Романтизмот во Франција

Од Википедија — слободната енциклопедија
Слободата на барикадите
Дворецот Шален ла Потери
Имагинарен поглед на Големата галерија на Лувр во урнатини

Романтизмот (Romantisme на француски) бил книжевно и уметничко движење што се појавило во Франција кон крајот на 18 век, главно како реакција против формалноста и строгите правила на официјалниот стил на неокласицизмот. Својот врв го достигнал во првиот дел на 19 век, во делата на Франсоа-Рене де Шатобријан и Виктор Иго, поезијата на Алфред де Вињи, сликите на Ежен Делакроа, музиката на Хектор Берлиоз, а подоцна и во архитектурата на Шарл Гарние. Почнувајќи од крајот на 19 век постепено бил заменет со движењата на ар нуво, реализмот и модернизмот.

Сликарство[уреди | уреди извор]

Француското романтично сликарство понекогаш се нарекувало „театрален романтизам“. За разлика од романтизмот во Германија, тоа се засновало помалку на изразување филозофски идеи отколку на постигнување екстравагантни ефекти, со драматична употреба на боја и движење. Фигурите биле искривени или испружени, платната биле преполни со фигури, а линиите понекогаш биле непрецизни. Користените места често биле егзотични, обично во Египет или Отоманското Царство.[1]

Една од првите истакнати фигури во француското романтично сликарство бил Ибер Робер, познат особено по неговото капричио, живописни прикази на вистински или замислени урнатини во Италија и Франција. Таков е и неговиот приказ за тоа како ќе изгледа Големата галерија на Лувр, пропадната и обрасната со винова лоза.[2]

Ан Луј Жироде бил еден од првите важни сликари во францускиот романтизам. Бил ученик на Жак-Луј Давид. Наполеон многу му се восхитувал на неговото дело. Ги насликал Сенките на француските херои кои загинале во војните на слобода, примени од Осијан (1802) специјално за главниот салон на домот на Наполеон во Малмезон. Неговите слики се одликувале со мистериозно осветлување, симболи, митолошки фигури и театарски ефекти кои требало да бидат рекурентни романтични теми.[3]

Првиот голем сликар на францускиот романтизам бил Теодор Жерико (1791–1824). Тој прво ја стекнал својата репутација сликајќи ги ловците на царската гарда на Наполеон. Неговото најпознато дело, сепак, е Сплавот Медуза, (1818–1819), засновано на вистинска случка, прикажувајќи ги преживеаните од бродолом на сплав, кои очајно мавтаат за да бидат забележани од далечен брод. Делото било насликано со екстремен реализам, по бројни студии и на најдраматичен начин била доловена мешавината на очајот и безнадежноста на патниците.[4] Француски сликар кој најчесто се поврзува со романтизмот е Ежен Делакроа (1798–1863). Делакроа се обидел седум пати да влезе на Академијата за ликовни уметности без успех. Конечно влегол со политичка поддршка на министерот за надворешни работи на Наполеон, Талејран. Омилени автори на Делакроа биле Шекспир и лорд Бајрон, и тој се обидел сликовито да ги прикаже врвовите на трагедијата. Делакроа вовел драматичен контраст на акција, насилство и голотија во егзотичен амбиент во неговата Смрт во Сарданапал (1827), тема вдахновена од Бајрон.[1]

Работата на Делакроа била пример за друг стремеж на романтизмот, употребата на егзотични поставки. Во францускиот романтизам, тие обично биле во Египет или на Блискиот Исток. Тој е најпознат по „Слободата што го води народот“ (1830), прикажана во Салонот од 1831 година, вдахновен од борбите пред Општината во Париз за време на Јулската револуција од 1830 година. Полуголата фигура на Слободата, со подигнато знаме, опкружена со насилство и смрт во борба, покрај мало момче кое крева пиштол преголем за неговата рака, било нешто ново и драматично.[4]

Подоцнежно романтично сликарство[уреди | уреди извор]

Подоцнежното романтично сликарство ја задржало романтичната содржина, но генерално било попрецизно и пореалистично во стилот, прилагодувајќи се на барањата на Француската академија. Важни фигури во подоцнежното француско романтично сликарство го вклучуваат Шарл Глејр (1806–1874), роден во Швајцарија, кој се специјализирал за митолошки и ориентални сцени. Сликал во пореалистичен стил и со побледи бои од претходните романтичари, но неговите дела биле подеднакво полни со егзотика.[5] Тој бил познат како учител, а некои од неговите ученици подоцна станале истакнати во многу различни стилови. Во нив спаѓаат Клод Моне, Пјер-Огист Реноар, Алфред Сисли и Џејмс Абот Мекнил Вистлер.[6]

Тома Кутир бил уште еден истакнат доцноромантичен сликар, кој ги комбинирал историското сликарство и романтизмот. Негова најпозната слика е Римјаните во нивната декаденција (1847), огромно платно, речиси пет на осум метри, преполно со сцени на декаденција. Бил предавач во школата за убави уметности и, како и Глејр, им предавал на голем број познати подоцнежни сликари, вклучувајќи ги Едуард Мане, Анри Фантен-Латур и Пјер Пиви де Шаван. Во средиштето е жена која лежи со поглед на очај, опкружена со сите можни пороци на Рим, опкружена со статуи на римски херои кои потсетуваат на подоблесните класични времиња.[7]

  • Египетски храм од Шарл Глејр (1840), Кантонален музеј на уметноста, Лозана
    Египетски храм од Шарл Глејр (1840), Кантонален музеј на уметноста, Лозана
  • Вечер, или изгубени илузии Шарл Глејр (пред 1843), Лувр
    Вечер, или изгубени илузии Шарл Глејр (пред 1843), Лувр
  • Римјаните во нивната декаденција, Тома Кутир (1847), Музеј Орсе
    Римјаните во нивната декаденција, Тома Кутир (1847), Музеј Орсе

Вајарство[уреди | уреди извор]

Главниот вајар на романтичното движење во Франција бил Франсоа Рид (1784–1855). Неговото најпознато дело е Заминувањето на доброволците на фасадата на Триумфалната капија во Париз (1833–36), направено на врвот на романтичното движење, со живописен приказ на страста и гневот на доброволците кои тргнуваат на пат од Париз во 1792 година да ја бранат Француската револуција. Модел за фигурата на генијот на војната, над другите со раширени крилја, со меч вперен напред и крената рака, била сопругата на Рид, сликарката Софи Фремие.[8]

Друго значајно романтично дело на Рид подоцна во тој период е Будењето на Напеолеон во бесмртност (1845–47). Наполеон, во својата униформа со лаворова круна, излегува од својата обвивка и изгледа како да лебди нагоре, над карпест пиедестал и тело на орел.[9]

Книжевност[уреди | уреди извор]

Во 1802 година, Франсоа-Рене де Шатобријан, на триесет и четири години, го објавил Генијот на христијанството, опишувајќи ја улогата што треба да ја игра религијата во политиката, книжевноста и уметноста. По неговиот успех, Наполеон го именувал за секретар на неговата амбасада во Рим. Тој постигнал уште еден книжевен успех во 1809 година со неговиот роман „Мачениците“ . Неговото дело имаше големо влијание врз следната генерацијата писатели.

Во 1848 година, романтичната книжевност го достигнала својот врв со објавувањето на романот Дамата со камелии од Александар Дима. Романот станал неизмерно успешна претстава, а потоа бил адаптиран во една од најуспешните опери на сите времиња, Травијата, од Џузепе Верди (1853).

Проспер Мериме бил уште една важна фигура во романтичното движење. Неговата романтична новела „Кармен“, објавена во 1845 година, Бизе ја претворил во многу успешна опера.

Во романтичната поезија доминирале делата на четворица поети: Алфонс де Ламартин, Алфред де Вињи, Виктор Иго и Алфред де Мисе. Периодот на романтичната поезија го достигнал својот врв во 1840-тите, а смртта на Виктор Иго во 1885 година често се смета за крај на движењето во поезијата.[10] Сепак, овој стил на поезија ја применувале и други, особено Шарл Бодлер, Теофил Готје, Жерар де Нервал и Пол Верлен до крајот на векот.[11]

Поетот Алфред де Мисе дал карактеристично романтична дефиниција за романтизмот: „Романтизмот е ѕвезда што плаче, ветер што вика, ноќ што трепери, цвет што го дава својот мирис, птица што лета... Тоа е бесконечното и ѕвезденото, топлината, скршеното, трезвеното, а сепак во исто време рамното и тркалезното, дијамантичното, пирамидалното, живописното, воздржаното, прегрнатото, турбулентното“.[12]

Театар[уреди | уреди извор]

Нереди во театарот за време на премиерата на Ернани (1830)

Виктор Иго бил првата голема фигура во францускиот романтичен театар. Неговата драма Ернани, која премиерно била изведена на 23 февруари 1830 година во Комеди франсез во Париз, неколку месеци пред соборувањето на Шарл X и монархијата на Бурбонците, беше еден вид манифест на романтизмот. Се сметало дека таа е директен напад на формалниот класицизам на францускиот театар. Имало тепачки во театарот, бидејќи поконзервативните играчи ја исмејувале претставата. Претставата подоцна била направена во успешна опера, Ернани, од Верди. Сепак, кариерата на Иго како романтичен драматург не траела долго; неговото следно дело, уште една историска драма Бурграви, која премиерно била изведена на 22 април 1843 година, доживеала голем неуспех, а Иго целосно ја напуштил драмата. Наместо тоа, парискиот театар се свртел кон историски драми, како што е Кралицата Марго (La Reine Margot) од Александар Дима, чија премиера се одржала на 19 февруари 1847 година.[13]

Музика[уреди | уреди извор]

Хектор Берлиоз бил најпознатиот француски романтичен композитор. Неговите главни дела ги вклучуваат Фантастична симфонија и Харолд во Италија, хорски дела вклучувајќи ги Реквиемот и Детството на Христос (L'enfance du Christ), и три опери: Бенвенуто Челини (Benvenuto Cellini), Тројанци (Les Troyens) и Беатрис и Бенедикт (Béatrice et Bénédict), „драматичната симфонија“ Ромео и Јулија и „драмската легенда“ „Проклетството на Фауст“.[14]

Друга важна фигура во францускиот романтизам бил Шарл Гуно, најпознат денес по неговите опери Фауст и Ромео и Јулија и неговиот аранжман на Аве Марија заснован на мелодија од Бах.

Француската музика била збогатена со присуството на некои од најзначајните романтични композитори. Фредерик Шопен се преселил во Париз во 1830 година, на 20-годишна возраст, и живеел и компонирал таму до неговата смрт во 1849 година.

Почнувајќи од 1824 година, Џоакино Росини живеел и компонирал во Париз. Создал серија опери, вклучувајќи ја Опсадата на Коринт и операта Вилијам Тел, со нејзината позната увертира, која била премиерно изведена на 3 август 1829 година во Кралската музичка академија, не беше популарен успех, а Росини се повлече од пишувањето опери, иако живееше уште четириесет години.[14]

Композиторите Винченцо Белини, Гаетано Доницети, Франц Лист, Џузепе Верди и Рихард Вагнер поминале време во Париз за време на романтичниот период, компонирале, влијаеле и биле под влијание на тогашната музика.[15]

Балет[уреди | уреди извор]

Романтичниот балет првпат се појавил во Париз во 1820-тите, развиен од компанијата и училиштето Балет на Париската опера, а изведен на Сал Ле Пелетие. Еден од најважните настани било дебито во Париз во 1832 година на балерината Марија Таљони во новиот балет Силфид (La Sylphide). проследено со Жизел (1841), Пакита (1846), Ле Корсер (1856), Ле папијон (1860), Извор (1866) и Копелија (1870).[16]

Други познати танчерки на романтичниот балет биле Карлота Гризи, првата Жизел и Каролина Росати, која ја потекна улогата на Медора во Ле Корсер (1856). Меѓу познатите машки танчери беше Лисјен Петипа, кој ја создал улогата на грофот Албрехт во Жизел. Од 1860 до 1868 година бил балет-мајстор во Балетот на Париската опера. Неговиот брат Мариус Петипа, исто така танчер, станал балет-мајстор на Царскиот балет во Санкт Петербург и создал серија романтични балети, меѓу кои и Бајадера (La Bayadère) (1877) и Заспаната убавица (1890).

Романтичниот балет ѝ дал важност на балерината, каде што претходно машките танчери биле ѕвезди, и ја вовел техниката на прсти, со балерини на нивните прсти, кои изгледаа како да лебдат низ сцената, како и употребата на титито како костим за изведба. Други иновации на романтичниот балет се одделениот идентитет на сценаристот од кореографот и употребата на специјално напишана музика од еден композитор, а не пастиш од дела од неколку композитори. Пронајдокот на гасното осветлување, исто така, ја подобрило атмосферата на романтичниот балет, дозволувало постепени промени на осветлувањето и чувство на таинственост. Различни други сценски уреди и илузии биле воведени во романтичниот балет, вклучително и употребата на жици за да изгледа дека танчерите можат да летаат.[16]

Архитектура[уреди | уреди извор]

Романтичната архитектура во Франција била многу еклектична, потпирајќи се на претходните раздобја, особено на готската архитектура, егзотичните стилови или на книжевноста и имагинацијата.

Прославен ран пример е Амо де ла рен (Hameau de la Reine) создаден за кралицата Марија-Антоанета во паркот на дворецот Версај помеѓу 1783 и 1785 година. Го дизајнирал кралскиот архитект Ришар Мик со помош на романтичниот сликар Ибер Робер . Се состоел од дванаесет структури, од кои десет сè уште постојат, во стилот на селата во Нормандија. Бил изграден за кралицата и нејзините пријатели да се забавуваат играјќи селани и се состоел од фарма со млекарница, мелница, будоар, гулабарник, кула во облик на светилник од која може да се лови риба во езерцето, видиковец, каскада и пештера и луксузно опремена куќа со билјард соба за кралицата.[17]

Писателот Франсоа-Рене де Шатобриан (1768–1848) одиграл важна улога во популарноста на романтичната архитектура. Во неговите списи, вклучувајќи го и Генијот на христијанството, (1802) тој го нападнал она што го сметал за материјализам на просветителството и повика на враќање на христијанските вредности од претходните години, преку религиозните чувства вдахновени од готската архитектура. Тој го опишал готскиот стил како родна архитектура на Франција, споредлива со улогата што ја играле шумите во паганската религија на Галите.[18]

Заживувањето на готскиот стил, исто така, било значително засилено со огромната популарност на романот Нотр Дам де Пари од Виктор Иго, објавен во 1821 година. Тоа довело до движење за реставрација на катедралата и до создавање во 1837 година на комисија за историски споменици, предводена од Проспер Мериме, кој и самиот бил автор на популарни новели и приказни во романтичен стил. Најпрво започнала реставрацијата на пропадната капела на Сен-Шапел, а потоа, помеѓу 1845 и 1850 година, на уништената катедрала Нотр-Дам де Пари, која била полууништена и со уништена декорација. Реставрацијата ја извршиле младиот Ежен Виоле-ле-Дик (1834-1879) и Жан-Баптист-Антоан Лапсус (1807-1857).

Движењето за готска преродба довело до изградба на првата неоготска црква во Париз, базиликата Сент-Клотилд, започната во 1845 година од архитектите Кристијан Го и Тедор Бали. Новата црква имала две кули и чисто готски наос и апсида, со изобилство на скулптури и витраж, но била малку полинеарна и рационализирана, следејќи ја класичната тенденција. Сепак, проектот бил остро оценет од ригорозно неокласичниот факултет на Ecole des Beaux-Arts, кој го осудил како „плагијат“ и „лажна готика“.[18]

Значајна промена во француската официјална архитектура се случила во 1830-тите, со промена во насоката на Академијата за ликовни уметности. Посветениот класицист Катрмер де Кенси заминал, а Академијата се свртела кон италијанската ренесансна архитектура како нов модел. Главните примери ја вклучуваат библиотеката Сент Женевјев, Париз од Анри Лабруст (1844-1850), со нејзината чиста ренесансна фасада. Лабруст ја дизајнирал внатрешноста на оваа библиотека и читалната на Националната библиотека на Франција со иновативна употреба на нови материјали: употребил столбови и сводови од леано железо, во комбинација со поедноставени ренесансни декоративни мотиви, за да создаде големи и елегантни отворени простори со изобилство на природна светлина. Италијанската ренесансна архитектура, комбинирана со современи материјали, исто така била усвоена за употреба во новите железнички станици изградени во Париз, особено во Гар де л'Ест (Gare de l'Est) од Франсоа Дукесноја [18]

Подоцна во 19 век, некои архитекти барале повеќе егзотични извори. Византиската архитектура била вдахновение за некои француски градби кон крајот на 19 век, особено куполите на црквата Сакр Кер во Париз, започната од Пол Абади (1874–1905). Марсеј е дом на две извонредни романтични цркви, Марсејската катедрала (1852–1896), во романескно-византиски стил и Нотр Дам де ла Гард, осветена во 1864 година.

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 Toman (2006), pp. 402–405.
  2. ↑ Jean de Cayeux. "Robert, Hubert." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 13 Jan. 2017
  3. ↑ Ferrier, Jean-Louis, L'aventure de l'art au XIXme siècle (2008), p. 34
  4. ↑ 4,0 4,1 Toman (2006), pp. 410–411.
  5. ↑ Toman (2006), p. 402.
  6. ↑ „Marc-Charles-Gabriel Gleyre, 1806-1874“. The Correspondence of James McNeill Whistler. University of Glasgow. Посетено на 5 April 2015.
  7. ↑ Toman (2006), p. 408.
  8. ↑ Rouge-Decos, Isabelle, Rude à L'Arc de Triomphe, in François et Sophe Rude, Edited by Laurence Caillaud, Dossier de l'Art Hors Série, (2012), pp. 26–30
  9. ↑ Tolman, pp. 300–301
  10. ↑ Charpentreau, Dictionnaire de la poésie française (2006), p. 924
  11. ↑ Charpentreau, Dictionnnaire de la poésie française (2006), p. 921
  12. ↑ Charpentreau, Dictionnnaire de la poésie française (2006), pg. 924
  13. ↑ Fierro, Alfred, Histoire et Dictionnaire de Paris(1996), p. 619
  14. ↑ 14,0 14,1 Vila, Marie Christine, Paris Musique (2007) (in French), pp. 132–133
  15. ↑ Vila (2007), pp. 136–137
  16. ↑ 16,0 16,1 Kant, Marian (2007). The Cambridge Companion to Ballet. United Kingdom: Cambridge University Press. pp. 175–176
  17. ↑ Saule 2014.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Toman 2007.

Библиографија[уреди | уреди извор]

  • Darcos, Xavier, Prosper Mérimée (1998) Flammarion, Paris, (in French); ISBN 2-08-067276-2
  • Ducher, Robert, Caractéristique des Styles, (1988), Flammarion, Paris (in French); ISBN 2-08-011539-1
  • Ferrier, Jean-Louis, L'aventure de l'art aux XIX siècle, (2008), Hachette Éditions du Chêne, Paris (in French) ISBN 978-2-84277-836-1
  • Renault, Christophe and Lazé, Christophe, Les Styles de l'architecture et du mobilier, (2006), Gisserot, (in French); ISBN 9-782877-474658
  • Saule, Béatrix; Meyer, Daniel (2000). Versailles Visitor's Guide. Versailles: Éditions Art-Lys. ISBN 9782854951172.
  • Texier, Simon, (2012), Paris Panorama de l'architecture de l'Antiquité à nos jours, Parigramme, Paris (in French), ISBN 978-2-84096-667-8
  • Tolman, Rolf, (2007), Néoclassicisme et Romantisme (2007), H.F. Ullmann, 2007, Paris (in French) ISBN 978-3-8331-3557-6
  • Vila, Marie Christine (2007). Paris musique. Parigramme. ISBN 978-2-84096-419-3.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Романтизмот_во_Франција&oldid=4987391“