Вулканска зима

Конверзија на сулфур диоксид во сулфурна киселина, која брзо се кондензира во стратосферата за да формира фини сулфатни аеросоли.

Вулканска зима е намалување на глобалните температури предизвикани од капки сулфурна киселина што го затскриваат Сонцето и го креваат албедото на Земјата (зголемување на рефлексијата на сончевото зрачење) после голема, богата со сулфур, особено експлозивна вулканска ерупција. Климатските ефекти првенствено зависат од количеството на инјектирање на SO₂ и H₂S во стратосферата каде што тие реагираат со OH и H₂O за да формираат H₂SO₄ на временска скала од една недела, а добиените H₂SO₄ аеросоли произведуваат доминантен зрачен ефект. Вулканските стратосферски аеросоли ја ладат површината со рефлексија на сончевото зрачење и ја загреваат стратосферата со апсорпција на копненото зрачење во текот на неколку години. Покрај тоа, трендот на ладење може дополнително да се прошири со механизми за повратна информација атмосфера-мраз-океан. Овие повратни информации можат да продолжат да ја одржуваат студената клима долго откако вулканските аеросоли ќе се распаднат.

Физички процес

Експлозивна вулканска ерупција ослободува материјали од магма во форма на вулканска пепел и гасови во атмосферата. Додека најголемиот дел од вулканската пепел се таложи врз земјата во рок од неколку недели по ерупцијата, влијаејќи само на локалното подрачје за кратко време, испуштениот SO₂ може да доведе до формирање на H₂SO₄ аеросоли во стратосферата. Овие аеросоли можат да ја заокружат хемисферата на изворот на ерупција за неколку недели и да опстојуваат со време на распаѓање на е-преклопување од околу една година. Како резултат на тоа, тие имаат влијание што може да трае неколку години.

Последователното растурање на вулканскиот облак во стратосферата и неговото влијание врз климата се под силно влијание на неколку фактори, вклучувајќи ја сезоната на ерупцијата, географската ширина на изворот на вулканот, и висината на инјектирање. Ако висината на инјектирање на SO₂ остане ограничена на тропосферата, добиените H₂SO₄ аеросоли имаат време на престој од само неколку дена поради тоа што врнежите ефикасно ги отстрануваат. Животниот век на аеросолите H₂SO₄ што произлегуваат од екстратропските ерупции е пократок во споредба со оние од тропските ерупции, поради подолгиот транспортен пат од тропските предели до отстранување низ тропопаузата со средна или висока географска ширина, но екстратропските ерупции го зајакнуваат влијанието врз хемисферската клима со ограничување на аеросолот на една хемисфера. Инјекциите во зима се исто така многу помалку радијативно ефикасни од инјекциите во текот на летото за вулкански ерупции на висока географска ширина, кога е засилено отстранувањето на стратосферските аеросоли во поларните региони.

Се шпекулира дека познатата слика на Мунк била инспирирана од црвениот вулкански аеросолен облак над Осло, произведен од ерупцијата Аву во 1892 година.

Сулфатниот аеросол во контакт со сончевото зрачење преку расејување, предизвикува извонредни атмосферски оптички феномени во стратосферата. Овие феномени вклучуваат сончево затемнување, корона или бишопови прстени, чудна боја на самракот и темни целосни затемнувања на Месечината. Историските записи кои ги документирале овие атмосферски настани се индикации за вулкански зими и датираат од периодите што ѝ претходат на нашата ера.

Набљудувањата на температурата на површината по историските ерупции покажуваат дека не постои корелација помеѓу големината на ерупцијата, претставена со Показател на вулканска избувност или волуменот на ерупцијата, и сериозноста на климатското ладење. Тоа е затоа што големината на ерупцијата не е во корелација со количеството на SO₂.

Ефекти врз живиот свет

Супервулканска калдера, езеро Тоба

Причините за наглото намалување на еден вид, веднаш проследено со период на голема генетска дивергенција меѓу преживеаните – некои истражувачи го припишуваат на вулканските зими. Ваквите настани може да ја намалат популацијата на „доволно ниско ниво за еволутивните промени, кои се случуваат многу побрзо кај малите популации, за да произведат брза диференцијација на населението“. На езерото Тоба, многу видови го намалиле бројот, а се смета дека веројатно се намалила и човечката популација на тој простор, помеѓу 15.000 и 40.000, или дури и помалку.

Литература

• Ambrose, S. H. (2019), „Chapter 6 chronological calibration of Late Pleistocene Modern Human dispersals, climate change and Archaeology with Geochemical Isochrons“, Во Sahle, Yonatan; Reyes-Centeno, Hugo; Bentz, Christian (уред.), Modern Human Origins and Dispersal, Kerns Verlag, стр. 171–213
• Baillie, M. G. L. (1991). „Marking in marker dates: Towards an archaeology with historical precision“. World Archaeology (англиски). 23 (2): 233–243. doi:10.1080/00438243.1991.9980175. ISSN 0043-8243.
• Baldini, James U. L.; Brown, Richard J.; Mawdsley, Natasha (2018-07-04). „Evaluating the link between the sulfur-rich Laacher See volcanic eruption and the Younger Dryas climate anomaly“. Climate of the Past (English). 14 (7): 969–990. Bibcode:2018CliPa..14..969B. doi:10.5194/cp-14-969-2018. ISSN 1814-9324. S2CID 54645397.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
• Baldini, James U. L.; Brown, Richard J.; McElwaine, Jim N. (2015-11-30). „Was millennial scale climate change during the Last Glacial triggered by explosive volcanism?“. Scientific Reports (англиски). 5 (1): 17442. Bibcode:2015NatSR...517442B. doi:10.1038/srep17442. ISSN 2045-2322. PMC 4663491. PMID 26616338.
• Bay, Ryan C.; Bramall, Nathan; Price, P. Buford (2004-04-27). „Bipolar correlation of volcanism with millennial climate change“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 101 (17): 6341–6345. Bibcode:2004PNAS..101.6341B. doi:10.1073/pnas.0400323101. PMC 404046. PMID 15096586.
• Black, Benjamin A.; Lamarque, Jean-François; Marsh, Daniel R.; Schmidt, Anja; Bardeen, Charles G. (2021-07-20). „Global climate disruption and regional climate shelters after the Toba supereruption“. Proceedings of the National Academy of Sciences (англиски). 118 (29). Bibcode:2021PNAS..11813046B. doi:10.1073/pnas.2013046118. ISSN 0027-8424. PMC 8307270 . PMID 34230096 .
• Büntgen, Ulf; Allen, Kathy; Anchukaitis, Kevin J.; Arseneault, Dominique; Boucher, Étienne; Bräuning, Achim; Chatterjee, Snigdhansu; Cherubini, Paolo; Churakova (Sidorova), Olga V.; Corona, Christophe; Gennaretti, Fabio; Grießinger, Jussi; Guillet, Sebastian; Guiot, Joel; Gunnarson, Björn (2021-06-07). „The influence of decision-making in tree ring-based climate reconstructions“. Nature Communications (англиски). 12 (1): 3411. Bibcode:2021NatCo..12.3411B. doi:10.1038/s41467-021-23627-6. ISSN 2041-1723. PMC 8184857 . PMID 34099683 . S2CID 235369890 .
• Büntgen, Ulf; Myglan, Vladimir S.; Ljungqvist, Fredrik Charpentier; McCormick, Michael; Di Cosmo, Nicola; Sigl, Michael; Jungclaus, Johann; Wagner, Sebastian; Krusic, Paul J.; Esper, Jan; Kaplan, Jed O.; de Vaan, Michiel A. C.; Luterbacher, Jürg; Wacker, Lukas; Tegel, Willy (2016). „Cooling and societal change during the Late Antique Little Ice Age from 536 to around 660 AD“. Nature Geoscience (англиски). 9 (3): 231–236. Bibcode:2016NatGe...9..231B. doi:10.1038/ngeo2652. ISSN 1752-0908.
• Chesner, C. A.; Rose, W. I.; Deino, A.; Drake, R.; Westgate, J. A. (1991). „Eruptive history of Earth's largest Quaternary caldera (Toba, Indonesia) clarified“. Geology. 19 (3): 200. Bibcode:1991Geo....19..200C. doi:10.1130/0091-7613(1991)019<0200:ehoesl>2.3.co;2. ISSN 0091-7613.
• Cole-Dai, Jihong (2010). „Volcanoes and climate“. WIREs Climate Change (англиски). 1 (6): 824–839. Bibcode:2010WIRCC...1..824C. doi:10.1002/wcc.76. ISSN 1757-7780. S2CID 128914963.
• Cox, Grant M.; Halverson, Galen P.; Stevenson, Ross K.; Vokaty, Michelle; Poirier, André; Kunzmann, Marcus; Li, Zheng-Xiang; Denyszyn, Steven W.; Strauss, Justin V.; Macdonald, Francis A. (2016). „Continental flood basalt weathering as a trigger for Neoproterozoic Snowball Earth“. Earth and Planetary Science Letters (англиски). 446: 89–99. Bibcode:2016E&PSL.446...89C. doi:10.1016/j.epsl.2016.04.016.
• Donnadieu, Yannick; Goddéris, Yves; Ramstein, Gilles; Nédélec, Anne; Meert, Joseph (2004). „A 'snowball Earth' climate triggered by continental break-up through changes in runoff“. Nature (англиски). 428 (6980): 303–306. Bibcode:2004Natur.428..303D. doi:10.1038/nature02408. ISSN 1476-4687. PMID 15029192. S2CID 4393545.
• Du, Wenjing; Cheng, Hai; Xu, Yao; Yang, Xunlin; Zhang, Pingzhong; Sha, Lijuan; Li, Hanying; Zhu, Xiaoyan; Zhang, Meiliang; Stríkis, Nicolás M.; Cruz, Francisco W.; Edwards, R. Lawrence; Zhang, Haiwei; Ning, Youfeng (2019). „Timing and structure of the weak Asian Monsoon event about 73,000 years ago“. Quaternary Geochronology (англиски). 53: 101003. Bibcode:2019QuGeo..5301003D. doi:10.1016/j.quageo.2019.05.002. S2CID 182194684.
• Goddéris, Y.; Donnadieu, Y.; Nédélec, A.; Dupré, B.; Dessert, C.; Grard, A.; Ramstein, G.; François, L.M. (2003). „The Sturtian 'snowball' glaciation: fire and ice“. Earth and Planetary Science Letters (англиски). 211 (1–2): 1–12. Bibcode:2003E&PSL.211....1G. doi:10.1016/S0012-821X(03)00197-3.
• Guillet, Sébastien; Corona, Christophe; Ludlow, Francis; Oppenheimer, Clive; Stoffel, Markus (2020-04-21), „Climatic and societal impacts of a "forgotten" cluster of volcanic eruptions in 1108-1110 CE“, Scientific Reports (англиски), 10 (1): 6715, doi:10.5281/zenodo.3724674, PMC 7174372, PMID 32317759, Посетено на 2023-06-21
• Guillet, Sébastien; Corona, Christophe; Oppenheimer, Clive; Lavigne, Franck; Khodri, Myriam; Ludlow, Francis; Sigl, Michael; Toohey, Matthew; Atkins, Paul S.; Yang, Zhen; Muranaka, Tomoko; Horikawa, Nobuko; Stoffel, Markus (2023). „Lunar eclipses illuminate timing and climate impact of medieval volcanism“. Nature (англиски). 616 (7955): 90–95. Bibcode:2023Natur.616...90G. doi:10.1038/s41586-023-05751-z. ISSN 1476-4687. PMC 10076221 . PMID 37020006 .
• Hoffman, Paul F.; Abbot, Dorian S.; Ashkenazy, Yosef; Benn, Douglas I.; Brocks, Jochen J.; Cohen, Phoebe A.; Cox, Grant M.; Creveling, Jessica R.; Donnadieu, Yannick; Erwin, Douglas H.; Fairchild, Ian J.; Ferreira, David; Goodman, Jason C.; Halverson, Galen P.; Jansen, Malte F. (2017-11-03). „Snowball Earth climate dynamics and Cryogenian geology-geobiology“. Science Advances (англиски). 3 (11): e1600983. Bibcode:2017SciA....3E0983H. doi:10.1126/sciadv.1600983. ISSN 2375-2548. PMC 5677351. PMID 29134193.
• Huang, Chi-Yue; Zhao, Meixun; Wang, Chia-Chun; Wei, Ganjian (2001-10-15). „Cooling of the South China Sea by the Toba Eruption and correlation with other climate proxies ~71,000 years ago“. Geophysical Research Letters (англиски). 28 (20): 3915–3918. Bibcode:2001GeoRL..28.3915H. doi:10.1029/2000GL006113. S2CID 128903263.
• Iacovino, Kayla; Ju-Song, Kim; Sisson, Thomas; Lowenstern, Jacob; Kuk-Hun, Ri; Jong-Nam, Jang; Kun-Ho, Song; Song-Hwan, Ham; Oppenheimer, Clive; Hammond, James O. S.; Donovan, Amy; Liu, Kosima W.; Kum-Ran, Ryu (2016-11-04). „Quantifying gas emissions from the "Millennium Eruption" of Paektu volcano, Democratic People's Republic of Korea/China“. Science Advances (англиски). 2 (11): e1600913. Bibcode:2016SciA....2E0913I. doi:10.1126/sciadv.1600913. ISSN 2375-2548. PMC 5262451. PMID 28138521.
• Jackson, Lily J.; Stone, Jeffery R.; Cohen, Andrew S.; Yost, Chad L. (2015). „High-resolution paleoecological records from Lake Malawi show no significant cooling associated with the Mount Toba supereruption at ca. 75 ka“. Geology (англиски). 43 (9): 823–826. Bibcode:2015Geo....43..823J. doi:10.1130/G36917.1. ISSN 0091-7613.
• Jones, Morgan T.; Jerram, Dougal A.; Svensen, Henrik H.; Grove, Clayton (2016). „The effects of large igneous provinces on the global carbon and sulphur cycles“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 441: 4–21. Bibcode:2016PPP...441....4J. doi:10.1016/j.palaeo.2015.06.042. ISSN 0031-0182.
• LaMarche, Valmore C.; Hirschboeck, Katherine K. (1984). „Frost rings in trees as records of major volcanic eruptions“. Nature (англиски). 307 (5947): 121–126. Bibcode:1984Natur.307..121L. doi:10.1038/307121a0. ISSN 1476-4687. S2CID 4370382.
• Lane, Christine S.; Chorn, Ben T.; Johnson, Thomas C. (2013-05-14). „Ash from the Toba supereruption in Lake Malawi shows no volcanic winter in East Africa at 75 ka“. Proceedings of the National Academy of Sciences (англиски). 110 (20): 8025–8029. Bibcode:2013PNAS..110.8025L. doi:10.1073/pnas.1301474110. ISSN 0027-8424. PMC 3657767. PMID 23630269.
• Lin, Jiamei; Abbott, Peter M.; Sigl, Michael; Steffensen, Jørgen P.; Mulvaney, Robert; Severi, Mirko; Svensson, Anders (2023). „Bipolar ice-core records constrain possible dates and global radiative forcing following the ~74 ka Toba eruption“. Quaternary Science Reviews. 312: 108162. Bibcode:2023QSRv..31208162L. doi:10.1016/j.quascirev.2023.108162. ISSN 0277-3791. S2CID 259400126 .
• Lohmann, Johannes; Lin, Jiamei; Vinther, Bo M.; Rasmussen, Sune O.; Svensson, Anders (2023-05-22). „State-dependent impact of major volcanic eruptions observed in ice-core records of the last glacial period“. EGUsphere (English): 1–27. doi:10.5194/egusphere-2023-948.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
• Lohmann, Johannes; Svensson, Anders (2022-09-02). „Ice core evidence for major volcanic eruptions at the onset of Dansgaard–Oeschger warming events“. Climate of the Past (English). 18 (9): 2021–2043. Bibcode:2022CliPa..18.2021L. doi:10.5194/cp-18-2021-2022. ISSN 1814-9324.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
• Lu, Kai; Mitchell, Ross N.; Yang, Chuan; Zhou, Jiu-Long; Wu, Li-Guang; Wang, Xuan-Ce; Li, Xian-Hua (2022). „Widespread magmatic provinces at the onset of the Sturtian snowball Earth“. Earth and Planetary Science Letters (англиски). 594: 117736. Bibcode:2022E&PSL.59417736L. doi:10.1016/j.epsl.2022.117736. S2CID 251142174 .
• McConnell, Joseph R.; Sigl, Michael; Plunkett, Gill; Burke, Andrea; Kim, Woon Mi; Raible, Christoph C.; Wilson, Andrew I.; Manning, Joseph G.; Ludlow, Francis; Chellman, Nathan J.; Innes, Helen M.; Yang, Zhen; Larsen, Jessica F.; Schaefer, Janet R.; Kipfstuhl, Sepp (2020-07-07). „Extreme climate after massive eruption of Alaska's Okmok volcano in 43 BCE and effects on the late Roman Republic and Ptolemaic Kingdom“. Proceedings of the National Academy of Sciences (англиски). 117 (27): 15443–15449. Bibcode:2020PNAS..11715443M. doi:10.1073/pnas.2002722117. ISSN 0027-8424. PMC 7354934. PMID 32571905.
• Miller, Gifford H.; Geirsdóttir, Áslaug; Zhong, Yafang; Larsen, Darren J.; Otto-Bliesner, Bette L.; Holland, Marika M.; Bailey, David A.; Refsnider, Kurt A.; Lehman, Scott J.; Southon, John R.; Anderson, Chance; Björnsson, Helgi; Thordarson, Thorvaldur (2012). „Abrupt onset of the Little Ice Age triggered by volcanism and sustained by sea-ice/ocean feedbacks: LITTLE ICE AGE TRIGGERED BY VOLCANISM“. Geophysical Research Letters (англиски). 39 (2): n/a. Bibcode:2012GeoRL..39.2708M. doi:10.1029/2011GL050168. S2CID 15313398.
• Mitchell, Ross N.; Gernon, Thomas M.; Nordsvan, Adam; Cox, Grant M.; Li, Zheng-Xiang; Hoffman, Paul F. (2019-05-17). „Hit or miss: Glacial incisions of snowball Earth“. Terra Nova (англиски). 31 (4): 381–389. Bibcode:2019TeNov..31..381M. doi:10.1111/ter.12400. ISSN 0954-4879. S2CID 146576539.
• Petraglia, Michael D.; Ditchfield, Peter; Jones, Sacha; Korisettar, Ravi; Pal, J.N. (2012). „The Toba volcanic super-eruption, environmental change, and hominin occupation history in India over the last 140,000 years“. Quaternary International (англиски). 258: 119–134. Bibcode:2012QuInt.258..119P. doi:10.1016/j.quaint.2011.07.042.
• Polyak, Victor J.; Asmerom, Yemane; Lachniet, Matthew S. (2017-09-01). „Rapid speleothem δ13C change in southwestern North America coincident with Greenland stadial 20 and the Toba (Indonesia) supereruption“. Geology (англиски). 45 (9): 843–846. Bibcode:2017Geo....45..843P. doi:10.1130/G39149.1. ISSN 0091-7613.
• Pu, Judy P.; Macdonald, Francis A.; Schmitz, Mark D.; Rainbird, Robert H.; Bleeker, Wouter; Peak, Barra A.; Flowers, Rebecca M.; Hoffman, Paul F.; Rioux, Matthew; Hamilton, Michael A. (2022-11-25). „Emplacement of the Franklin large igneous province and initiation of the Sturtian Snowball Earth“. Science Advances (англиски). 8 (47): eadc9430. Bibcode:2022SciA....8C9430P. doi:10.1126/sciadv.adc9430. ISSN 2375-2548. PMC 9683727 . PMID 36417531 .
• Rampino, Michael R.; Self, Stephen (1982). „Historic Eruptions of Tambora (1815), Krakatau (1883), and Agung (1963), their Stratospheric Aerosols, and Climatic Impact“. Quaternary Research (англиски). 18 (2): 127–143. Bibcode:1982QuRes..18..127R. doi:10.1016/0033-5894(82)90065-5. ISSN 0033-5894. S2CID 140594715.
• Robock, Alan (May 2000). „Volcanic eruptions and climate“. Reviews of Geophysics. 38 (2): 191–219. Bibcode:2000RvGeo..38..191R. doi:10.1029/1998RG000054. ISSN 8755-1209. S2CID 1299888.
• Rooney, Alan D.; Macdonald, Francis A.; Strauss, Justin V.; Dudás, Francis Ö.; Hallmann, Christian; Selby, David (2014-01-07). „Re-Os geochronology and coupled Os-Sr isotope constraints on the Sturtian snowball Earth“. Proceedings of the National Academy of Sciences (англиски). 111 (1): 51–56. Bibcode:2014PNAS..111...51R. doi:10.1073/pnas.1317266110. ISSN 0027-8424. PMC 3890860. PMID 24344274.
• Salzer, Matthew W.; Hughes, Malcolm K. (2007). „Bristlecone pine tree rings and volcanic eruptions over the last 5000 yr“. Quaternary Research (англиски). 67 (1): 57–68. Bibcode:2007QuRes..67...57S. doi:10.1016/j.yqres.2006.07.004. ISSN 0033-5894. S2CID 14654597.
• Schmidt, Anja; Black, Benjamin A. (2022-05-31). „Reckoning with the Rocky Relationship Between Eruption Size and Climate Response: Toward a Volcano-Climate Index“. Annual Review of Earth and Planetary Sciences (англиски). 50 (1): 627–661. Bibcode:2022AREPS..50..627S. doi:10.1146/annurev-earth-080921-052816. ISSN 0084-6597. S2CID 249256881 .
• Schneider, Lea; Smerdon, Jason E.; Büntgen, Ulf; Wilson, Rob J. S.; Myglan, Vladimir S.; Kirdyanov, Alexander V.; Esper, Jan (2015-06-16). „Revising midlatitude summer temperatures back to A.D. 600 based on a wood density network“. Geophysical Research Letters (англиски). 42 (11): 4556–4562. Bibcode:2015GeoRL..42.4556S. doi:10.1002/2015GL063956. ISSN 0094-8276. S2CID 315821.
• Schulz, Hartmut; Emeis, Kay-Christian; Erlenkeuser, Helmut; von Rad, Ulrich; Rolf, Christian (2002). „The Toba Volcanic Event and Interstadial/Stadial Climates at the Marine Isotopic Stage 5 to 4 Transition in the Northern Indian Ocean“. Quaternary Research (англиски). 57 (1): 22–31. Bibcode:2002QuRes..57...22S. doi:10.1006/qres.2001.2291. ISSN 0033-5894. S2CID 129838182.
• Menking, James A.; Shackleton, Sarah A.; Bauska, Thomas K.; Buffen, Aron M.; Brook, Edward J.; Barker, Stephen; Severinghaus, Jeffrey P.; Dyonisius, Michael N.; Petrenko, Vasilii V. (2022-09-16). „Multiple carbon cycle mechanisms associated with the glaciation of Marine Isotope Stage 4“. Nature Communications (англиски). 13 (1): 5443. Bibcode:2022NatCo..13.5443M. doi:10.1038/s41467-022-33166-3. ISSN 2041-1723. PMC 9481522 . PMID 36114188 .
• Sigl, Michael; Toohey, Matthew; McConnell, Joseph R.; Cole-Dai, Jihong; Severi, Mirko (2021-03-02), HolVol: Reconstructed volcanic stratospheric sulfur injections and aerosol optical depth for the Holocene (9500 BCE to 1900 CE) (англиски), Pangaea, doi:10.1594/PANGAEA.928646
• Sigl, M.; Winstrup, M.; McConnell, J. R.; Welten, K. C.; Plunkett, G.; Ludlow, F.; Büntgen, U.; Caffee, M.; Chellman, N.; Dahl-Jensen, D.; Fischer, H.; Kipfstuhl, S.; Kostick, C.; Maselli, O. J.; Mekhaldi, F. (2015). „Timing and climate forcing of volcanic eruptions for the past 2,500 years“. Nature (англиски). 523 (7562): 543–549. Bibcode:2015Natur.523..543S. doi:10.1038/nature14565. ISSN 1476-4687. PMID 26153860. S2CID 4462058.
• Soden, Brian J.; Wetherald, Richard T.; Stenchikov, Georgiy L.; Robock, Alan (2002-04-26). „Global Cooling After the Eruption of Mount Pinatubo: A Test of Climate Feedback by Water Vapor“. Science (англиски). 296 (5568): 727–730. Bibcode:2002Sci...296..727S. doi:10.1126/science.296.5568.727. ISSN 0036-8075. PMID 11976452.
• Svensson, A.; Bigler, M.; Blunier, T.; Clausen, H. B.; Dahl-Jensen, D.; Fischer, H.; Fujita, S.; Goto-Azuma, K.; Johnsen, S. J.; Kawamura, K.; Kipfstuhl, S.; Kohno, M.; Parrenin, F.; Popp, T.; Rasmussen, S. O. (2013-03-19). „Direct linking of Greenland and Antarctic ice cores at the Toba eruption (74 ka BP)“. Climate of the Past (English). 9 (2): 749–766. Bibcode:2013CliPa...9..749S. doi:10.5194/cp-9-749-2013. ISSN 1814-9324. S2CID 17741316.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
• Toohey, Matthew; Krüger, Kirstin; Schmidt, Hauke; Timmreck, Claudia; Sigl, Michael; Stoffel, Markus; Wilson, Rob (2019). „Disproportionately strong climate forcing from extratropical explosive volcanic eruptions“. Nature Geoscience (англиски). 12 (2): 100–107. Bibcode:2019NatGe..12..100T. doi:10.1038/s41561-018-0286-2. ISSN 1752-0908. S2CID 134897088.
• Williams, Martin A.J.; Ambrose, Stanley H.; van der Kaars, Sander; Ruehlemann, Carsten; Chattopadhyaya, Umesh; Pal, Jagannath; Chauhan, Parth R. (2009). „Environmental impact of the 73ka Toba super-eruption in South Asia“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (англиски). 284 (3–4): 295–314. Bibcode:2009PPP...284..295W. doi:10.1016/j.palaeo.2009.10.009.
• Wilson, Rob; Anchukaitis, Kevin; Briffa, Keith R.; Büntgen, Ulf; Cook, Edward; D'Arrigo, Rosanne; Davi, Nicole; Esper, Jan; Frank, Dave; Gunnarson, Björn; Hegerl, Gabi; Helama, Samuli; Klesse, Stefan; Krusic, Paul J.; Linderholm, Hans W. (2016). „Last millennium northern hemisphere summer temperatures from tree rings: Part I: The long term context“. Quaternary Science Reviews (англиски). 134: 1–18. Bibcode:2016QSRv..134....1W. doi:10.1016/j.quascirev.2015.12.005.
• Yost, Chad L.; Jackson, Lily J.; Stone, Jeffery R.; Cohen, Andrew S. (2018). „Subdecadal phytolith and charcoal records from Lake Malawi, East Africa imply minimal effects on human evolution from the ~74 ka Toba supereruption“. Journal of Human Evolution (англиски). 116: 75–94. doi:10.1016/j.jhevol.2017.11.005. PMID 29477183.
• Zhong, Y.; Miller, G. H.; Otto-Bliesner, B. L.; Holland, M. M.; Bailey, D. A.; Schneider, D. P.; Geirsdottir, A. (2011-12-01). „Centennial-scale climate change from decadally-paced explosive volcanism: a coupled sea ice-ocean mechanism“. Climate Dynamics (англиски). 37 (11): 2373–2387. Bibcode:2011ClDy...37.2373Z. doi:10.1007/s00382-010-0967-z. ISSN 1432-0894. S2CID 54881452.
• Lan, Zhongwu; Li, Xianhua; Zhu, Maoyan; Chen, Zhong-Qiang; Zhang, Qirui; Li, Qiuli; Lu, Dingbiao; Liu, Yu; Tang, Guoqiang (2014). „A rapid and synchronous initiation of the wide spread Cryogenian glaciations“. Precambrian Research (англиски). 255: 401–411. Bibcode:2014PreR..255..401L. doi:10.1016/j.precamres.2014.10.015.
• Zielinski, G. A.; Mayewski, P. A.; Meeker, L. D.; Whitlow, S.; Twickler, M. S.; Taylor, K. (1996-04-15). „Potential atmospheric impact of the Toba Mega-Eruption ~71,000 years ago“. Geophysical Research Letters (англиски). 23 (8): 837–840. Bibcode:1996GeoRL..23..837Z. doi:10.1029/96GL00706.

Надворешни врски

• Вулканска зима на Ризницата ^?