Преглед на кодот на Харц

{{другизначења4|планински систем|истоимениот округ|Харц (округ)}}
{{Инфокутија Планински венец|Range
| name=Харц
| other_name=''{{јаз|de|Harz}}''
| map=
| map_size=
| photo=Harz_map.png
| photo_size=
| photo_caption=
| country={{ГЕР}}
| region=[[Долна Саксонија]]
| region1=[[Саксонија-Анхалт]]
| region2=[[Тирингија]]
| geology=[[палеозоик|палеозојски]] седиментарни, метаморфни<br> и магматски карпи
| period= |orogeny=[[херцинска орогенеза|херцинска]]
| highest= [[Брокен]]
| elevation_m= 1.141
}}
{{ПолКарта
| Германија
| ширина       = 220
| опис         = Местоположба на Харц во Германија
| релјефна     = да
| бележник     = {{бележник-венец}}
| бележник_гол = 23
| ГШ_степ = 51 | ГШ_мин = 45 | ГШ_сек = | ГШ_прав = N
| ГД_степ = 10 | ГД_мин = 38 | ГД_сек = | ГД_прав = E
}}

'''Харц''' ({{lang-de|Harz}}) — највисок [[планински венец]] во [[северна Германија]] со мошне нерамен терен што се протега во [[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]. Името потекнува од [[средногорногермански јазик|средногорногерманскиот]] збор ''{{јаз|gmh|Hardt}}''/''{{јаз|gmh|Hart}}'' ({{lang-la|Hercynia}}), што значи „планинска шума“. Највисока планина во системот е [[Брокен]], со [[надморска височина]] од 1.141&nbsp;м.

== Географија ==

=== Местоположба и планини ===
[[Податотека:Bodetal2.jpg|мини|десно|Бодската Клисура со листопадните шуми]]
[[Податотека:Brocken vom Torfhaus.jpg|мини|десно|Брокен со предавателот зиме]]
Харц е долг 110&nbsp;км, протегајќи се од [[Зезен]] за северозапад до [[Ајслебен]] на исток. Широк е 35&nbsp;км и зафаќа површина од 2.226&nbsp;км<sup>2</sup>. Поделен е на '''Горен Харц''' (''Oberharz'') на северозапад, висок 800&nbsp;м (освен масивот Брокен со 1.100&nbsp;м) и '''Долен Харц''' (''Unterharz'') на исток со приближна висина од 400&nbsp;м и плодни [[висорамнина|висорамнини]].

Во подрачјето на Харц целосно или делумно влегуваат следниве окрузи: [[Гослар (округ)|Гослар]] и [[Остероде (округ)|Остероде]] на запад, [[Харц (округ)|Харц]] и [[Мансфелд-Јужен Харц]] на север и исток и [[Нордхаузен (округ)|Нордхаузен]] на југ. Горен Харц е повисок, обраснат со [[ела|елови]] шуми, додека пак Долен Харц постепено се спушта во околните предели и има [[листопадно растение|листопадни]] шуми на места испрекинати со [[ливада|ливади]].

Линијата што ги дели Горен и Долен Харц се протега од [[Илзенбург]] до [[Бад Лаутерберг]] — делница на [[слив]]овите на реките [[Везер]] (Горен Харц) и [[Елба]] (Долен Харц). Венецот надминува 1.000&nbsp;м [[надморска височина|н.в.]] само во работ околу југоисточен Горен Харц, наречен '''Висок Харц''' (''Hochharz''). Највисока планина е Брокен (1.141&nbsp;м), со споредните врвови Хајнрихсхее (1.044&nbsp;м) на југоисток и Кенигсберг (1.023&nbsp;м) на југозапад. Други поистакнати ридови на масивот се сртот Акер-Брухберг (927&nbsp;м), Ахтерман (925&nbsp;м) и Вурмберг (971&nbsp;м) кај [[Браунлаге]]. Во најисточниот дел планините се спојуваат со источнохар падини (во округот Харц) и долината на Зелке. Дел од јужен Харц влегува во тириншкиот округ Нордхаузен.

На Харц се наоѓа и [[Национален парк Харц|Националниот парк Харц]] кој го опфаќа Брокен и околните околината. Во последно време во паркот е успешно повратен [[евроазиски рис|рисот]], кој добро се вклопува во екосистемот.<ref>[http://www.luchsprojekt-harz.de/ Проект за рисот во Харц] {{конс|22 март 2009}}</ref> Во планините на Харц живеат околу 600.000 жители, претежно во села и помали градови.

=== Реки ===

Поради големото количество на врнежи во регионот, реките се заградени со брани уште од поодамна. Харц има 17 брани на вкупно 12 реки со  [[електрана|електростопанска]] и [[питка вода|водостопанска]] намена и за спречување на [[поплава|поплави]].

Најголеми реки на Харц се [[Инерсте]], [[Окер (река)|Окер]] и [[Боде (река)|Боде]] на север, [[Випер (Зале)|Випер]] на исток и Одра<ref>не се работи за големата средноевропска река [[Одра]].</ref> на југ. Инерсте се спојува со [[Лајне]], со притоките Нете и Гране. Во Окер се велваат реките Радау, Екер и Илзе, а притоки на Боде се Хасел, Зелке и [[Холтеме]]. Притока на Випер е [[Ајне (река)|Ајне]]. На Руме му се придружуваат Зезе и Одрам а во Хелме се влеваат [[Цорге]], Вида и Уфе.

==Историја==
Харц првпат се споменува во [[814]] г. како „Хартингове“ (''Hartingowe'') поседовен документ на [[каролинзи|каролиншкиот]] крал [[Лудвиг Побожниот]]. Планините почнале да се населуваат дури пред 1000 години, бидејќи дотогаш шумите биле прегусти и непристапни.

Во 968 г. кај [[Гослар]] е откриено наоѓалиште на [[сребро]], по што уследил развојот на [[рударство]]то ширум планините. Во [[среден век|средниот век]], рудата од регионот се извезувала надалеку, дури до [[Месопотамија]]. Со исцрпувањето на рудните резерви на почетокот на XIX век, рударството згаснало и жителите се отселиле. Меѓутоа, набргу почнал да се развива туризмот, по што подрачјето е повторно населено. Од 1945 до 1990 г. низ Харц минувала [[внатрегерманска граница|внатрегерманската граница]], делејќи ја земјата на [[Западна Германија|СР Германија]] (Западна) и [[Источна Германија|ДР Германија]] (Источна). Денес ужива популарност во како во летниот, така и во зимскиот туризам.

== Стопанство ==
[[Податотека:GabbroSteinbruchHarzburg.jpg|мини|десно|Камноломот Габоро кај Бад Харцбург]]
[[Податотека:Rammelsberg.jpg|мини|десно|Рударскиот музеј на [[Рамелсберг]]]]

Харц во минатото бил многу важен [[рударство|рударски]] регион. Особено се експлоатиралао [[сребро]], [[железо]], [[бакар]], [[олово]] и [[цинк]]. Денес ресурсите се речиси исцрпени, па затоа индустриското стопанство почива претежно на [[шумарство]] и дрвопреработувачката индустрија. Бакарот и понатаму се експлоатира во околината на [[Мансфелд]].

Од голема важност за стопанството е и [[туризам|туризмот]]. Има многу [[бањски градови во Германија|бањски гратчиња]] и речиси секое село на планините и во предгорјето има сместувачки капацитети. Познати знаменитости што привлекуваат посетители се Националниот парк Харц, планината Брокен и старите гратчиња околу подножјето.

== Населени места ==
[[Податотека:Stolberg Harz Postamt.JPG|мини|десно|[[Штолберг (Саксонија-Анхалт)|Штолберг]]]]
На Харц и околината се среќаваат следниве населени места:
{|
| width="280" valign="top" |
* [[Алроде]]
* [[Алтенау]]
* [[Бад Грунд]]
* [[Бад Захса]]
* [[Бад Зудероде]]
* [[Бад Лаутерберг]]
* [[Бад Харцбург]]
* [[Баленштет]]
* [[Бланкенбург (Харц)|Бланкенбург]]
* [[Брајтенштајн (Саксонија-Анхалт)|Брајтенштајн]]
* [[Брајтунген (Саксонија-Анхалт)|Брајтунген]]
* [[Браунладе]]
* [[Валкенрид]]
* [[Вернигероде]]
* [[Вестерхаузен]]
* [[Вида (општина)|Вида]]
* [[Вилдеман]]
* [[Винроде]]
| width="280" valign="top" |
* [[Випра]]
* [[Гернроде]]
* [[Гителде]]
* [[Гослар]]
* [[Дитерсдорф (Јужен Харц)|Дитерсдорф]]
* [[Елрих]]
* [[Зангерхаузен]]
* [[Зезен]]
* [[Илфелд]]
* [[Илзенбург]]
* [[Квестенберг]]
* [[Клајнлајнунген]]
* [[Клаустал-Целерфелд]]
* [[Лангелсхајм]]
* [[Мансфелд]]
* [[Нидерзаксверфен]]
* [[Нојштат (Харц)|Нојштат]]
* [[Нордхарц]]
| width="280" valign="top" |
* [[Нордхаузен]]
* [[Оберхарц на Брокен]]
* [[Остероде]]
* [[Ридер (Германија)|Ридер]]
* [[Росла]]
* [[Санкт Андреасберг]]
* [[Тале]]
* [[Уфтрунген]]
* [[Фалкенштајн (Саксонија-Анхалт)|Фалкенштајн]]
* [[Хајн]]
* [[Хајнроде (Јужен Харц)|Хајнроде]]
* [[Харцгероде]]
* [[Хаторф (Харц)|Хаторф]]
* [[Хермансакер]]
* [[Херцберг (Харц)|Херцберг]]
* [[Цорге]]
* [[Швенда]]
* [[Штолберг (Саксонија-Анхалт)|Штолберг]]
|}

=== Населени места во предгорјето ===

*{{знаме|Долна Саксонија}}: [[Ајнбек]], [[Бад Гандерсхајм]], [[Бокенем]], [[Волфенбител]], [[Гетинген]], [[Дудерштат]], [[Нортхајм]], [[Залцгитер]], [[Финенбург]] и [[Хилдесхајм]].
*{{знаме|Саксонија-Анхалт}}: [[Ајслебен]], [[Ашерслебен]], [[Деренбург]], [[Зангерхаузен]], [[Кведлинбург]], [[Остервик]], [[Ошерслебен]], [[Халберштат]], [[Хетштет]] и [[Штасфурт]].
*{{знаме|Тирингија}}: [[Блајхероде]], [[Зондерсхаузен]], [[Нордхаузен]] и [[Херинген (Тирингија)|Херинген]].

== Поврзано ==
* [[Харц (округ)]]
* [[Херцинска орогенеза]]
* [[Водна регулација во Горен Харц]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
{{рв|Harz}}

* [http://www.harzregion.de/ Регионално здружение на Гарц] {{de}}
* [http://en.harzinfo.de/ Туристички портал на Харц] {{en}}
* [http://www.nationalpark-harz.de/en/ Национален парк Харц] {{en}}
*{{dmoz|World/Deutsch/Regional/Europa/Deutschland/Regionen/Harz/}} {{de}}

{{Региони во Долна Саксонија}}
{{Региони во Саксонија-Анхалт}}

{{coord|51|45|N|10|38|E|region:DE_type:mountain|display=title}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Харц| ]]
[[Категорија:Планински венци во Германија]]
[[Категорија:Планински венци во Тирингија]]
[[Категорија:Планини во Долна Саксонија]]
[[Категорија:Планини и ридови во Саксонија-Анхалт]]
[[Категорија:Шуми во Германија]]
[[Категорија:Региони во Долна Саксонија]]
[[Категорија:Региони во Саксонија-Анхалт]]
[[Категорија:Региони во Тирингија]]
[[Категорија:Германско Средногорје]]
[[Категорија:Природни целини во Германија]]