Преглед на кодот на Мали

{{Инфокутија за држава
| native_name            = {{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:center;line-height:normal;font-size:85%;
|title = {{resize|1.0 em|Официјални имиња}}
| {{Infobox
| subbox=yes
| bodystyle=font-size:77%;font-weight:normal;
| rowclass1 = mergedrow
| label1 = [[Бамбара]]:
| data1 = {{lang|bm|Mali ka Fasojamana}}
| rowclass2 = mergedrow
| label2 = [[Фулански јазик|Фула]]:
| data2 = {{lang|ff|Republik bu Maali}}
| rowclass3 = mergedrow
| label3 = [[Хасанија]]:
| data3 = {{lang|mey|جُمْهُورِيَّةْ مَالِي ({{lang|mey-Latn|Jumhūriyyet Māli}})}}
| rowclass4 = mergedrow
| label4 = [[Сонинке]]:
| data4 = {{lang|snk|Mali Tɔgɔbadugu}}
| rowclass5 = mergedrow
| label5 = [[Тамашек]]:
| data5 = {{lang|taq|ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵏ ⵎⴰⵍⵉ ({{lang|taq-Latn|Tagduda n Mali}})}}
}}}}
|conventional_long_name   = Република Мали
|common_name              = Мали
|image_flag               = Flag of Mali.svg
|image_coat               =Coat of arms of Mali.svg
| image_map               = Mali_(orthographic_projection).svg
| map_caption             = {{map caption |countryprefix= |location_color=зелено}}
|national_motto           = "Un peuple, un but, une foi"<br /><small>„Еден народ, една цел, една вера“</small>
|national_anthem          = ''[[Химна на Мали|Le Mali]]''<br /><small>„Мали“</small><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.koulouba.pr.ml/spip.php?article93&calendrier_mois=9&calendrier_annee=2008 |title=Presidency of Mali: Symboles de la République, L’Hymne National du Mali |accessdate=2010-03-03 |archive-date=2008-12-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081220122918/http://www.koulouba.pr.ml/spip.php?article93&calendrier_mois=9&calendrier_annee=2008 |url-status=dead }}</ref>
|official_languages       = [[француски]]
|languages_type =Поголем јазик:
|languages = [[бамбара (јазик)|бамбара]] 
|demonym                  = Малиец
|capital                  = [[Бамако]]
|latd=12 |latm=39 |latNS=N |longd=8 |longm=0 |longEW=W
|largest_city = главниот град
|government_type          = [[полупретседателски систем|полупретседателска република]]
|leader_title1            = [[Претседател на Мали|Претседател]]
|leader_title2            = [[Премиер на Мали|Премиер]]
|leader_name1             = [[Ибрахим Бубакар Киита]] <small>(вршител)</small>
|leader_name2             = [[Бубу Сисе]]
|area_rank                = 24-та
|area_magnitude           = 1 E12
|area_km2                 = 1.240.192 <!--UN DYB-->
|area_sq_mi               = 478.839 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water            = 1.6
|population_estimate      = 
|population_estimate_rank = 
|population_estimate_year = 
|population_census        = 19 553 397
|population_census_rank   = 62-ма
|population_census_year   = 2020
|population_density_km2   = 11.7
|population_density_sq_mi = 30.3 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank  = 215-та
|GDP_PPP                  = $15.084 милијарди<ref name=imf2>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=678&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=14 |title=Mali|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-10-01}}</ref>
|GDP_PPP_rank             = 
|GDP_PPP_year             = 2008
|GDP_PPP_per_capita       = $1.129<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank  = 
|GDP_nominal              = $8.774 милијарди<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_year         = 2008
|GDP_nominal_per_capita   = $656<ref name=imf2/>
|sovereignty_type         = [[Историја на Мали|Независност]]
|sovereignty_note         = од [[Франција]]
|established_event1       = Објавена
|established_date1        = 22 септември 1960
|HDI_year                 = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
|HDI_change               = steady <!--increase/decrease/steady-->
|HDI                      = 0.407 <!--number only-->
|HDI_ref                  = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>
|HDI_rank                 = 176та
|Gini                     = 50.5
|Gini_year                = 1994
|Gini_category            = <span style="color:red;">висок</span>
|currency                 = [[Западноафрикански франк|Франк]]
|currency_code            = XOF
|country_code             = MLI
|time_zone                = [[GMT]]
|utc_offset               = +0
|time_zone_DST            = н/п
|utc_offset_DST           = +0
|drives_on                = десно<ref>[http://www.brianlucas.ca/roadside/ Which side of the road do they drive on?] Brian Lucas. August 2005. Retrieved 2009-01-28</ref>
|cctld                    = [[.ml]]
|calling_code             = 223
|footnotes                =
}}

'''Мали''' ([[француски]]: ''Mali'') или официјално '''Република Мали''' ({{lang-fr|République du Mali}}) е држава во [[Западна Африка|Западна]] и [[Северна Африка]], каде е и седма најголема држава на континентот. Мали граничи со [[Алжир]] на север, [[Нигер]] на исток, [[Буркина Фасо]] и [[Брег на Слоновата Коска]] на југ, [[Гвинеја]] на југозапад и со [[Мавританија]] на запад. Вкупната површина на Мали изнесува 1.240.192&nbsp;км<sup>2</sup> каде живеат околу 14.517.176 жители. Главен град на државата е [[Бамако]].

Мали се состои од осум региони и северниот дел е составен од пустината [[Сахара]], додека јужниот дел се наоѓаат реките [[Нигер (река)|Нигер]] и [[Сенегал (река)|Сенегал]]. Економијата на Мали се заснова на [[земјоделство]]то и [[риболов]]от. Како дел од природното рудно богатство на Мали е [[злато]]то, [[ураниум]]от и [[сол]]та. Сепак, Мали е една од најсиромашните држави во светот.

Денешното Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство|Ганското царство]], [[Царство Мали|Малиското царство]] (чие име го носи) и [[Сонгајско царство|Сонгајското царство]]. Во [[XIX век|XIX]] и [[XX век]] Мали било под француска власт и дел од [[Француски Судан]]. Во [[1959]] година Мали и [[Сенегал]] се стекнале со независност и ја создале [[Федерација Мали|Федерацијата Мали]]. По една година, Мали се отцепил од федерацијата и станал независна држава.

== Потекло на името ==

Потеклото на името на ''Мали'' не е познато и сè уште е дебата за историчарите. За време на Малиското царство, [[Мандинка]] народот се именувал како ''Малинке од Мали'' наместо ''Мандинка од Манден'', односно со тек на времето зборот еволуирал. Така околните народи почнале територијата да ја нарекуваат само како ''Мали''.

== Историја ==
{{Главна|Историја на Мали}}

Денешната држава Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство]], [[Царство Мали|Малиско царство]] и [[Сонгајско царство]]. Овие царства во текот на своето постоење целосно ги контролирале териториите на транс-сахарската територија со [[злато]], [[сол]] и други скапоцени артикли, и притоа биле во директен допир со [[Средоземје]]то и [[Близок Исток|Блискиот Исток]], место каде постоеле големи цивилизации. Во околу [[600]] година, сонгајските трговци создале сопствени пазари во [[Кукаја]] и [[Гао]], со кое го ставиле почетокот на Сонгајското царство. Првите позначајни земји на територијата на денешната држава Мали главно се наоѓале во нејзините планински предели, главно на запад.

Така, во околу [[790]] година е основано Ганското царство чија престолнина била [[Кумби Салех]]. Ганското царство станало едно од најсилните во регионот во периодот од [[700]]-[[1075]] година. Царството ги опфаќало териториите на денешните земји [[Мавританија]], голем дел од Мали и делови од [[Сенегал]]. Исламот како религија бил одбиен во земјата, и покрај тоа што соработката со муслиманските земји била на големо ниво. Во [[1078]] година, Гана се распаднала, главно поради меѓудинастички пресврти и голема промена на политичката структура. [[Алморавидска династија|Алморавидската династија]] дополнително придонела за распаѓање на Гана.

Царството Мали е формирано во текот на [[XIII век]]. Таа била муслиманска земја. Центарот на империјата се наоѓал во горниот дел по текот на [[Нигер (река)|река Нигер]]. Моќта на царството се гледала главно во трговијата со злато со арапскиот свет. Најголеми градови биле Гао и [[Тимбукту]]. Во текот на [[XIV век]], царството го достигнало најголемиот територијална опфат, дури до [[Атлантски Океан|Атлантскиот Океан]], за во следниот [[XV век]] да започне полека да се распаѓа. Во [[XVII век]] царството се распаднало. Било формирано друго царство познато како [[Бамбарско царство]]. Бамбарското царство постоело како централизирана држава во периодот од [[1712]]-[[1861]] година, главно во централниот и јужниот дел на Мали. До крајот на [[XIX век]] на овие простори постоеле уште Масинско царство, Тукулерско царство и Васулско царство.

Во [[1960]] година, [[Француски Судан]] и Сенегал станале независни држави под името [[Федерација Мали]]. По една година, [[Сенегал]] се повлекол од сојузот, по кое Суданската република го преименувала своето име во Мали. Прв претседател на земјата станал [[Модибо Кеита]]. Во [[1968]] година се случил државен удар, а од [[1974]] година бил изгласен нов устав со кое бил создаден [[еднопартиски систем]]. По две години сепак била формирана првата демократска партија. На изборите од [[1979]] година партијата освоила најголем број на гласови. Политичката состојба во земјата се стабилизирала во [[1981]] година. Во [[1985]] година, поради граничен спор избувнал конфликт помеѓу Мали и [[Буркина Фасо]].

== Географија и клима ==
{{Главна|Географија на Мали}}
[[Податотека:Hand der Fatima.jpg|мини|150п|лево|Хомбори.]]
Мали е држава без излез на море во [[Западна Африка]] и дел во [[Северна Африка]]. Со своите 1.240.000&nbsp;км<sup>2</sup> Мали е 24 најголема држава во светот. Голем дел од земјата се наоѓа во јужниот дел од [[Сахара]], каде има топли и суви [[Савана|савани]].<ref name=geography>Mali country profile, p мај</ref> Мали е претежно рамна земја.

Климата на Мали е тропска и сува.<ref name=geography/> Голем дел од земјата има слаби врнежи од дожд и сушите се честа појава.<ref name=geography/> Врнежливата сезона во Мали е од јуни до декември. За време на овој период, реката [[Нигер (река)|Нигер]] се прелива и создава делта.<ref name=geography/>

Државата има залихи од неколку природни ресурси, како на пример [[злато]], [[фосфат]], [[каолинит]] и [[сол]]. Големи проблеми жителите во Мали имаат со ерозијата, сечата на шуми и ширењето на пустинските предели, но и проблеми со вода за пиење.<ref name=geography/> Martin, p.&nbsp;134.</ref>

== Политички систем ==
{{Главна|Политики на Мали}}

Мали е полупретседателска република со усвоен последен устав на [[12 јануари]] [[1992]] година. Според уставот, власта во Мали е поделена на извршна, законодавна и судска.<ref name=p14>Mali country profile, p. 14.</ref>

Извршната власт е во рацете на [[Претседател на Мали|претседателот]] кој е избран за мандат од пет години и можност за два мандати.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 30.</ref> [[Премиер на Мали|Премиерот]] е назначен од страна на претседателот и тој го назначува Советот на министри.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 38.</ref> Законодавното тело во Мали, [[Собрание на Мали|собранието]], е еднодомно со пратеници избрани за петгодишен мандат. Уставно, судската власт е независна.

== Административна поделба ==
{{Главна|Административна поделба на Мали}}
[[Податотека:Map of Mali mk.svg|мини|200п|десно|Карта на Мали.]]
Мали се дели на осум [[Региони во Мали|региони]] и [[Бамако|главниот град]] (како престолнински округ). Регионите се поделени на околии, околиите се поделени на окрузи. Окрузите пак, се делат на општини.

Регионите се:
* [[Бамако]]
* [[Гао (регион)|Гао]]  
* [[Кајес (регион)|Кајес]]
* [[Кидал (регион)|Кидал]]
* [[Куликоро (регион)|Куликоро]] 
* [[Мопти (регион)|Мопти]] 
* [[Сегу (регион)|Сегу]] 
* [[Сикасо (регион)|Сикасо]] 
* [[Томбукту (регион)|Томбукту]]

== Стопанство ==
[[Податотека:Kati market street (and Amadu).jpg|мини|170п|десно|Пазар во Кати.]]
{{Главна|Економија на Мали}}

Мали е една од најсиромашните држави во светот.<ref name=factbook>{{Наведена мрежна страница |author=Central Intelligence Agency |authorlink=CIA |publisher=[[The World Factbook]] |title=Mali |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ml.html |year=2009 |accessdate=12 јануари 2010 |archive-date=2015-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151110042640/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ml.html |url-status=dead }}</ref> Просечната годишна плата изнесува 1.500 долари. Помеѓу [[1992]] и [[1995]] година, Мали промовирал програма со која за нијанса се подобрила економската слика и тоа резултирало со тоа што Мали станал член на [[Светска Трговска Организација|Светската трговска организација]].<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Mali|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2828.htm |accessdate=2008-06-04 |date=2008-05 |publisher=[[U.S. State Department]] }}</ref>

Главната индустриска гранка на Мали е [[земјоделство]]то. Најизвозена суровина е [[памук]]от и се извезува во [[Сенегал]] и [[Брегот на Слоновата Коска]].<ref name=Goldenhope>{{наведени вести | first=Briony | last=Hale | coauthors= | title=Mali's Golden Hope | date=1998-05-13 | publisher=BBC | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1945588.stm | work =[[BBC News]] | pages = | accessdate = 2008-06-04 | language = }}</ref><ref name=marshall>Cavendish, p. 1367.</ref> Додатно на памукот, Мали произведува [[ориз]], [[пченка]], [[зеленчук]] и [[тутун]]. Златото, земјоделството и сточарството сочинуваат 80% од економијата.

== Население, јазик и религија ==
{{Главна|Демографија на Мали}}
{{bar box
|title=[[Религија во Мали]]
|titlebar=#ddd
|left1=религија
|right1=процент
|float=right
|bars=
{{Столбен постоток|[[Ислам]]|green|90}}
{{Столбен постоток|[[Христијанство]]|blue|5}}
{{Столбен постоток|Локални религии|red|5}}
}}

Во [[јули]] 2009 година населението на Мали броело околу 13 милиони жители, со годишен природен пораст од 2.7%. Населението е претежно рурално, односно 68% живеат во рурални средини и 5-10% се номади.<ref name=p6>Mali country profile, p јуни</ref> Повеќе од 90% од населението живее во јужниот дел од земјата. Повеќе од 48% од населението се помлади од 15 години.

Во Мали живеат значителен број африкански етнички групи. Најголема етничка група се [[Бамбара]] кои сочинуваат 36,5% од населението. Бамбара, заедно со [[Сонинке]], [[Хасонке]] и [[Мандинка]] се дел од [[Манде]] групата народи и се 50% од населението во Мали. Други позначајни етнички групи се [[Пеул]] со 17%, [[Волтајци]] со 12%, [[Сонгаи]] со 6% и [[Туарези]] и [[Мори]] со 10%.

Службен јазик е [[француски]]от, но над 40 јазици се зборуваат во земјата. Лингва франка е јазикот [[бамбара (јазик)|бамбара]]. Над 90% од населението се муслимани.

== Култура ==
{{Главна|Култура во Мали}}

Музичката традиција на Мали главно потекнува од гриотите, односно наречени „чувари на спомените“. Музиката е разновидна и вклучува повеќе елементи и жанрови. Најзначаен музичар е Тумани Диабате.

Иако литературата е послабо промовирана во Мали, секогаш Мали бил еден од центрите за интелектуалност во регионот.

== Наводи ==
{{наводи}}

== Користена литература ==
* {{Наведена книга | last = African Development Bank | first = | authorlink = | coauthors = | title = African Economic Outlook | publisher = OECD Publishing | year = 2001 | location = | isbn = 9264197044}}
* {{Наведена книга | last = Campbell| first = Bonnie | authorlink = | coauthors = | title = Regulating Mining in Africa: For Whose Benefit? | publisher = Nordic African Institute | year = 2004 | location = Uppsala, Sweden |  isbn = 978-0761475712}}
* {{Наведена книга | last = Cavendish | first = Marshall | authorlink = | coauthors = | title = World and Its Peoples: Middle East, Western Asia, and Northern Africa | publisher = Marshall Cavendish | year = 2007 | location = Tarrytown, New York | isbn = 978-0761475712}}
* [http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/CAFRAD/UNPAN002746.pdf Constitution of Mali] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180920144209/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/CAFRAD/UNPAN002746.pdf |date=2018-09-20 }}. {{fr}} A student-translated [http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Mali.pdf English version] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120912141413/http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Mali.pdf |date=2012-09-12 }} is also available.
* {{Наведена книга | last = DiPiazza | first = Francesca Davis | authorlink = | coauthors = | title = Mali in Pictures | publisher = Learner Publishing Group | year = 2006 | location = Minneapolis, Minnesota | pages = | doi = | id = | isbn = 978-0822565918}}
* Hudgens, Jim, Richard Trillo, and Nathalie Calonnec. ''The Rough Guide to West Africa''. [[Rough Guides]] (2003). ISBN 1-84353-118-6.
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Mali.pdf Mali country profile]. [[Конгресна библиотека]] - Федерално одделение за истражување (јануари 2005). ''Статијава содржи текст од овој извор, кој е во [[јавна сопственост]].''
* {{Наведена книга | last = Martin | first = Phillip L|authorlink = | coauthors = | title = Managing Migration: The Promise of Cooperation | publisher = Lexington Books | year = 2006 | location = Lanham, Maryland | isbn = 978-0739113417}}
* {{Наведена книга | last = May | first = Jacques Meyer | authorlink = | coauthors = | title = The Ecology of Malnutrition in the French Speaking Countries of West Africa and Madagascar | publisher = Macmillan Publishing Company | year = 1968 | location = New York, New York | isbn = 978-0028489605}}
* [[Godfrey Mwakikagile|Mwakikagile, Godfrey]]. ''Military Coups in West Africa Since The Sixties'', Huntington, New York: Nova Science Publishers, 2001.
* Milet, Eric & Jean-Luc Manaud. ''Mali''. Editions Olizane (2007). ISBN 2-88086-351-1. {{fr}}
* Pye-Smith, Charlie & Rhéal Drisdelle. ''Mali: A Prospect of Peace?'' Oxfam (1997). ISBN 0-85598-334-5.
* Velton, Ross. ''Mali''. Bradt Travel Guides (2004). ISBN 1-84162-077-7.

== Поврзано ==
* [[Бамако]]
* [[Империја Мали]]
* [[Федерација Мали]]
* [[Француски Судан]]
* [[Западна Африка]]
* [[Сахара]]

== Надворешни врски ==
{{sisterlinks|Mali}}
* [http://www.primature.gov.ml/ Влада на Мали] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080602092831/http://www.primature.gov.ml/ |date=2008-06-02 }} 
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-m/mali.html Шеф на држава и кабинет] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090513114717/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-m/mali.html |date=2009-05-13 }}

;Општо
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1021454.stm Мали на BBC]
* {{CIA World Factbook link|ml|Мали}}
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/mali.htm Мали на UCB]
* {{dmoz|Regional/Africa/Mali}}
* [http://www.kamit.jp/27_mali/mal_eng.htm Islamic Архитектура во Мали]

;Туризам
* [http://www.tourisme.gov.ml/ Министерство за култура и туризам на Мали] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090309161623/http://www.tourisme.gov.ml/ |date=2009-03-09 }}

{{Африка}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Мали|*]]
[[Категорија:Држави во Африка]]
[[Категорија:Републики]]
[[Категорија:Држави и територии настанати во 1960 година]]