Преглед на кодот на Калциум хидроксид

{{chembox
| Watchedfields  = changed
| verifiedrevid  = 476998783
| Name           = Калциум хидроксид
| ImageFile1     = Calcium hydroxide.jpg
| ImageSize1     = 
| ImageName1     = Калциум хидроксид
| ImageFile2     = Mg(OH)2Xray.jpg
| IUPACName      = Калциум хидроксид
| OtherNames     = {{ubl
  | Гасена вар
  | Млеко од вар
  | Калциум(II) хидроксид
  | Кисела вар
  | Хидрирана вар
  | Портландит
  | Калциум хидрат
  | Калциум дихидроксид
 }}
| Section1       = {{Chembox Identifiers
| ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
| ChemSpiderID = 14094
| UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}}
| UNII = PF5DZW74VN
| KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}}
| KEGG = D01083
| InChI = 1/Ca.2H2O/h;2*1H2/q+2;;/p-2
| ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
| ChEBI = 31341
| SMILES = [Ca+2].[OH-].[OH-]
| InChIKey = AXCZMVOFGPJBDE-NUQVWONBAD
| SMILES1 = [OH-].[OH-].[Ca+2]
| StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| StdInChI = 1S/Ca.2H2O/h;2*1H2/q+2;;/p-2
| StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| StdInChIKey = AXCZMVOFGPJBDE-UHFFFAOYSA-L
| CASNo = 1305-62-0
| CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
| PubChem = 14777
| EINECS = 215-13
| RTECS = EW2800000
| Gmelin = 846915
 }}
| Section2       = {{Chembox Properties
| Formula = Ca(OH)<sub>2</sub>
| MolarMass = 74.093{{nbsp}}g/mol
| Appearance = Бел прав
| Odor = Без мирис
| Density = 2.211{{nbsp}}g/cm<sup>3</sup>
| Solubility = {{ubl
 | 1.89{{nbsp}}g/L (0{{nbsp}}°C)
 | 1.73{{nbsp}}g/L (20{{nbsp}}°C)
 | 0.66{{nbsp}}g/L (100{{nbsp}}°C)
 | (ретроградна растворливост, ''т.е.'', невообичаено се намалува со T)
 }}
| SolubilityProduct = 5.02{{e|&minus;6}} <ref name="crc">{{cite book |author1=John Rumble |title=CRC Handbook of Chemistry and Physics |url=https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse_l3v2 |date=June 18, 2018 |publisher=CRC Press |isbn=978-1138561632 |pages=[https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse_l3v2/page/n246 5]–188|edition=99 |language=en}}</ref>
| SolubleOther = {{ubl
| Растворлив во [[глицерол]] и [[киселина]]
 | Нерастворлив во [[етанол]].
 }}
| MeltingPtC = 580
| MeltingPt_notes = (губи вода, се распаѓа)
| pKa = 12.63 (прво OH<sup>−</sup>), 11.57 (второ OH<sup>−</sup>)<ref>{{cite web|url=http://www.periodensystem-online.de/index.php?show=list&id=acid&prop=pKb-Werte&sel=oz&el=92|title=Sortierte Liste: pKb-Werte, nach Ordnungszahl sortiert. – Das Periodensystem online}}</ref><ref>[http://www.chembuddy.com/?left=BATE&right=dissociation_constants ChemBuddy dissociation constants pK<sub>a</sub> and pK<sub>b</sub>]</ref>&nbsp;{{Clarify|date=June 2021}}
| RefractIndex = 1.574
| MagSus = −22.0·10<sup>−6</sup>{{nbsp}}cm<sup>3</sup>/mol
 }}
| Section4       = {{Chembox Thermochemistry
| DeltaHf = −987&nbsp;kJ·mol<sup>−1</sup><ref name=b1>{{cite book| author = Zumdahl, Steven S.|title =Chemical Principles 6th Ed.| url = https://archive.org/details/chemicalprincipl0000zumd_u9g0| publisher = Houghton Mifflin Company| year = 2009| isbn = 978-0-618-94690-7|page=A21}}</ref>
| Entropy = 83&nbsp;J·mol<sup>−1</sup>·K<sup>−1</sup><ref name=b1 />
 }}
| Section3       = {{Chembox Structure
| CrystalStruct = Шестоаголна, [[Пирсонов симбол|hP3]]<ref>{{cite journal|doi=10.1107/S0365110X61002771|title=The hydrogen positions in portlandite, Ca(OH)<sub>2</sub>, as indicated by the electron distribution|journal=Acta Crystallographica|volume=14|issue=9|pages=950–957|year=1961|last1=Petch|first1=H. E.}}</ref>
| SpaceGroup = P{{overline|3}}m1 No. 164
| Coordination =
| LattConst_a = 0.35853{{nbsp}}nm
| LattConst_b =
| LattConst_c = 0.4895{{nbsp}}nm
| LattConst_alpha =
| LattConst_beta =
| LattConst_gamma =
| MolShape =
| OrbitalHybridisation =
| Dipole = 
 }}
| Section7       = {{Chembox Hazards
| ExternalSDS = <ref name="avantormaterials">{{cite web| url = http://www.avantormaterials.com/documents/MSDS/usa/English/C0407_msds_us_Default.pdf| title = MSDS Calcium hydroxide| access-date = 2011-06-21| url-status = dead| archive-url = https://web.archive.org/web/20120325005938/http://www.avantormaterials.com/documents/MSDS/usa/English/C0407_msds_us_Default.pdf| archive-date = 25 March 2012}}</ref>
| GHSPictograms = {{GHS05}} {{GHS07}}
| GHSSignalWord = Опасен
| HPhrases = {{H-phrases|314|318|335|402}}
| PPhrases = {{P-phrases|261|280|305+351+338}}
| NFPA-H = 3
| NFPA-F = 0
| NFPA-R = 0
| NFPA-S =
| FlashPt = Незапалив
| LD50 = 7340{{nbsp}}mg/kg (oral, rat) <br>7300{{nbsp}}mg/kg (глувче)
| PEL = TWA 15{{nbsp}}mg/m<sup>3</sup> (total) 5{{nbsp}}mg/m<sup>3</sup> (resp.)<ref name=PGCH>{{PGCH|0092}}</ref>
| IDLH = N.D.<ref name=PGCH/>
| REL = TWA 5{{nbsp}}mg/m<sup>3</sup><ref name=PGCH/>
 }}
| Section8       = {{Chembox Related
| OtherAnions =
| OtherCations = [[Магнезиум хидроксид]]<br/>[[Стронциум хидроксид]]<br/>[[Бариум хидроксид]]
| OtherFunction_label = [[основа (хемија)|основа]]
| OtherFunction = [[Калциум оксид]]
 }}
}}
'''Калциум хидроксид''' (традиционално наречен '''гасена вар''') — [[неорганско соединение]] со хемиска формула [[Калциум|Ca]] ([[Хидроксид|OH]]) <sub>2</sub>. Тоа е безбоен кристал или бел прав и се добива кога живата вар ([[калциум оксид]]) се меша со [[вода]]. Има многу имиња, вклучувајќи '''хидрирана вар''', '''каустична вар''', '''градежна вар''', '''гасена вар''', '''кал''' и '''кисела вар'''. Калциум хидроксид се користи во многу апликации, вклучително и подготовка на храна, каде што е идентификуван како [[Е-број|Е број]] '''E526'''. '''Варовата вода''', наречена и '''млеко од вар''', е вообичаеното име за [[Растворливост|заситен раствор]] на калциум хидроксид.

== Својства ==
Калциум хидроксид е слабо растворлив во вода, со ретроградна растворливост која се зголемува од 0,66 g/L на 100&nbsp;°C до 1,89 g/L на 0&nbsp;°C. Со производ на растворливост <nowiki><i id="mwPQ">K</i></nowiki> <nowiki><sub id="mwPg">sp</sub></nowiki> од 5,02 {{E|−6}}   на 25&nbsp;°C, неговата дисоцијација во вода е доволно голема што неговите раствори се основни според следната реакција на растворање:

: Ca(OH) <sub>2</sub> → Ca <sup>2+</sup> + 2 OH <sup>−</sup>

На амбиентална температура, калциум хидроксид ( портландит) се раствора во вода за да произведе алкален раствор со pH од околу 12,5. Растворите на калциум хидроксид може да предизвикаат хемиски изгореници. При високи вредности на pH поради заедничкиот јонски ефект со [[Хидроксид|хидроксидниот анјон]], неговата растворливост драстично се намалува. Ова однесување е релевантно за цементните пасти. Водните раствори на калциум хидроксид се нарекуваат варовна вода и се [[База (хемија)|бази]] со средна јачина, кои реагираат со [[Киселина|киселини]] и можат да нападнат некои [[метал]]и како [[алуминиум]]от ([[Амфотерност|амфотеричен]] хидроксид кој се раствора при висока pH вредност), додека ги штити другите метали, како што се [[железо]]то и [[челик]]от, од корозија со пасивација на нивната површина. Варовата вода станува млечна во присуство на [[јаглерод диоксид]] поради формирање на нерастворлив [[калциум карбонат]], процес наречен карбонација:

: Ca(OH) <sub>2</sub> + CO<sub>2</sub> → CaCO <sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O

Кога ќе се загрее на 512&nbsp;°C, [[Делумен притисок|парцијалниот притисок]] на водата во рамнотежа со калциум хидроксид достигнува 101{{Меѓупростори}}kPa (нормален атмосферски притисок), кој го разложува калциум хидроксидот во [[калциум оксид]] и вода:<ref>{{Наведено списание|last=Halstead|first=P. E.|last2=Moore, A. E.|year=1957|title=The Thermal Dissociation of Calcium Hydroxide|journal=Journal of the Chemical Society|volume=769|pages=3873|doi=10.1039/JR9570003873}}</ref>

: Ca(OH) <sub>2</sub> → CaO + H<sub>2</sub>O

Калциум хидроксид реагира со [[хлороводород]] за прво да добие калциум хидроксихлорид, а потоа калциум хлорид.

== Структура, подготовка, појава ==
[[Податотека:CaOH2SEM.jpg|лево|мини|170x170пкс| SEM слика на скршена стврдната цементна паста, прикажува плочи со калциум хидроксид и игли од етрингит (микронска скала)]]
Калциум хидроксид усвојува [[полимер]]на структура, како и сите метални хидроксиди. Структурата е идентична со онаа на Mg(OH) {{Sub|2}} (''структура на бруцит''); т.е. мотивот на кадмиум јодид. Помеѓу слоевите постојат силни [[Водородна врска|водородни врски]].<ref name="G&W">Greenwood, N. N.; & Earnshaw, A. (1997).</ref>

Калциум хидроксид се произведува комерцијално со третирање (гасење) вар со вода:

: CaO + H<sub>2</sub>O → Ca(OH) <sub>2</sub>

Во лабораторија може да се подготви со мешање на [[wiktionary:aqueous|водени]] раствори на калциум хлорид и [[натриум хидроксид]]. Минералната форма, портландит, е релативно ретка, но може да се најде во некои вулкански, плутонски и [[Метаморфна карпа|метаморфни карпи]]. Исто така, познато е дека се појавува во депонии за горење јаглен.

Позитивно наелектризираниот јонизиран вид CaOH <sup>+</sup> е откриен во атмосферата на ѕвездите од типот S.<ref>{{Наведување|first=Uffe G.|last=Jørgensen|title=Molecules in Astrophysics: Probes and Processes|chapter=Cool Star Models|volume=178|series=International Astronomical Union Symposia. Molecules in Astrophysics: Probes and Processes|editor-first=Ewine F.|editor-last=van Dishoeck|publisher=Springer Science & Business Media|year=1997|isbn=079234538X|page=446|postscript=.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=VW50otz5v8sC&pg=PA446}}</ref>

== Ретроградна растворливост ==
Според Хопкинс и Вулф (1965),<ref name="Hopkins_1965" /> намалувањето на растворливоста на калциум хидроксид со температурата е познато уште од делата на Марселин Бертелот (1875) <ref name="Berthelot_1875">Berthelot, M. (1875).</ref> и Џулиус Томсен (1883) <ref name="Thomsen_1883">Thomsen J. (1883).</ref> (види принцип на Томсен-Бертелот), кога присуството на јони во водени раствори сè уште било доведено во прашање. Оттогаш, тој е детално проучен од многу автори, Милер и Вит (1929) <ref name="Miller_1929">{{Наведено списание|last=Miller|first=L. B.|last2=Witt|first2=J. C.|year=1929|title=Solubility of calcium hydroxide|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=33|issue=2|pages=285–289|doi=10.1021/j150296a010|issn=0092-7325}}</ref> или Џонстон и Гроув (1931) <ref name="Johnston_1931">{{Наведено списание|last=Johnston|first=John.|last2=Grove|first2=Clinton.|year=1931|title=The solubility of calcium hydroxide in aqueous salt solutions|journal=Journal of the American Chemical Society|volume=53|issue=11|pages=3976–3991|doi=10.1021/ja01362a009|issn=0002-7863}}</ref> и многупати е рафиниран (на пр. Гринберг и Коупленд (1960);<ref name="Greenberg_1960">{{Наведено списание|last=Greenberg|first=S. A.|last2=Copeland|first2=L. E.|year=1960|title=The thermodynamic functions for the solution of calcium hydroxide in water|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=64|issue=8|pages=1057–1059|doi=10.1021/j100837a023|issn=0022-3654}}</ref> Хопкинс и Вулф (1965),<ref name="Hopkins_1965">{{Наведено списание|last=Hopkins|first=Harry P.|last2=Wulff|first2=Claus A.|year=1965|title=The solution thermochemistry of polyvalent electrolytes. I. Calcium hydroxide|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=69|issue=1|pages=6–8|doi=10.1021/j100885a002|issn=0022-3654}}</ref><ref name="Seewald_1991">{{Наведено списание|last=Seewald|first=Jeffrey S.|last2=Seyfried|first2=William E.|year=1991|title=Experimental determination of portlandite solubility in H<sub>2</sub>O and acetate solutions at 100–350 °C and 500 bars: Constraints on calcium hydroxide and calcium acetate complex stability|journal=Geochimica et Cosmochimica Acta|volume=55|issue=3|pages=659–669|bibcode=1991GeCoA..55..659S|doi=10.1016/0016-7037(91)90331-X|issn=0016-7037}}</ref> и Сејфрид ( <ref name="Duchesne_1995">{{Наведено списание|last=Duchesne|first=J.|last2=Reardon|first2=E.J.|year=1995|title=Measurement and prediction of portlandite solubility in alkali solutions|journal=Cement and Concrete Research|volume=25|issue=5|pages=1043–1053|doi=10.1016/0008-8846(95)00099-X|issn=0008-8846}}</ref> );

Причината за ова прилично невообичаено однесување е тоа што растворањето на калциум хидроксид во вода е егзотермичен процес. Така, според [[Принцип на Ле Шателје и Браун|принципот на Ле Шателје]], намалувањето на температурата го фаворизира елиминирањето на топлината ослободена преку процесот на растворање и ја зголемува константата на рамнотежа на растворање на Ca(OH) <sub>2</sub>, и така ја зголемува неговата растворливост при ниска температура. Оваа контраинтуитивна температурна зависност на растворливоста се нарекува „ретроградна“ или „инверзна“ растворливост. Променливо хидрираните фази на [[калциум сулфат]] ( [[гипс]], басанит и анхидрит) исто така покажуваат ретроградна растворливост од истата причина бидејќи нивните реакции на растворање се егзотермни.

== Употреба ==
Калциум хидроксид најчесто се користи за подготовка на варов малтер.

Една значајна примена на калциум хидроксид е како флокулант, во [[Обработка на отпадни води|третман на вода и канализација]]. Формира меки наелектризирано цврсто тело кое помага во отстранувањето на помалите честички од водата, што резултира со почист производ. Оваа апликација е овозможена од ниската цена и ниската токсичност на калциум хидроксид. Се користи и во третман на слатка вода за подигање на pH вредноста на водата, така што цевките нема да кородираат таму каде што основната вода е кисела, бидејќи се саморегулира и не ја зголемува премногу pH вредноста.

Исто така се користи во подготовката на амонијак гас (NH<sub>3</sub> ), користејќи ја следната реакција:

: Ca(OH) <sub>2</sub> + 2 NH <nowiki><sub id="mwvA">4</sub></nowiki> Cl → 2 [[Амонијак|NH <sub>3</sub>]] + CaCl <nowiki><sub id="mwwA">2</sub></nowiki> + 2 H<sub>2</sub>O

Друга голема примена е во индустријата за хартија, каде што е посредник во реакцијата при производството на натриум хидроксид. Оваа конверзија е дел од чекорот на ''каустицирање'' во процесот на Крофт за правење [[пулпа]].<ref name="G&W"/> Во операцијата за каустизирање, изгорената вар се додава во ''зелениот пијалак'', кој е раствор првенствено од натриум карбонат и натриум сулфат произведени со растворање ''на топење'', што е стопената форма на овие хемикалии од печката за обновување.

Во [[Овоштарник|овошните]] култури, калциум хидроксид се користи како фунгицид. Примената на „варова вода“ го спречува развојот на ракови предизвикани од габичниот патоген ''Neonectria galligena''. Дрвјата се прскаат кога се во мирување во зима за да се спречат токсични изгореници од високо реактивниот калциум хидроксид. Оваа употреба е одобрена во Европската Унија и Обединетото Кралство според прописите за основни супстанции.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32015R0762&from=RO|title=COMMISSION IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2015/762 of 12 May 2015 approving the basic substance calcium hydroxide in accordance with Regulation (EC) No 1107/2009 of the European Parliament and of the Council concerning the placing of plant protection products on the market, and amending the Annex to Commission Implementing Regulation (EU) No 540/2011|last=European Union|date=13 May 2015|accessdate=12 May 2022}}</ref>

Калциум хидроксид се користи во стоматологијата, првенствено во специјалитетот ендодонција.

=== Прехранбената индустрија ===
Поради ниската токсичност и благоста на неговите основни својства, гасената вар широко се користи во [[Прехранбена индустрија|прехранбената индустрија]]:

* Во USDA сертифицирано производство на храна во растенија и добиток <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ams.usda.gov/sites/default/files/media/Lime%20Hydrated%20TR%202015.pdf|title=Hydrated Lime: Technical Evaluation Report|last=Pesticide Research Institute for the USDA National Organic Program|date=23 March 2015|work=Agriculture Marketing Services|accessdate=17 July 2019}}</ref>
* За да се разјасни суровиот сок од шеќерна трска или [[шеќерна репка]] во индустријата за шеќер, (види карбонатација)
* За обработка на вода за алкохолни пијалоци и безалкохолни пијалоци
* Кисели краставици и друга храна
* Да се направат вековно јајце
* При подготовка на пченка: ја отстранува целулозната кора од јадрата на пченката (види никстамализација)
* Да се исчисти саламурата од [[карбонат]]и од калциум и [[магнезиум]] во производството на сол за храна и фармацевтска употреба
* Во зајакнувачки (додаток на Ca) овошни пијалоци, како сок од портокал и формула за доенчиња
* Како помагало за варење (наречена Чона, која се користи во Индија во ''паан'', мешавина од јаткасти плодови, калциум хидроксид и разновидни семиња завиткани во лисја од бетел)
* Како замена за [[Натриум бикарбонат|сода бикарбона]] при правењето ''пападам''
* Во отстранувањето на јаглерод диоксидот од контролираната атмосфера се произведуваат простории за складирање
* При подготовка на супстрати за одгледување печурки <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://namyco.org/preparation_of_substrates.php|title=Preparation of Mushroom Growing Substrates|work=North American Mycological Association|publisher=North American Mycological Association|accessdate=8 July 2021}}</ref>

==== Употреба на домородните Американци ====
[[Податотека:Nixtamalized_Corn_maize_El_Salvador_recipe.jpg|лево|мини| Сува нетретирана пченка (лево), и третирана пченка (десно) по вриење во вода со калциум хидроксид (15{{Меѓупростори}}ml или 1{{Меѓупростори}}лажици, вар за 500{{Меѓупростори}}гр пченка) 15 минути]]
На нахуатл, јазикот на Ацтеките, зборот за калциум хидроксид е ''nextli''. Во процесот наречен ''никстамализација'', пченката се готви со слатли за да стане {{Јаз|es|nixtamal}} , исто така познат како хоминија. Никстамализацијата значително ја зголемува биорасположивоста на ниацин (витамин Б3), а исто така се смета за повкусна и полесна за варење. Никстамал често се меле во брашно, познато како ''маса'', кое се користи за правење тортиљи и тамали.

При џвакање на листовите на кока, калциум хидроксид обично се џвака заедно за да се задржат [[алкалоид]]ните стимуланси хемиски достапни за [[Тенко црево|апсорпција]] од телото. Слично на тоа, домородните Американци традиционално џвакале листови од тутун со калциум хидроксид добиен од изгорени школки од мекотели за да ги подобрат ефектите. Исто така, го користеле некои домородни американски племиња како состојка во ''yopo'', психоделичен бурмут подготвен од грав од некои видови ''Anadenanthera''.<ref>{{Наведено списание|last=de Smet, Peter A. G. M.|year=1985|title=A multidisciplinary overview of intoxicating snuff rituals in the Western Hemisphere|journal=Journal of Ethnopharmacology|volume=3|issue=1|pages=3–49|doi=10.1016/0378-8741(85)90060-1|pmid=3887041}}</ref>

==== Азиски употреби ====
Калциум хидроксид обично се додава во пакет од арека и бетел лист наречен „паан“ за да ги задржи [[алкалоид]]ните стимуланси хемиски достапни за да влезат во крвотокот преку сублингвална апсорпција.

Се користи за правење ''насвар'' (исто така познат како ''нас'' или ''нисвар''), еден вид тутун за потопување направен од свежи листови тутун, калциум хидроксид и пепел од дрво. Најмногу се консумира во Патанската дијаспора, [[Авганистан]], [[Пакистан]], [[Индија]] и [[Бангладеш]]. Селаните исто така користат калциум хидроксид за да ги бојадисаат своите куќи од кал во Авганистан, Пакистан и Индија.

== Здравствени ризици ==
Незаштитената изложеност на Ca(OH) <sub>2</sub> може да предизвика сериозна иритација на кожата, хемиски изгореници, слепило, оштетување на белите дробови или осип.

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==

* {{Наведена мрежна страница|url=http://www.lime.org/documents/lime_basics/lime-physical-chemical.pdf|title=Properties of typical commercial lime products. Solubility of calcium hydroxide in water.|last=National Lime Association|date=|work=lime.org|language=en|accessdate=18 June 2021}}
* {{Наведено списание|last=National Organic Standards Board Technical Advisory Panel|date=2002-04-04|title=NOSB TAP Review: Calcium Hydroxide|url=http://www.omri.org/CaOH_final.pdf|format=.PDF|publisher=Organic Materials Review Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031101142/http://www.omri.org/CaOH_final.pdf|archive-date=31 October 2007|access-date=2008-02-05}}
* [https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0092.html CDC – NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards – Calcium Hydroxide]
* [https://web.archive.org/web/20120325005938/http://www.avantormaterials.com/documents/MSDS/usa/English/C0407_msds_us_Default.pdf MSDS Data Sheet]

{{Соединенија на калциумот}}
{{Хидроксиди}}
{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Неоргански соединенија]]
[[Категорија:Хидроксиди]]
[[Категорија:Соединенија на калциумот]]
[[Категорија:Градежни материјали]]