Јероним Бос

Хиеронимус Бос
Портрет на Хиеронимус Бос (~1550)
Роден(а)	Хертогенбос, Војводство Брабант
Националност	Холанѓанец
Познат(а) по	сликарство
Значајни дела	„Градина на земните задоволства“ „Искушението на Св. Антониј“
Правец	Ранофламанска ренесанса

Хиеронимус Бос (хол. Jheronimus или Hieronymus Bosch, холандски изговор: [ɦijeːˈɾoːnimʏs ˈbɔs]; родено име: Јерун Антонисон ван Акен (Jeroen Anthoniszoon van Aken, [jəˈrun ɑnˈtoːnɪsoːn vɑn ˈaːkə(n)]), (~ 1450 – 9 август 1516) е сликар од ранофламанскиот период. Познат е по неговите дела со фантастични фигури и ситуации, со кои илустрирал верски идеи и учења.

Живот

Хиеронимус Бос е роден како Јерун ван Акен („од Ахен“). Потпишувал доста слики како Bosch (среднохоландски изговор. „Бос“). Презимето доаѓа од неговото родно место, Хертогенбос, честопати нарекувано „Ден Бос“.

За неговиот живот и обука знаеме прилично малку. Бос нема оставено никакви писма или дневници, па така сето она што го знаеме е изведено од куси записи во управните тефтери на градот Хертогенбос, и сметководните книги на локалното Богородично братство. Исто така не се знае ништо за неговиот карактер и неговите размисли за сопствените дела. Не е сигурна ни неговата година на раѓање. Се смета дека е роден околу 1450 г., а тоа е изведено од еден портрет (кој може да е автопортрет) нацртан во 1516 г, кратко време пред неговат смрт, каде личи како да има речиси седумдесет години.

Детаљ од „Искушението на Св. Антониј“

Бос е роден близу градот Хертогенбос, каде воедно го провел сиот свој живот. Дедо му, Јан ван Акен († 1454), бил сликар, прв пат споменат во записи од 1430 г. Познато е дека Јан имал пет сина, од кои четири биле сликари како него. Татко му на Бос, Анмтониус ван Акен (починал ~ 1478) работел како уметнички советник на Богородичното братство. Се смета дека Бос научил да слика од татка си или некој од чичковците, но од нив нема преостанато ниедно дело. Самиот Бос за прв пат се споменува во градскиот тефтер од 1474 г, каде е споменат заедно со уште двајхца браќа и една сестра.

Хертогенбос во XV век бил просперитетен град и седиште на Војводството Брабант во денешна јужна Холандија, кој тогаш бил составен дел од Бургундиска Холандија. Подоцна градот прешол од власта на Хабсбурговците по пат на брак. Во 1463 г. се случил катастрофален пожар, во кој изгореле 4.000 куќи - настан кој веројатно го посведочил самиот Бос како дете. Подоцна станал баран сликар и честопати добивал нарачки од странство. Во 1488 се придружил кон високопочитуваното Богородично братство, ултраконзервативна верска група од 40 влијателни граѓани на Хертогенбос, и уште 7.000 надворешни членови од разни делови на Европа.

Помеѓу 1479 и 1481 Бос се оженил со Алејтс Гојартс ван ден Мервен, која била неколку години постара од него. Брачниот пар потоа се преселил во блиското место Ојрсхот, каде жена му добила имот од наследство.

Босовата смрт е забележана во записникот на Богородичното братство како 1516 г, кога, на 9 август истата година е одржана погребна миса во црквата Св. Јован.

Дела

„Градина на земните задоволства“ - најпознатиот Босов триптих

Бос насликал неколку триптиси. Меѓу најпознатите се вбројува делото „Градина на земните задоволства“. На оваа слика, чиј изворен наслов не е познат, се прикажани Адам и Ева и најразлични чудни животни (лево), земните задоволства на многуте голи тела и стравотното овошје со птици (средина), и пеколот во кој се спроведуваат фантастични казни за разновидните грешници (десно). На надворешната страна на плочите (видлива кога триптихот е затворен) во гризај е претставен Господ како ја создава Земјата. Овие слики - особено пеколот — се насликани донекаде нафрлано, што во голема мера отстапува од традиционалниот фламански стил, каде потезите се скривале со повеќе проѕирни премази. Бос намерно сакал да е видат потезите, и ова е уште поочигледно кај делата како „Искушението на Св. Антониј“ (Лисабон). Затоа не е чудо што Бос се смета за еден од најреволуционерните цртачи во историјата на уметноста, како првиот автор на самостојни цртежи во северна Европа.

Бос никогаш не ја запишувал годината на делата. Но, иако необично за тоа време, редовно се потпишувал. Постојат многу потпишани дела за кои некогаш се сметало дека се негови, но утврдено е дека денес постојат само 25 слики што со сигурност се негови. Во доцниот XVI век, шпанскиот крал Филип II набавил голем број негови дела, меѓу кои и оние порачани од Шпанци што живееле во Хертогенбос. Како резултат на ова, денес музејот Прадо во Мадрид е сопственик на делата „Градина на земните задоволства“, кружната таблена слика „Седумте смртни грева и Четирите последни нешта“, триптихот „Кола сено“ и „Вадење на каменот на лудилото“.

Наводи

• Bax, Dirk. (1949), “Ontcijfering van Jeroen Bosch”. Den Haag.
• Gibson, Walter S (1973). “Hieronymus Bosch”. New York: Thames and Hudson. ISBN 0-5002-O134-X
• Koldeweij, Jos & Bernard Vermet & Barbera van Kooij: Hieronymus Bosch. New Insights Into His Life and Work, NAi Publishers, Rotterdam 2001. ISBN 90-5662-214-5

Надворешни врски

• Бос-Бројгелово друштво (англиски)
• Галерија на дела од Бос на ibiblio (англиски)
• Босов универзум (англиски)
• www.Hieronymus-Bosch.org - 188 Дела од Хиеронимус Бос (англиски)