Анегдоти во Македонија

Анегдоти во Република Македонија се одликуваат со устен облик на пројавување и функционирање и како такви се пренесуваат од колено на колено од време на време во предписмениот период.

Како најстари пишани документи во кои се застапени анегдоти како жанр се третираат. Анегдотите за првпат се среќаваат во збирката народни умотворби за наука и литературата, книга Х, Софија, 1894 година, напишана од Марко К. Цепенков, како и во збирката „Насредин Оџа, Бегове досетки и буладаштини во приказните“, Белград, 1894 г., од Стеван Сремац.

Анегдотите како жанр се живо културно наследство кое сe среќава во реперторот na раскажувачите од сите културно-јазични групи во Република Македонија. Тие се се уште тема на излагање на домашни и странски меѓународни научни конференции, како и за изработка на поединечни научни трудови (магистерски и докторски студии).

Презентацијата на анегдотите е загарантирана и медиумска: - текстови од различни региони и региони објавени во списанија и весници; - сценски претстави за деца и возрасни на МРТВ.

Опис на анегнотите

Анегдотите во Република Македонија претставува збирно нематеријално културно наследство што живее во усна форма на манифестирање. Пренесувајќи ги различните процеси на орално пренесување, и вертикална и хоризонтална насока, искуствата на многу генерации се пренесени во анегдоти. Националното искуство во нив се дистрибуира во форма на синтетизирана национална мудрост со што содржат вонвременски, општочовечки вредносни норми коишто се однесуваат на сите области а човековиот живот (религија, култура, јазик).

Покрај очигледните карактеристики, народните приказни од Република Македонија се разликуваат и по својот посебен облик на распространување меѓу етничките групи.

Сите видови анегдоти се застапени во националната проза на Република Македонија, кои се застапени и во Националната класификација на културното наследство. Анегдотите регистрирани на територијата на Република Македонија се систематизирани според:

• анегдоти со нетипизирани комични ликови;
• анегдоти во кои дејството го реализираат типизирани комични јунаци: фолклорниот лик на Насрeдин оџа и Итар Пејо;
• начинот на функционирање на хуморот во анегдотите;
• теми и мотиви во анегдоти од Република Македонија, според нивната застапеност во меѓународната класификација.

Посебни карактеристики

Посебните карактеристики на анегдотите во Р Македонија реализирани од типични херои - фолклорниот лик на Итар Пејо и Насредин-оџа. Причината за тоа е долгогодишното искуство на мудриот човек, кој знаел дека мудроста на народот најмногу и одговара на публиката поради авторитетот на типичните стрип херои. Следствено, локалитетните групи на анегдоти претставени во Националната класификација на културното наследство во Република Македонија може да се видат под најзастапената група на анегдоти со наведените типизирани херои. Токму затоа, во Елаборатот посебно се третирани карактеристиките на фолклорните ликови Итар Пејо и Насредин-оџа, со што се утврдуваат основните сличности и разлики меѓу овие типизирани стрип херои, како и причините што довеле до тоа. Тематски циклусот анегдоти за Итар Пејо и Насредин-оџа се дели на неколку општи категории. Анегдотите во Република Македонија во чие дејство учествуваат фолклорните ликови на двајцата комични јунаци кои се поделени во три основни групи:

1. Анегдоти со Итар Пејо;

2. Анегдоти со Итар Пејо и Насредин-оџа;

3. Анегдоти со Насредин-оџа.

Целата збирка анегдоти пронајдена во архивата на Институтот за фолклор „Марко Цепенков“ во Скопје содржи две општи категории во зависност од учеството на комичните ликови во сижетното дејство:

1. Анегноти со позитивни ликови;

2. Анегноти со негативни ликови.

Анегдотите од втората категорија се делат на две подгрупи:

2.1. Анегдоти во кои фолклорните ликови на Итар Пејо и Насредин- оџа се јавуваат како привидно глупави луѓе;

2.2. Анегдоти во кои Итар Пејо и Насредин-оџа дејствуваат како вистински глупави луѓе. Посебните карактеристики на овој вид анегдота се однесуваат на посебниот начин на дејствување на типиризаните комични јунаци кои во текот на сижето дејствуваат зад маската на будалата, за разлика од другите ситуации во кои дејството на комичните јунаци го релизира или дејствува со некоја мудра постапка.Тука, носителите на фолклорната традиција презентираат обид да се исмее и надитри комичниот јунак од неговите соперници по итрина. Изградбата на естетската форма на дејството се состои во транспортирање на јунакот додека тој не биде свесен за трикот и играта на противниците. Симулирана глупост е одлична маска зад која херојот ги крие дејствата на непријателот и противничката конструкција. На површината од творбата комичниот лик делува дека верува во нивните кажувања и (привидно) дека ја пушта маската на глупакот со цел соперниците да не го насетат неговото учество во играта. Така, народните мудреци на слушателите им овозможуваат посебно естетско искуство: тие мислат дека се организатори на сижетното дејство, непријателите на комичниот јунак, всушност, претставуваат само обични марионети во раката на вистинскиот итрец.

Скриената акција на јунакот е сценарио на народниот мудрец кој знае дека декодирањето на трикот може да го направи само специфичното дејство на херојот - уништувањето на антагонистите. Крајниот резултат настанува врв основа на согласност од двете страни - итриот комичен јунак и неговите итри соперници. Од гледна точка на соперниците, објектот на исмевање и надитрување е традиционалниот комичен јунак, а од перспектива на националниот мудрец, вистински објект на исмевање се соперниците.

Потекло

Анегдотите во Република Македонија пред се, имаат универзален карактер, чии основните мотиви се среќаваат во речиси секоја култура има заедничко манифестирање пред локалното население. Но, анегдотите на македонското тло имаат и регионални специфичности, особено во типизираните ликови каде се гледаат различните културни елементи кои настанале под влијание на другите култури на Балканскиот Полуостров

Вредности и значење на анегдотите

Во анегдотите од Република Македонија се зачувани најстарите културни вредности со безвременски и современи сознанија. Во различни културно-историски настани и ситуации, анегдотите го претставуваа најбезбедниот облик на согледување на вистината на луѓето, кои зборува за авторитетот и имунитетот на нетипизираните и типизирани комични јунаци за разни незадоволства. Како гласноговорници на народот, низ маската на хуморот овие фолклорни јунаци на народот се учители на моќниците кои само требало да ја слушнат и разберат нивната мудрост. Токму овие елементи кои се појавуваат на површината на творештвото во нашето усно толкување, националниот творец ги користи во функција на обезбедување на нивото на отпор.

Критериуми што се однесуваат на анегдотите

1. Автентичност - специфичноста на усното толкување во секој регион и културно-јазично опкружување во територијалната рамка на Република Македонија со разликите на сопствената лингвистичка манифестација што ја претставува автентичноста на целиот фонд на жанрот народна анегдота во Република Македонија.

2. Реткост - во усното изведување на анегдотите на секоја област во територијалните рамки на Република Македонија се забележуваат низа варијантни особености што се карактеристични за соодветната област. Покрај изведбата на анегдоти на македонски јазик и на јазиците на етничките групи, феноменот на двојазичност во толкувањата е од особен интерес за фолклористите и научниците. Оваа појава е особено честа во руралните средини каде што има мешано население: покрај македонскиот народ има и припадници на етнички групи.

Во макронаративните сесии, говорниците се претставници на културно-јазичната средина (наспроти микронаративните сесии, кои се исклучиво репрезентативни на една културно-јазична популација) во овие области постои специфичен вид на културно -јазични средини која се рефлектира во размената на творештвото, односно учење на нова анегдота со друга јазична средина, нејзино меморирање и „преведување“ на сопствениот јазик и усна изведба пред говорителите на јазичната средина. Токму во некои делови од овие анегдоти се забележува двојазичност во толкувањето ова е од особена важност за науката бидејќи и токму „непреведени“ сегменти се доказ и укажуваат на потеклото и и првичниот извор на анегдотата.

Двојните усни толкувања се од особен интерес за оние кои се специјалисти за проучување на националните анегдоти, кои покрај сопствениот јазик го познаваат и зборуваат и јазикот на етничките групи од соодветната област.

3. Различност - Локалните типови на анегдоти, како манифестација на овие анегдоти за Итар Пејо и Насрeдин-оџа во Република Македонија се толку масовно застапени во овие региони и во репертоарот на овие етнички групи. Според промените во пласманот на делата од една во друга културно-јазична средина, целиот фонд на анегдоти од архивата на Институтот за фолклор „Марко Цепенков“ од Скопје може да се подели во следните групи:

Анегдоти во кои настанала деноминација на главниот јунак во творбата. Во овие творби, името на еден фолклорен лик се заменува со името на друг фолклорен лик, без поголеми промени во традиционалната општествена структура.

Анегдоти во кои сижетното дејство се реализира по пат на надлажување. Како основа тема во оваа група анегдоти застапено е духовното парирање на двајцата шегобијци. Таквото парирање,обично е со карактер на верско и национално соперништво.

Анегдоти во кои двајцата шегобијци одат заедно по светот и бијат шега со простите и глупавите. Оваа група на анегдоти, во која фолклорните фигури на Итар Пејо и Насрeдин-оџа се рамноправни по ум и итрина, и во кои тие двајца дејствуваат како побратими, ја создале, веројатно, подоцна откако соперниците одат во мене го измериле својот ум и мајсторство меѓусебното лажење и надмудрување.

4. Интегралност - Со сите свои разновидности манифестирани во различни варијанти (како резултат на промени поради дополнувања, скратувања и други преработки) во македонскиот фолклор и во фолклорот на разни етнички групи, анегдотите во Р Македонија претставуваат збирка на заеднички културни вредности за целиот регион.

5. Возраст - усното пренесување на анегдотите ги содржи најстарите облици на културата на смеењето како колективен начин на размислување и индивидуалната посебност во секоја креација на стари теми и мотиви. Противречностите во ликовите на двата типизирани комични лика - Итар Пејо и Насредин оџа - потекнуваат од најстарите облици на народното творештво и црпат од архаичните митови за создавањето на светот. Според тоа, потеклото на зголемената димензионалност на овие фолклорни ликови лежи во синкретизмот карактеристичен за фолклорот, каде што во одреден временски период во еден лик било можно присуство на два спротивставени лика - мудрост и глупост.

Нематеријално културно наследство

Анегдотите се признати како нематеријално (духовно) значајно културно наследство на Република Македонија од особено значење, поткатегорија исклучително значење.

Литература

• Aarne Anti-Stith Thompson, "The Types of the folktale" Класификација и библиографија, Verzeichnis der Marchen typen на Antti Aarne (FFC.3), преведено и зголемено од Стит Томпсон, Втора ревизија, Хелсинки, (FFC, 184).
• М. Твркер од Ацеро, Насредин оџа во Европа, Балканот и особено во Романија, 5-ти Меѓународен конгрес за турска народна култура, Насредин оџа, Анкара, 1996, 1-24.
• Антон Зијдервелд, Шегите и нивната врска со социјалната реалност, социјални истражувања 35, Њујорк, 1986.
• Ангелова Росица, Лобими херои на хумористичките приказни и анегдотите во други слoвeнски и неславенски народи, Отделен отпечшатник од спишани „Език и литература“, XX Година XXVIII, I, Книшка 3, Софија, 1973.
• Ановска Клеанти, Насрадин оџа во македонските, турските и влашките анегдоти, И.
• Апте М.Л. Хумор и смеа, Лондон, 1985.
• Марзолф Улрих, Хумор и идеологија. Студија на случај во Настрадин оџа анегноти во дваесеттиот век, V. Milletleraeasx Twrk Halk Kwltwrw Kongresi, Nasredin Hoca, Анкара, 1996, 140-148.
• Бајрактаеревие Фехим, Проблем на Насрадин оџа, Прилози за литературата, јазикот, историјата и фолклорот, Белград, 1934.
• Baykara Tuncer, Nasraddin Hodja and His Period, 1st International Nasredin Hodja Symposium papers, Kwltwr Ministrylxgx Public Kwltwrwnw Research Department Publicationsx: 131, Семинар, Серии на конгресни трудови: 28, Анкара, 1990,33-39.
• Боратав Н.Пертев, Насрадин оџа во традицијата на балканските земји, „Македонски фолклор", XIX, 38, Скопје, 21-23.
• Boratav N. Pertev - Eberhard W., Typen türkischer Volksmarchen, Wiesbaden, 1953.
• Burrill R. Kathleen, Humour and the Persona of Nasraddin Hoca, I. Milletlterarasx Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Kwltwr Bakanlx}x Halk Kwltwrwnw Ara{txrma Dairesi Yayxnlarx:131, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi:28, Ankara, 1990, 57-68.
• Валчев Величко, Езоп, Настрадин оџа и Итар Пејо, Настрадин оџа и бугарскиот фолклор, Научни документи и информации Софија, 1997, 73-87.
• Gqzaydxn Nevzat, Twrk Fxkralarxnxn Tasnifi Wzerine Bazi Dw{wnceler ve Bir Tasnif Denemesi, Uluslararsx Yunus Emre, Nasreddin Hoca, Karamoglu Mehmet Bey ve Twrk Dili Semineri Bildirileri, Ankara, 1977.
• Gwnay Umay, Насредин оџа Fxkralarx ve Masallar Konusunda dw{wnceler, I. Milletlerarasx Nasreddin Hoca Sempozyumy Bildirileri, Анкара, 1990, 100-103.
• Јурковиќ Живко, Poenta u vicu i anegdoti, Rad XXXVII kongresa SZFJ, Плитвички езера, 1990, 323.
• Dajkman Artur, Poucne price, Orijentalni humor-kulture istoka, Casopis za filologiju, knjizevnost i umetnost Istoka, Beograd, 1986, 15.
• Dieter Glade, Der Character Nasreddin Hocas, I. Milletlerarasx Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1990, 87-97.
• Dinekov P. - Stoñkova S., Bitovi prikazki i anegdoti, BÝlgarsko narodno tvor~estvo, SofiÔ, 1963, 28.
• Добрева Доротеа, Многуликиот Настрадин . Кон проблемите на ликот и неговата распространетост на Балканот, Насрадин и бугарскиот фолклор, Научни извештаи и списанија, Софија, 1997, 52-66.
• Хаџиосмановиќ Ламија, Насрадин оџа во Босна и Херцеговина и неговата паралела во Турција, „Македонски фолклор" 38, XIX, 1986, Скопје, 33-37.
• Хајт Гилберт, Анатомијата на сатирата, Принстон, Њу Џерси, 1962.
• Хонко Лаури, Жанровска анализа во фолклористиката и компаративната религија, Теменос 3, 1968, 51.
• Харитонов М.С., Дваесет и четири Насредина, Москва, 1986.
• Алимов Ибрахим, Социјално-етички проблеми во анегдотите на местните последователи на Настрадин оџа, Настрадин оџа и бугарскиот фолклор, Научни доклади, Софија, 1997, 134-150.
• Илиќ Милош, Социологија на културата и уметноста, Хуморот и неговите социо-културни карактеристики, Белград, 1980, 253.
• Joseph Campbell, The Hero with a Thousand Faces, Cleveland, 1949.
• Кнежевиќ Никола, едноставни народни приказни, XVII Конгрес на СЗФЈ, Пореч, 1970, 511-517.
• Лафазановски Ермис, Итар Пејо Мариовецот, Скопје, 2005.
• Levend A. Sxrri, Twrk Edebiyatxnda Fxkra, Twrk Dili Dergisi, Sayx 231, 1972, 212-218.
• Маглајиќ Муниб, Изворите за проучување на приказните за Насредин Хоџа на српско-хрватски јазик, И. Насрадин Хоча Семпозитум Билдирилери, Анкара,1990, 234-237.
• Мелони Шејн, Најдолгото патување на Насредин оџа: Споредба помеѓу хуморот на Насредин оџа и традиционалниот австралиски хумор, V. Nationsaeasx Twrk Halk Kwltwrw конгрес, Насредин оџа, Анкара, 1996, 121-248.

Надворешни врски

Итар Пејо и Настрадин Оџа на испит пред царот