Копитарева Градина
Копитарева Градина е плоштад и урбана населба на Белград, главниот град на Србија. Се наоѓа во белградската општина Стари Град.
Локација[уреди | уреди извор]
Копитарева Градина се наоѓа во источно-централниот дел на општината. Се наоѓа помеѓу улиците Џорџа Вашингтона, Хиландарска, Шафарикова, Ѓуре Даничица, Булевар деспота Стефана, Јелене Ќетковиќ и самиот плоштад Копитарева Градина. На исток се протега во соседството Јевремовац, на југоисток во Палилула, во Трг Република на запад и во Дорќол на север.[1][2]
Историја[уреди | уреди извор]
Првично, областа била под лозјата и била позната како Митрополитова башта („градината на митрополитот “),[3] по градината што ја изградил и чувал митрополитот на Српската православна црква, Михаило Јовановиќ. Областа почна да се развива во 1860-тите, по изградбата на Првата градска болница во улицата Џорџа Вашингтона во 1868 година. Првите куќи биле изградени кон крајот на 19 век, а градската управа изградила план за населбата во раните 1900-ти, така што во најголем дел, областа била урбанизирана во периодот 1900-1914 година. Градскиот план за создавање на парцели бил завршен до 1905 година и во 1907 година бил изграден зелен плоштад на местото на Баштата Митрополитова и во 1924 година името на населбата се менува во Копитарева Градина („градина на Копитар“), по Јернеј Копитар, словенечки филолог. и соработник на Вук Караџиќ, главен реформатор на српската азбука.[4]
Одлики[уреди | уреди извор]
Копитарева Градина е уникатна амбиентална и архитектонска населба во Белград. Иако урбанизиран во 1910-тите, доминантните одлики во неговиот хоризонт се во најголем дел зачувани до денес.[5] Изградени се низа ниски, станбени куќи со задни дворови. Соседството е изградено во два различни архитектонски стила: класицизам (и академизам) и сецесија. Примери за првите се куќите изградени од архитектот Сретен Стојановиќ, а за вториот делото на Милан Антоновиќ . Во тоа време, Копитарева Градина беше место каде што многу политичари и јавни личности изградија свои куќи. Самиот плоштад е донекаде затскриен и нема сообраќајно значење. На улица Хиландарска се наоѓа музејот, Спомен куќата на Лаза К. Лазаревиќ. Освен Лазаревиќ, други значајни жители ги вклучуваат Јован Цвијиќ, Љубомир Стојановиќ, Петар Палавичини и самиот архитект Антоновиќ, а куќите ги дизајнирале архитекти како Стојан Тителбах, Данило Владисављевиќ и првата српска архитектка Јелисавета.[4]
Како важен културно-историски комплекс, тој е прогласен за културно-историска сопственост и заштитен со закон на 27 декември 1968 година како просторна културно-историска целина.[6]
Одлики[уреди | уреди извор]
Зграда на Петар Путник[уреди | уреди извор]
На улица Ѓуре Даничиќа бр. 10, на аголот со Џорџа Вашингтона, се наоѓа Зградата на Петар Путник. Станбена зграда, изградена е во 1910 година од самиот Путник, кој бил инженер, за своето семејство. Освен тули и челични греди, користен е и армиран бетон, што ја прави оваа зграда, заедно со Белградската задруга во населбата Савамала, една од најстарите градби изградени со овој материјал во Белград. Во 1926 година беа додадени два дополнителни ката и мансардниот покрив, целосно задржувајќи ги архитектонските одлики и стилот на оригиналната зграда.[7]
Зградата е дизајнирана во стилот на виенската сецесија, а главната одлика е богатата сецесионистичка фасада, која се смета за „уникатно убава“ во Белград. Доминантни мотиви на раскошната декорација се женските maskeroni (резбани маскирани лица), кои формираат венец во областа на третиот кат. Првично, целата зграда била опкружена со венци од триглифи и метопи (украсни вдлабнатини и простори меѓу нив), имало врежани украси меѓу прозорците и имитација на камени плочи на долните нивоа. Меѓутоа, со текот на времето, повеќето од овие украси исчезнале.[7]
Во 2018 година започна реновирањето на фасадата. Одлучено е да се зачуваат само орнаментите што беа видливи пред почетокот на реновирањето, иако локалните жители се одлучија за целосна реконструкција на првобитната фасада. Изведувачот ги открил оригиналните украси од 1910 година откако бил отстранет стариот малтер, но тие повторно биле малтерисани. Заводот за заштита на спомениците на културата тогаш му „предложи“ на изведувачот да ги направи старите украси видливи секаде каде што е можно. Иако беше запоставен со децении, зградата и нејзината околина беа користени како локација за бројни филмови и ТВ серии, меѓу кои и ги запознав среќните цигани (1967), Отписани (1974), Нешто измеѓу (1983) и Бољи живот (1987).[7][8]
Споменик на Јернеј Копитар[уреди | уреди извор]
Во 2017 година била најавена реконструкција на плоштадот на југозападниот раб на населбата. Иако мали, на плоштадот се спојуваат шест улици (два крака Џорџа Вашингтона, Палмотиќева, Милана Кашанина, Далматинска и Хиландарска). Најавено е и дека на пешачкиот дел на плоштадот ќе биде поставен и споменикот на Јернеј Копитар, по кој го доби името населбата. Тоа беше резултат на соработката на Белград и Љубљана, главниот град на Словенија, бидејќи Белград го донираше споменикот на Вук Караџиќ на Љубљана во 2016 година. Љубљана го организирала конкурсот за дизајн и меѓу 11 дизајни го одбра оној на Матјаж Почивавшек.[9]
Околниот плоштад го проектирал и словенечкиот архитект Роко Жнидаршич. Централниот дел ќе биде поплочен со тробојни гранитни коцки и ќе остане празен за да служи како повеќенаменски простор за разни јавни настани. Ќе има и нови дрвја, клупи, ѕид за качување и канделабри со улично светло. Работата на плоштадот и подготовките за споменикот започнаа во април 2020 година[4] Проектот предизвикал контроверзии, како за начинот на кој е направен, така и за продолжените рокови. Архитектот Борислав Стојков го опиша како „неверојатно промашување, прескапо, аматерски дизајнирано и бедно реализирано“.[10] Роковите продолжија да се продолжуваат (јули, помеѓу јули и декември, крајот на декември). До август 2021 година, плоштадот сè уште не беше завршен и беше најавено дека споменикот најверојатно нема да биде поставен пред 2022 година[11] Постаментот бил поставен, но беше урнат поради изменетиот дизајн, а потоа работниците си заминаа. До декември 2021 година, платото било повторно ископано.[12]
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Tamara Marinković-Radošević (2007). Beograd - plan i vodič. Belgrade: Geokarta. ISBN 978-86-459-0297-2.
- ↑ Beograd - plan grada. Smedrevska Palanka: M@gic M@p. 2006. ISBN 86-83501-53-1.
- ↑ Politika daily, August 20, 2007, p. 9
- ↑ 4,0 4,1 4,2 D.M.-LJ.P. (8 April 2012). „Kopitareva gradina – pod zaštitom države, a prepuštena rukama stanara“ (Serbian). Politika.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ Exhibition on Kopitareva Gradina Архивирано на 4 септември 2003 г.
- ↑ Daliborka Mučibabić (22 May 2021). Крунски венац и Светосавски плато - културна добра [Krunski Venac and Saint Sava Plateau - cultural monuments]. Politika (српски). стр. 14.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Branka Vasiljević (20 September 2018). „Бољи живот за сестру "Београдске задруге"“ [Better life for the sister of "Belgrade Cooperative"]. Politika (Serbian). стр. 14.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ Branka Vasiljević (11 October 2018). „Otkriveni ornamenti na zgradi iz 1910. godine“ [Ornamnents on the 1910 building discovered]. Politika (Serbian). стр. 13.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ Dejan Aleksić, Daliborka Mučibabić (21 April 2020). „Nastavljaju se radovi u Ulici Džordža Vašingtona“ [Works in Džordža Vašingtona Street continues]. Politika (Serbian). стр. 17.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
- ↑ Borislav Stojkov (10 July 2021). Град с две душе [City with two souls]. Politika-Kulturni dodatak (српски). стр. 6–7.
- ↑ Daliborka Mučibabić (13 September 2021). Споменик Копитару не стиже пре краја године [Kopitar's monument will not arrive before the end of the year]. Politika (српски). стр. 15.
- ↑ Daliborka Mučibabić (8 December 2021). Плато поново раскопан, споменик Копитару се још чека [Plateau dug out again, awaiting Kopitar's monument]. Politika (српски). стр. 17.