Црква Св. Стјепан на островот
| Црква Св. Стјепан на островот |
|---|
Црквата Свети Стефан на островот е стара хрватска црква од 10 век што ја изградила хрватската кралица Јелена Славна на островот Богородица во Солин. Изградена е речиси паралелно со црквата Пресвета Богородица околу 976 година, според записот пронајден во припратата на црквата.
Припратата на црквата служела како мавзолеј каде се наоѓаа гробовите на хрватските кралеви, додека соседната црква на Пресвета Богородица, една од најголемите во Хрватска, служела како базилика за крунисување на кралевите од династијата Трпимировиќ .
Некои историчари се случува да ги заменуваат овие две цркви. Денес, нејзините темели се под парохиската црква Пресвета Богородица од островот.
Историја[уреди | уреди извор]
На островот Богородица во Солин, покрај реката Јадро, хрватската кралица Јелена Славна заповедала во 10 век да се изградат и биле изградени двете цркви, Пресвета Богородица и Св. Стјепан, од кои првата црква служела како базилика за крунисување, а втората црква како почивалиште на кралевите од династијата Трпимировиќ. Тие припаѓаат на т.н близначки цркви ( basilica geminatae ) кои обично ги граделе бенедиктинците во хрватските региони. Поголемата црква секогаш била посветена на Богородица, а помалата на некој светец. Како што според средновековните обичаи, кралевите биле закопувани во црквата каде што биле крунисани, црквата Богородица од островот веројатно била црквата за крунисување, додека кралот Дмитар Звонимир (1075 – 1089) не ја изградил, недалеку од неа,црквата за Крунисување црква Св. Петар и Мојсеј (црквата Шупља), а гореспоменатите цркви ги подарил на Сплитската архиепископија . Според народните преданија, во Солин биле погребани седум хрватски кралеви.
Споменатите двојни базилики се споменуваат во неколку средновековни документи, меѓу другото и во Историја на Солин на сплитскиот хроничар Том Архиѓакон (1200 – 1268), во чие време сè уште постоеле иако веројатно биле оштетени и ограбени за време на монголската инвазија во средината на 13 век. Во текстот тој споменува дека црквите ги изградила и дарувала извесна кралица Јелена и таа ги подарила на Сплитската архиепископија како трајна сопственост. Исто така, Тома пишувал дека во предворјето на црквата имало гробови на хрватски кралеви кои ги чувале монасите[1]:
Археологот и историчар, Дон Ловре Катиќ (1887 – 1961) пронашол документ од 14 век во архивата на катедралата во Сплит врз основа на кој во 1930 г започнале ископувањата. Тој открил еднокорабна црква, со големина 18х6 метри, со големо предворје, во која биле пронајдени неколку хрватски гробови, како и гробови од подоцнежните времиња.
Бидејќи на тоа место се изградени две цркви по онаа на Јелена, а биле извршени погребувања и на други, многу остатоци од времето на народните владетели биле избришани. По инвазијата на Монголите во 13 век, кој ограбувале гробови и оштетувале цркви, на почетокот на 14 век, црквата била обновена од брибирските кнезови Шубиќ. Во 1342 г се споменува за време на владеењето на клискиот кнез Младен III. Црквата Шубиќа Госпина, а и двете сè уште постојат, според споменатиот документ, кон крајот на XIV век. Најверојатно биле урнати од Турците на почетокот на 16 век. По заминувањето на Турците на темелите на Св. Стјепан, изградена е нова црква на Богородица од Островот. Тоа секако било пред 1670 година, бидејќи во матичните книги на солино-врањичката парохија било запишано дека веќе таа година на 8 септември крштевањето се одржало во црквата Богородица од Островот.
Изглед и карактеристики[уреди | уреди извор]
Црквата Св. Стјепана е изградена во каролиншки стил со предворје над кое се наоѓала галерија и две кули-скали ( западни скали ) од двете страни на нартексот (во улога на кралски мавзолеј[2] ) кои воделе до трикорабна црква поделена со столбови од тули и правоаголна апсида.
Археолошки истражувања[уреди | уреди извор]
Првото истражување на локалитетот го водел археологот Дон Фране Булиќ (1846 – 1934), кој во 1898 г. ги открил темелите на старата средновековна црква во близина на тогашната црква Св. Марија на островот Богородица во Солин. Неговиот соработник дански археолог Ејнар Дигве (1887 – 1961) спровел ново истражување во 1930 година кога делумно под темелите на тогашната парохиска црква ги нашол остатоците од друга помала, за која претпоставувал дека треба да биде црквата Св. Марија, која служела како соборна црква, додека во поголемата, која ја открил Булиќ, требало да е св. Стјепан и бил користен како мавзолеј на хрватските владетели. Изјавата на средновековниот хроничар Тома архиѓакон за црквата Св. Стјепан како место каде што биле погребувани хрватските кралеви го потврдил и дон Фране Булиќ со откривањето на дел од саркофаг со натпис на кралицата Јелена.[3]
Ревизорското истражување било спроведено во 1972 годинаод страна на археолозите Жељко Рапаниќ и Душан Јеловина.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Toma Arhiđakon, Historia Salonitana, str. 81.
- ↑ U ruševinama crkve Sv. Stjepana "na Otoku" nađen je nadgrobni natpis kraljice Jelene († 976) "udovice Mihajla kralja, majke Stjepana Držislava kralja". http://www.culturenet.hr/default.aspx?ID=23089
- ↑ Solin, Gospa od Otoka - mhas-split.hr
Литература[уреди | уреди извор]
- Марин, Емилио, Старохрватски Солин, 1992 година. , Галерија Умјетнина, Матица Хрватска (Сплит) ISBN 93145081
- Тома Архиѓаконот, Солунска историја, 1992 година. , Книжевен круг (Сплит)
- Жељко Рапаниќ, Солин во старохрватското време, 1996 г. , има музеј (Сплит)
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Средновековни близнаци на островот во Солин
- Солин, Богородица на островот – mhas-split.hr
- Госпин Оток – vmgs.hrАрхивирано на 31. listopada 2016.. октомври 2016 година ( Машина за враќање назад )
- Слика на денешната Богородица од островот
