Зградата на капетанот Миша
Зградата на капетан Миша е една од најпознатите градби од деветнаесеттиот век во Белград, во која се сместени Ректоратот на Универзитетот во Белград и дел од Филозофскиот факултет.[1] Се наоѓа на Студентски плоштад бр. 1, бил изграден во периодот од 1857 до 1863 година,[1] според плановите на чешкиот архитект Јан Невола.[2][3] По завршувањето на изградбата, капетанот Миша ја подарил оваа зграда во својата татковина за едукативни цели.[4] Зградата е изградена во 1863 година. Големото училиште било преместено,[5] и денес едната половина од неа е седиште на Универзитетот во Белград, додека во другата половина од зградата се Катедрата за српски јазик на Филолошкиот факултет, Семинарот за византиско грчки јазик, Катедрата за класични науки и Семинарот за старосни филозофски факултет.
Историја
[уреди | уреди извор]Во времето на неговото создавање, објектот, како вистинско архитектонско и архитектонско обележје, бил предмет на восхит на сограѓаните како една од најлуксузните и највисоките градби во Белград. Изграден е веднаш до поранешниот хотел „Империјал“, со кој претставувал низа јавни објекти долж главниот плоштад во Белград - Големиот пазар. Изградбата на оваа зграда во непосредна близина на улицата Кнез Михаилова [6], која сè уште била во процес на регулација, означило пресвртница во начинот на градба и архитектонското размислување кое владело со градбите во Белград во тоа време. Архитектурата на оваа зграда е сведоштво за трансформацијата на Белград од ориентален град во европска престолнина на модерната урбана структура и претставителни градби.
Цел на објектот
[уреди | уреди извор]
Архитектурата на зградата е стилска мешавина од готски, романескни и ренесансни елементи со украсни фасади. На фасадата кон Универзитетскиот парк се скулптурите на Аполон (десно) и Минерва (лево). Некогаш зградата на Капетан-Миша била најмонументалната зграда во Белград.[7]
Палатата го добила своето популарно име по градителот, капетанот Мишо Анастасијевиќ [8] познат белградски трговец со сол и бродар. Анастасијевиќ ја добил титулата „дунавски капетан“ од принцот Милош Обреновиќ, во знак на нивната соработка и пријателство. Палатата е изградена според плановите на чешкиот архитект Јан Невола, кој во времето на нејзината изградба бил главен инженер за внатрешни работи. Градежните работи ги извел градежникот Јосиф Штајнлехнер. Првичната намера на капетанот-Миша било да подигне зграда за несудениот владејачки пар - неговата ќерка Сара и Ѓорѓи Караѓорѓевиќ. Меѓутоа, кога Соборот на свети Андреј во 1859 г. решил да го врати принцот Милош на престолот во Србија, сите надежи за доаѓање на Караѓорѓевиќ на власт останале неосновани.
Уште за време на изградбата, објектот ѝ бил заветен на татковината за да бидат сместени неколку културни и образовни институции на тогашното кнежевство Србија,[9] веднаш по изградбата се преселила во Големото училиште,[10][11] потоа Гимназијата, Министерство за образование, Реалка, Национална библиотека, Народен музеј и други.[12] Покрај тоа, свечената сала на оваа палата била сцена на важни историски настани: во 1864 година, собранието се сместило во неа; Во 1868 година таму се одржало основачкото собрание на првото инженерско друштво во Србија; во нејзината свечена сала во 1875 година, била поставена првата изложба на архитектонски фотографии и копии на фрески од српските средновековни манастири, подготвени од Михаило Валтровиќ и Драгутин Милутиновиќ.
Во средината на 2009 година започнале работите на реновирање на објектот.[13]
Декоративни одлики
[уреди | уреди извор]
Фасада
[уреди | уреди извор]Богатството на декоративни елементи на фасадите, чие потекло може да се проследи до византиските, готските и раноренесансните архитектонски извори, предизвикало восхит кај белграѓани, кои ја нарекле зградата „Венецијанска палата“. Првично, основата на зградата имала симетрична правилна форма, со два посебни дела одделени со влезен простор (предворие) на приземјето и свечена сала на вториот кат. Контрастниот контраст на златно-жолтите рамни површини и прозорските рамки и деталите направени од теракота особено придонеле за романтичниот тон на дизајнот на фасадата. Симетријата на објектот е подвлечена со триделната поделба на фасадата со централниот дел (рисалит), нагласена со покривниот корниз и палубата за набљудување на врвот и со малку пониски странични рисалити. Во централниот, најрепрезентативен дел од фасадата, одвоени со плитки полустолбови (лизини) кои завршуваат со кули на корнизот на покривот, се истакнуваат прозорците (бифори), моделирани по полукружен, сегментиран венецијански лак.
Детали
[уреди | уреди извор]Декоративниот репертоар на фасадата, покрај фризовите на слепите аркади и украсните поткровје во највисоката зона, се состои од две полни скулптури во ниши, симетрично поставени од двете страни на главниот влез во висина на првиот кат. Скулптурите „Аполон со лира“ и „Минерва со копје и штит“ со своето тематско и симболично значење алудираат на уметничката, едукативната и научната цел за која бил наменет објектот при изградбата. Скулптурите, како и медалјоните со мотиви на ангели над влезот, се дело на непознат автор. Особеноста на пластичната декорација на главната фасада на зградата е еден од ретко сочуваните грбови на Кнежевството Србија, поставен во медалјон над прозорецот на вториот кат, како и два странични медалјони со годината на завршување, направени од теракота. Изобилството на детали изработени во теракота и други индустриски материјали укажува на исклучителното богатство на градителите на зградата, бидејќи таквите материјали можеле да се увезуваат само од странство во моментот на изградбата. Се претпоставува дека примероците на зградата на капетанот Миша се направени во Виена или Пешта, со кои Србија во тоа време имала најблиски културно-уметнички односи. Камените делови на фасадата, особено украсно украсените балконски конзоли со кое е врамен влезниот дел, се изработени од камен од територијата на Србија.
Опсерваторија
[уреди | уреди извор]
Зградата на капетан Миша, освен со убавината и допадливоста, вниманието на минувачите го привлекувала и со својата висина. Како највисока зграда во Белград, која ја задржала таа титула речиси до почетокот на дваесеттиот век, била искористена за поставување на опсерваторија, која „се издигала на 120 метри над плоштадот и давала најубав поглед на Белград и неговата околина“.[14] Во стаклената квадратна кула - павилјон, во текот на целото деноноќие, стражарот, имал можност да ја види панорамата на речиси цел Белград во тоа време, со долга труба ги предупредувал пожарникарите за пожар. Овој стаклен штитник бил во употреба до 1919 година, кога поради воведувањето на телефонските линии, трубењето станало бавно и застарено.
Нов изглед
[уреди | уреди извор]Конечниот кубен волумен во форма на затворен блок со внатрешен двор, на зградата најверојатно е дадена во 1905 година, кога Големата школа прераснала во Универзитетот во Белград. Поради проширувањето на образовните потреби и програми на новоформираниот Универзитет, просториите со кои располагала зградата на капетан Миша станале недоволни за квалитетно извршување на сите наставни потреби. По проширувањето, покрај постојните, во зградата се сместени и три одделенија на Техничкиот факултет. Наставата по архитектура се одвивала и во внатрешниот двор, каде во специјалното ателје направено за таа намена, студентите ги подучувал архитектот Бранко Таназевиќ. На зградата извесен период имало експериментална антена за безжична телеграфија, која била поставена по замисла на дизајнерот и професор Јоргос Станојевиќ.
Реновирање
[уреди | уреди извор]
По судбината и турбулентната историја на Белград и Србија, зградата на капетан Миша во неколку наврати претрпела значителна штета. За време на бомбардирањето на Белград во 1862 година, додека зградата сè уште била под скелиња, зградата служела како тврдина за Србите, поради што била тешко оштетена од турските куршуми. За време на српско-турските војни (1876-1878) служела за воени потреби, а најголеми штети претрпела во Првата светска војна, кога бил уништен голем дел од левото крило на зградата. Значајни работи на поправки и доградби на зградата биле извршени во периодот од 1919 до 1921 година.
Споменик на културата
[уреди | уреди извор]Долги години објектот, како прва палата од средноевропски тип во Белград, го задржал епитетот на најубав и најмонументален објект, кој ги привлекувал погледите на сограѓаните и светските патници и патописци. Како еден од најзначајните градби на српската архитектура од 19 век, што е значајно сведоштво за неговиот историски развој, Зградата на капетан Миша е меѓу првите заштитени како споменик на културата од големо значење за државата. Уредбата за заштита на белградските антиквитети од 1935 година предвидувало заштита на објектите, но првиот правен акт е донесен во 1946 година од страна на Музејот на уметности во Белград, кој по Втората светска војна ја вршел работата на заштита на културното наследство.
Галерија
[уреди | уреди извор]-
Изглед на зградата во 1867 година -
Изгледот на објектот на почетокот на 20 век -
Табла на зградата на капетанот Миша -
Предавање на клучевите од градот, мурал во зградата на капетанот Миша
-
Бог Аполон во ниша на фасадата на зградата на капетанот Миша -
Божицата Минерва во ниша на фасадата на зградата на капетанот Миша
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 , Декоративно осветљење за Капетан Мишино здање и Коларчеву задужбину Архивирано на 24 септември 2015 г., Посетено на 8. 4. 2013.
- ↑ Бранко Вујовић, Београд у прошлости и садашњости, издавачка агенција „Драганић“, Београд, 1994. године. стр. 153-154
- ↑ Како смо заборавили нашу браћу Чехе, Политика, 31. децембар 2016.
- ↑ , Капетан-Мишино здање Архивирано на 5 февруари 2022 г., Посетено на 22. 9. 2015.
- ↑ Историја хемијског факултета Универзитета у Београду, Посетено на 22. 9. 2015.
- ↑ САНУ, Кнез Михаилова улица уређење простора, Београд 1975.
- ↑ Вујовић Бранко, Споменици Културе и културне установе Београда (издавач Туристички савез Београда)
- ↑ РТС, Век и по Капетан Мишиног здања, Посетено на 22.09.2015.
- ↑ В.Стојановић, Кнежевина Србија средином XIX века,Београд 2008.
- ↑ М.Гордић, Велика школа 1808-1813,Београд 2004.
- ↑ Београдско наслеђе, Завод за заштиту споменика културе града Београда, каталог непокретних културних добара на подручју града Београда, посетено на 22.9.2015
- ↑ Велики добротвор Миша Анастасијевић. - У: Просветни гласник, 1. децембар 1921.
- ↑ , Обнављање Капетан Мишиног здања Архивирано на 24 септември 2015 г., Посетено на 22. 9. 2015.
- ↑ Капетан-Мишино здање
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Српско наследство, Историски тетратки, Како се заведуваат училиштата и образованието Архивирано на 27 ноември 2020 г., бр. 9, септември 1998 година . години (српски)
- Познати згради на (српски)
- Капетан-Мишино Здање (српски)
- Јелена Бујдиќ-Кречковиќ, капетан Мишино здање Архивирано на 23 септември 2015 г. (српски)
- Kapetan-Mišino zdanje, фотографија од Музејот на град Белград (српски)