Српски народни приказни (Вук Караџиќ)

Српски народни приказни (српски: Српске народне приповијетке) - книга со српски народни приказни, собрани од Вук Караџиќ. Книгата е објавена во Виена, во 1853 година и содржи 50 народни приказни, додека второто, проширено издание се појавило во 1870 година, објавено од неговата сопруга Ана Караџиќ. Во еден оглас од 1852 година, со кој се најавува книгата, Караџиќ соопштува дека приказните потекнуваат од разни места: Бачка, Срем, Србија, Бока Которска, Херцеговина, итн.

Предговор кон првото издание

Предговорот кон збирката од 1853 година бил напишан во Виена, во 1852 година. Во него, Караџиќ соопштува дека уште во 1821 година во весникот на Давидовиќ објавил неколку народни приказни. Во таа прилика, тој напишал дека неколку години претходно сакал да издаде мала книга со народни приказни и гатанки и за таа цел дури напишал и кус предговор. Делови од тој предговор се наведени во предговорот кон збирката од 1853 година при што Караџиќ изјавува: „... јас само ќе го собирам она што српскиот народот веќе го измислил“. Исто така, тој вели: „Колку што оваа работа изгледа лесна, уште толку е широка и долга. Цел човечки век му е потребен на еден безгрижен човек да ги собере сите наши народни песни, приказни, раскази, гатанки, обичаи и зборови.“ Тој нагласува дека народното творештво треба да се собере пред да биде искоренето од просветеноста и од новата мода, а собирањето треба да биде „верно, чисто и нерасипано“.

Понатаму, во предговорот, Караџиќ дава и објасненија за народните приказни кои ги дели на машки и на женски. Женски приказни се оние во кои се раскажува за разни чуда кои не се реални, додека во машките нема чуда, туку она што се случува во нив би можело да биде вистина. Многу од машките раскази се смешни и шеговити. Исто така, машките приказни би можеле да се поделат на кратки и на долги. Според оваа поделба, тој наведува дека само осум приказни во книгата се машки (Дјевојка цара надмудрила; Ђевојка, удовица и пуштеница; Једна гобела у као а друга из кала; Лаж за опкладу; Краљ и чобанин; Ко умије, њему двије; Два новца; Све, све, али занат), додека сите други се женски, иако за некои приказни не може да се каже дали се машки или женски. Најпосле, Караџиќ соопштува од кого ги слушнал приказните и ги замолува читателите да му испратат и други народни приказни, но притоа да не ги менуваат, ниту да ги поправаат.

Содржина

Прво издание (1853)

Првото издание на книгата содржи 50 раскази: Међедовић; Чардак ни на небу ни на земљи; Немушти језик; Златна јабука и девет пауница; Стојша и Младен; Ђаво и његов шегрт; Права се мука не да сакрити; Аждаја и царев син; Змија младожења; Опет Змија и младожења; Коме Бог помаже, нико му наудити не може; Златоруни ован; Усуд; Ко мање иште, више му се даје; Милостива снаха и немилостива свекрва, Правда и кривда; Очина заклетва; За што у људи није табан раван?; Ђавоља маштанија и Божја сила; Побратимски дарови; Калуђер и четири грјешника; Копање блага; Лијепе хаљине много којешта учине; Дјевојка бржа од коња; Дјевојка цара надмудрила; Чудновата тица; Црно јагње; Царева кћи овца; Три јегуље; Чудотворни нож; Чудновата длака; Пепељуга; Зла маћеха; Маћеха и пасторка, Опет Маћеха и пасторка; Како су радиле онако су и прошле, Зла жена; Дивљан; У цара Тројана козје уши, Цар Дукљан, Ђевојка, удовица и пуштеница; Једна гобела и као а друга из кала, Соломуна проклела мати; Лаж за опкладу; Краљ и чобанин; Ко умије, њему двије; Два новца; Све, све, али занат; Међед, свиња и лисица; Лисица се осветила вуку.

Второ издание (1870)

Покрај приказните од првото издание, во второто издание се вклучени уште 20 други приказни: Баш-Челик; Ћела; Гвозден човјек; Кум риба; Царичина снаха овца; Вилина гора; Тица дјевојка; Цар хтио кћер да узме; Три прстена; Зла свекрва; Опет Зла свекрва; У лажи су кратке ноге; Јарац живодерац; Добра дјела не пропадају; Царева кћи и свињарче; Сунчарева мајка; Лијек од мађија; Биберче; Царев зет и крилата баба; Свети Сава и ђаво.

Понатаму, во второто издание се вклучени уште 41. приказна, сместени во посебен дел, наречен „Шеговити приказни“ (Шаљиве приче): Пијесак и свети Петар; Ко је то? - Никола!; Мој је предњак; Зет и пуница; За што су простаци сиромаси; Поп и парохијани; Оклад шта је најбјеље; Љениви слијепац; Зет у пуницама; Сељанин и господар; Сељани купују памет; Крепао котао; Вина мијех и његова пјесма; Циганин и властелин; Кафа и њезино црнило; Кудров и кусов; Кад се арчи нек се арчи; Жеђа и вино; Утопио се поп што није руку дао; Зла жена сачувала мужа; За што се свети Игњатије зове Богоносац; Боник и болест; Грјешник и луди исповједник; Кум и његова прасица; Капа и сват; Слово иже, али сирца ниже; Ђаволска сланина; Еро с онога свијета; Шта је најгоре на свијету, или Пијан Србин и гладан Турчин; Еро и Турчин; Еро и кадија, Хоће воденичар у војску; Бекри-Мујо; Циганче, па Циганче!; Несретнику се не може помоћи; Млада и Циганин; Како се Краљевић Марко јунаштву научио; Ко није добро свезао?; Како се медвјед преварио; А шта ти је?; Како Циганин научи коња гладовати.

Осврт кон книгата

Првото издание на збирката е испечатено во Виена, во печатницата на ерменскиот манастир. Книгата содржи список на 680 претплатници (напишани на 19 страници), меѓу кои се наоѓаат и бројни познати личности, како: кнезот Михаило Обреновиќ, Светозар Милетиќ, Јанко Веселиновиќ, Ѓорѓе Стратимировиќ, Ѓорѓе Деметер, повеќе владици, градоначалници, професори, сенатори, царски службеници, судии, трговци, итн. Во 1854 година, збирката била објавена во Берлин (во печатницата на Георг Рајмер), на германски јазик, чиј превод го направила неговата ќерка Мина Караџиќ, додека предговорот го напишал Јакоб Грим. Првото издание на збирката ја носи посветата „На славниот Германец Јакоб Грим“ кој го поттикнал Караџиќ да собира народни приказни. Така, уште во 1815 година, Јакоб Грим му напишал писмо на Јернеј Копитар, со молба да го проследи до Караџиќ, во кое инсистирал, покрај народните песни, да се собираат и народни приказни. Подоцна, за време на првата средба меѓу Јакоб Грим и Вук Караџиќ, во 1823 година, Караџиќ ветил дека повеќе ќе се посвети на собирањето народни приказни, а особено на оние со фантастични елементи, т.е. на бајките. Првото издание на книгата било испечатено со картонски корици, но сочувани се и некои примероци со тврди корици. Помеѓу 50. приказни Караџиќ вклучил и шест од неговата мала збирка од 1821 година (која содржи 12 приказни), а останатите шест подоцна се вклучени во проширеното издание од 1870 година, и тоа во делот наречен „Шеговити приказни“. Притоа, покрај 50 приказни од првото издание, второто издание содржи 20 приказни (најчесто, бајки и митолошки приказни) кои Караџиќ ги запишал по 1853 година, а чија редакција се разликува од онаа во збирката од 1853 година, што упатува на тоа дека голема улога во подготовката на второ издание имала неговата ќерка, Мина Караџиќ.