија. Современата унгарска употреба на зборот Барања, обично се однесува само на унгарскиот дел, додека поимите Дравакез (Drávaköz) и Дравасег (Drávaszög; „дравски агол“) се користени за хрватскиот дел на Барања.

Унгарска Барања[уреди | уреди извор]

Некои од важните градови и паланки во унгарска Барања (со бројки на население од пописот од 2001 година):

Печ (158.942)
Комло (27.462)
Мохач (19.085)
Сигет (11.492)
Шиклош (10.384)
Сентлоринц (7.265)
Печварад (4.104)
Бољ (3.715)
Шашд (3.570)
Харкањ (3.519)
Шеље (3.248)
Вилањ (2.793)

Хрватск Барања[уреди | уреди извор]

Осијечко-барањската Жупанија во рамките на Хрватска.

Поголеми населени места во хрватска Барања (со бројки на население од пописот од 2001 година):^[6]

Бели Манастир (10.986)
Дарда (7.062)
Биље (5.480)
Кнежеви Виногради (5.186)
Драж (3.356)
Чеминац (2.856)
Петловац (2.743)
Јагодњак (2.537)
Поповац (2.427)
Приградските населби Тврѓавица и Подравље во градот Осиек

Главна населба во хрватската Барања е Бели Манастир со население од 8.671 жители (попис 2001 година). Повеќето општини во хрватската Барања имаат хрватско етничко мнозинство со мало малцинство на Дунавски Шваби. Општина Јагодњак има српско етничко мнозинство, а Општина Кнежеви Виногради има унгарско мнозинство.