Благородничко семејство Балшиќ

Од Википедија — слободната енциклопедија

Балшиќи (српски: Балшићи) или Балша (албански: Balsha, Balshaj) — биле благородничко семејство кое владеело со „Зета и крајбрежјето“ (денешна јужна Црна Гора и северна Албанија), од 1362 до 1421 година, за време и по падот на Српската империја. Балша, основачот, бил ситен благородник кој имал само едно село за време на владеењето на императорот Стефан Душан (1331–1355), а дури по смртта на императорот, неговите тројца синови ја добиле власта во Долна Зета откако сестекнале со земјите на Господин Жарко (1336–1360) под неразјаснети околности, а потоа се прошириле во Горна Зета со убиството на војводата и челникот Ѓураш Илијиќ (р. 1326–1362†). Сепак, тие биле признати како областни господари на Зета во едиктите на императорот Урош Слабиот (1355–1371). По смртта на Урош (1371), семејството се скарало со Мрњавчевиќите, кои ја контролирале територијата на Македонија.

Кога последниот господар на водечката линија семејството, Балша III умрел во 1421 година без наследник, неговиот имот бил предаден на неговиот вујко, деспотот Стефан Високиот.[1] Подоцна истата година, Република Венеција ја искористила смртта на Балша и ги зазела градовите Бар и Улцињ[2], а некои од неговите други територии биле заземени од Османлиите и Босанците.[3]

Потекло[уреди | уреди извор]

Потеклото на истоимениот основач на семејството Балшиќ – Балша I – е нејасно и за него биле приложени неколку хипотези од современите научници.[4][5] Територијата со која владеело семејството била карактеризирана со многу неодредени граници и имала високи стапки на мешани бракови меѓу аристократијата на локалните народи.[6] Според современите средновековни извори, има докази за албанската етничка припадност на членовите на семејството Балшиќ[7] и описот на Балшите како албански господари стои во современите истражувања.[8][9] Наспроти тоа, голем број научници имаат различни толкувања, сметајќи ги Балшите за лица со српско или општесловенско потекло. Присвоени се и од страна на српските и од страна на албанските автори.[10]

Современи извори[уреди | уреди извор]

Во средновековните српски документи Балшите се нарекуваат „арбански господари“.[11] Познатиот бугарски биограф од 15 век, Константин Филозоф, кој живеел во дворот на српскиот владетел Стефан Лазаревиќ, ги нарекува Ѓураѓ II Балшиќ и Балша III како албански господари. Историските извори од Рагуза ја документираат албанската етничка припадност на семејството Балша, споменувајќи ги „албанските обичаи на Балша“.[12] Во Рагузанските архиви Балшаните се едно од најприсутните Арбанонски семејства.[13] Дополнително, Османлиите го нарекувале Ѓураѓ II Балшиќ како „владетел на албанскиот Скадар“. Исто така, унгарскиот крал Сигизмунд, кога лично го запознал во 1396 година, го нарекол „владетел на Албанија“.[12] Еден современ архивски извор во Виенскиот архив го споменува Балша II како „владетел на Албанците“ за време на Косовската битка 1389 година.[14]

Поради големата неизвесност, под знак прашалник се фрагментарните тврдења дека нивниот родоначалник потекнува од „царот Немања“ и дека го држел подрачјето на реката Бојана во населбата Скадар.[15]

Модерна историографија[уреди | уреди извор]

Според современите истражувања, многу историчари сметаат дека Балшите се дел од локалното албанско благородништво.[16] Според Малком, Балшиќите веројатно биле од албанско потекло кои биле културно србизирани во голема мера.[17] Ќирковиќ заклучил дека тие се од несловенско потекло, а во средновековните српски документи се наведени како „албански (арбани) господари“.[11] Мурзаку велел дека семејството имало албанско потекло.[18] Мадџеару ги спомнувал Балшиќите како благородничко албанско семејство, но и наведувал дека нивното албанско потекло е нејасно, поради дебатата за потеклото на семејството.[19] Бартл ги спомнувал Балшиќите како благородничко семејство со веројатно српско потекло.[20] Елси ги спомнувал како „веројатно од словенско потекло“.[21] Геличи ги сметал за српско-црногорски.[22] Винифрит наведувал дека тие биле Словени кои се бореле против другите Албанци.[23] Брендан Освалд ги опишал како Срби, исто како и Јордачи.[24][25] Бојка Ѓукановиќ ги опишал како „црногорско семејство“ за чие потекло нема сигурни извори.[26] И други црногорски автори ги сметаат за црногорска династија.[27] [28] Според Елизабет Робертс, без разлика дали нивното потекло било српско, албанско или и двете, никогаш не било дефинитивно утврдено, но тие биле „културно србизирани“.[6] Според Светлана Томин, Балшиќите најверојатно потекнуваат од словенизирани Власи.[29]

Според постарите научници, Карл Хопф (1832–1873) ги сметал за „несомнено дел од српското племе“.[30] Иван Степанович Јастребов (1839–1894), руски конзул во Скадар и Призрен, кога зборувал за Балшиќите, нивното име го поврзал со римскиот град Балетиум (Балец) кој се наоѓа во близина на денешен Скадар чие име доаѓа од илирски јазик, сродно со албанскиот термин ballë.[31] Според српскиот историчар Иларион Руварац, „Балшиќите во никој случај не биле Срби туку Албанци, без разлика дали биле Албанци или Власи во нивното далечно потекло“.[32] Српскиот историчар Владимир Ќоровиќ (1885–1941) заклучил, врз основа на нивното име, дека тие имаат римско (влашко) потекло.[33] Хрватскиот етнолог Милан Шуфлај (1879–1931) ги спомнал како „од романско и влашко потекло“.[30] Хрватскиот лингвист Петар Скок сметал дека тие имаат влашко потекло, а српската историчарка Милена Гециќ ја поддржала неговата теорија.[34][35] Џузепе Гелчих теоретизирал за потеклото во неговата La Zedda e la dinastia dei Balšidi: studi storici documentati (1899). Теоријата, која подоцна била усвоена од Чедомиљ Мијатовиќ, тврдела дека тие биле потомци на франкскиот благородник Бертран III од Бо, придружник на Шарл д'Анжу. Нејзината веродостојност многу мала.[36] Германскиот лингвист Густав Вајганд (1860–1930) го поддржал мешаното албанско–ароманско потекло откако забележал дека презимето било присутно во списокот со рани албански презимиња во Романија.[37]

Историја[уреди | уреди извор]

Најстарото спомнување на било кој член на семејството може да се увиди во писмото од 1304 година кое Елена од Анжу го испратила до Рагуза преку нејзиниот пратеник Матија Балшиќ. Најраното спомнување на самото семејство може да се следи во повелбата на српскиот император Стефан Урош V од 29 септември 1360 година,[26] што е исто така најрано познато спомнување на неговиот основач Балша.[6] Според научникот Томас Флеминг, Балша бил „прилично нејасен“ магнат од областа околу Бар и Будва.[38] Пишувајќи во 1601 година, Мавро Орбини го опишал како ситен благородник кој држел само едно село во областа на Скадарското Езеро за време на владеењето на императорот Стефан Душан (1331-1355). Дури по смртта на императорот, Балша и неговите тројца синови ја добиле власта во Долна Зета, откако ги добиле земјите на Господин Жарко (1336-1360) и со убиството на војводата и челникот Ѓураш Илијиќ (1326-1362†), носители на Долна и Горна Зета, соодветно. Балша умрел истата година, а неговите синови, браќата Балшиќ, продолжиле да владеат со покраината што ги опфаќала Подгорица, Будва, Бар и Скадар.[39]

Балшиќите успеале да се издигнат од ситно благородништво до провинциски господари.[40] Тие создале своја држава или ентитет сличен на држава, составена од Зета и градовите Скадар, Дришт, Тивар, Улќин и Будва. Последователно, тие успеале да ја прошират својата власт на голем дел од албанската територија, од Тивари до Призрен и од Валона до Берат. Оттука тие станале началници на најголемата феудална политика во северна Албанија во текот на 14 и 15 век. Административен и политички центар на феудалниот ентитет на Балша помеѓу 1355 и 1396 година бил градот Скадар, кој исто така станал главен центар на широката меѓурегионална економска мрежа.[41]

Членовите на семејството Балшиќ основале и обновиле неколку источноправославни манастири и цркви.[42][43] Помеѓу 1368 и 1389 година, Балшите поседувале свои бродови и дејствувале како албански пирати. Поради нивниот антиотомански став, пиратската активност на овие албански господари била толерирана од страна на Венецијанската Република. Сепак, тие ги ограничиле операциите на Венеција.[44]

Во кнезот-епископија и кнежевството Црна Гора, приврзаниците на династијата Петровиќ-Његош тврделе дека потекнуваат од Балшиќите, како и од династиите Немањиќ и Црнојевиќ.[45] Пред Втората светска војна, семејството било имењак на фудбалскиот клуб ГСК Балшиќ Подгорица.[46]

Поглавари[уреди | уреди извор]

Семејно стебло[уреди | уреди извор]

Повеќе информации: Balšić family tree

Поедноставно семејно стебло:

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Pavlowitch 2002.
  2. ↑ Ćirković 2004.
  3. ↑ Vaccaro 2011.
  4. ↑ Rudić 2006, p. 99: "О њиховом пореклу не знамо ништа" ,, "Према Чедомиљу Мијатовићу Балшићи су пореклом били француска, односно провансалска породица. Од њих су настали италијански Балшићи, од којих потичу српски Балшићи, а од њих румунски. Ч. Мијатовић, Балшићи, генеалошка студија, 150"
  5. ↑ Veselinović-Ljušić 2008, p. 91: "Пошто нам извори ништа поуздано не говоре о њиховим прецима, порекло ове породице је загонетно. Оно што је сигурно, то је да је име њиховог родоначелника несловенског порекла, па је то био повод историчарима да претке ..."
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Roberts 2007.
  7. ↑ Ćirković 2020.
  8. ↑ Muhadri 2020
  9. ↑ Xhufi 2019.
  10. ↑ Judah, T. (2008). The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-14784-1. Посетено на 20 јануари 2024.
  11. ↑ 11,0 11,1 Ćirković 2020
  12. ↑ 12,0 12,1 Muhadri 2020.
  13. ↑ Berisha 2021.
  14. ↑ Selami Pulaha (1984). Popullsia shqiptare e Kosovës gjatë shekujve XV-XVI. Prishtinë, pp. 17: "Në koalicion Gjergj II Balsha, i cilësuar nga burimet e kohës "sundimtar i shqiptarëve", zinte një vend kryesore..."
  15. ↑ Fajfric, 44. Oblasni gospodari: "O njihovom poreklu se zna veoma malo, tako da osim navoda koje je ostavio Mavro Orbin drugih podataka skoro i da nema. Postoje neki fragmentarni navodi koji ukazuju da je rodonačelnik ove porodice, Balša, zapravo rod od "cara Nemanje" te da je držao oblast Bojane (u susedstvu Skadra), no to je sve veoma nesigurno."
  16. ↑ Tafilica, Baze & Lafe 2023; Ivetic 2022; Rojas Molina 2022; Ćirković 2020; Muhadri 2020; Muhaj 2019; Schmitt 2020; Xhufi 2019; Molla 2017; Campobasso 2016; Lee, Lubin & Ndreca 2013; Vaccaro 2011.
  17. ↑ Malcolm 1998: "The Balshas were probably of Albanian stock, but culturally Serbianized to a large degree: they had been Orthodox for a long time, and only converted to Catholicism once or twice for political reasons."
  18. ↑ Catholicism, Culture, Conversion: The History of the Jesuits in Albania (1841-1946). Pontifical Oriental Institute (original from the University of California). 2006. стр. 46.
  19. ↑ Alexandru Madgearu (2008). The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins. Scarecrow Press. стр. 83.
  20. ↑ Bartl, Peter (1995). Albanien: vom Mittelalter bis zur Gegenwart (германски). Michigan: Pustet. стр. 280. ISBN 9783791714516. Balsha ( Balša, Balšić ) Adelsfamilie wahrscheinlich serbischer Herkunft, die von etwa 1360 bis 1421 Montenegro und große Teile Albaniens beherrschte .
  21. ↑ Elsie, Robert (2012), A biographical dictionary of Albanian history, London: I.B. Tauris, стр. 27, ISBN 9781780764313, OCLC 801605743
  22. ↑ Sauro Gelichi (1 септември 2006). The Archaeology of an abandoned town. The 2005 Project in Stari Bar. All’Insegna del Giglio. стр. 57. ISBN 978-88-7814-468-2.
  23. ↑ Winnifrith, T.J. (2021). Nobody's Kingdom: A History of Northern Albania. Andrews UK Limited. ISBN 9781909930957. In Northern Albania it was the Balšič family who took over, but though they reigned for four generations they were not nearly as powerful as the Nemanjids and can hardly pass muster as a heroic Albanian family, being Slavs, fighting other Albanians and subservient at various times to Serbs, Turks and Venetians.
  24. ↑ Osswald, Brendan (2018). „La révolution de 1411 à Iôannina : comment interpréter la "Chronique des Tocco" ?“. Revue Historique. 685: 23–58.
  25. ↑ Daskalov, R.D.; Marinov, T. (2013). Entangled Histories of the Balkans - Volume One: National Ideologies and Language Policies. Balkan Studies Library. Brill. ISBN 978-90-04-25076-5. Посетено на 20 јануари 2024.
  26. ↑ 26,0 26,1 Djukanović 2023.
  27. ↑ Borozan, Đorđe (2017). Crnogorske dinastije Vojisavljevići, Balšići, Crnojevići. Podgorica: CID. ISBN 978-8-6495-0493-6.
  28. ↑ Drašković, Čedomir Drašković. „Zeta / Crna gora u doba balšića (1360–1421)“ (PDF). maticacrnogorska.me. Matica crnogorska. стр. 7–12.
  29. ↑ Tomin, Svetlana (2017). Jelena Balšić e le donne nella cultura medievale serba (Italian). Translated into Italian by Dragana Parlac. Perugia, Italy: Graphe.it Edizioni. ISBN 978-8-89372-013-7. La famiglia dei Balšić probabilmente traeva origine dai Valacchi slavizzati, ed era emersa tra le fila dei nobili e dei gran signori.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  30. ↑ 30,0 30,1 Slijepčević 1974, p. 43: "Према Карлу Хопфу и Балшићи и Црнојевићи »припадају без спора српскоме племену».34) Милан Шуфлај вели: »Балшићи су румунскога и влашкога подријетла;"
  31. ↑ Malaj, Edmond (2016). "Baleci në Mesjetë (The Medieval Balezo and its diocese during the Middle Ages)". Studime Historike (3–4). P. 28: "Emri i Balecit, duket se ka origjinë ilire dhe na kujton fjalen ballë"
  32. ↑ Muhadri 2020
  33. ↑ Ćorović 2001, ТРЕЋИ ПЕРИОД, IX. Распад Српске Царевине
  34. ↑ Rudić 2006.
  35. ↑ Grga Novak, Povijest Splita I, Split, 1978, p.335
  36. ↑ Malcolm 1998: "..the story that they were decended from a son of Bertrand de Baux, who accompanied Charles D'Anjou when he seized the kingdom of Naples, is probably pure legend.."
  37. ↑ Malcolm 1998.
  38. ↑ Fleming 2002.
  39. ↑ Fajfrić, ch. 44, Oblasni gospodari: "Balša o kojem ćemo sada govoriti beše veoma siromašan zetski vlastelin i za života cara Stefana držao je samo jedno selo. Ali kad je umro car, a kako njegov sin Uroš nije bio valjan vladar, počeo je s nekoliko svojih prijatelja i sa svojim sinovima Stracimirom, Đurđem i Balšom da zauzima Donju Zetu." "Posle toga krenuo je sa svojim ljudima na osvajanje Gornje Zete, koju je držao Đuraš Ilijić i njegovi rođaci. Đuraša ubiše Balšini sinovi, neke njegove rođake zarobiše, a ostali napustiše zemlju. I tako su Balšini sinovi zagospodarili i Gornjom Zetom" "Isto tako pali su u njihove ruke Dukađini koji su imali mnogo poseda u Zeti. Neke su poubijali, a druge bacili u tamnicu. Pri osvajanju ovih i drugih pokrajina više su se služili lukavstvom i prevarama nego silom oružja"
  40. ↑ Recueil de travaux de l'Institut des études byzantines: Volume 21 1982, "За разлику од Лазаревића, Бранковића и Драгаша, ближих или даљих рођака Немањића и потомака најугледцијих властеоских породица, први Балшићи су прави скоројевићи који су из редова ситне властеле доспели ..."
  41. ↑ Tafilica, Baze & Lafe 2023.
  42. ↑ Tomić Djurić, Marka (2016). „Artistic Trends on the Periphery – the Lands of the Balšić, Kosača and Crnojević families“. Byzantine Heritage and Serbian Art. The Serbian National Committee of Byzantine Studies, P.E. Službeni glasnik, Institute for Byzantine Studies, Serbian Academy of Sciences and Arts: 401–403.
  43. ↑ Tomic Djuric, Marka (2012). „The Isles of Great Silence Monastic Life on Lake Scutari under the Patronage of the Balšićs“. Balcanica. Institute for Balkan Studies Serbian Academy of Sciences and Arts Belgrade (XLIII): 81–99. doi:10.2298/balc1243081t.
  44. ↑ Ivetic 2022.
  45. ↑ Pavlovic 2008.
  46. ↑ McCrery 2023.

Библиографија[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Благородничко_семејство_Балшиќ&oldid=5151842“