Владислав Јагелонски

Од Википедија — слободната енциклопедија
Владислав Јагелонски
Фреска на ѕидовите во капелата Св. Венцеслас во катедралатаn Св. Витус, Прага (1508)
Крал на Бохемија
На престол1471–1516
Крунисување22 август 1471
ПретходникЈиржи Подебрадски
НаследникЛајош II
Крал на Унгарија и Крал на Хрватска
На престол15 јули 1490 – 13 март 1516
Крунисување18 септември 1490
ПретходникМатија Корвин
НаследникЛајош II
Роден(а)1 март 1456(1456-03-01)
Краков, Кралство Полска
Починал(а)13 март 1516(1516-03-13) (возр. 60)
Будим, Кралство Унгарија
Почивалиште
Секешфехервар
СопружникБарбара Бранденбуршка (в. 1476; разв. 1490; законски поништен 1500)
Беатриса Неаполска (в. 1490; поништен 1500)
Ана де Фоа (в. 1502; починала 1506)
ДецаАна, кралица на Унгарија
Лајош II, крал на Унгарија
ДинастијаЈагелонци
ТаткоКазимир IV, крал на Полска
МајкаЕлизабета Австриска
ВероисповедРимокатолик

Владислав Јагелонски или Владислав II Унгарски (1 март 1456 година, Краков, † 13 март 1516 година, Будим) — чешки и унгарски крал.

Чешките благородници го избрале Владислав, принц од полската династија Јагелонци, за чешки крал кога имал 15 години. Морал да вети дека ќе ги почитува слободите на благородниците и ќе владее според нивни упатства. Ова целосно одговарало на неговата нарав, бидејќи бил прилично неодлучен и несамостоен. Со својот помирувачки пристап, успеал привремено да ги смири верските антагонизми меѓу католиците и умерените хусити (утраквисти) во Чешка, но не ги помирил хуситската Прага и католичкииот Рим.

По смртта на унгарскиот крал Матија Корвин, унгарските благородници го избрале Владислав за свој крал (1490). Тој морал да им вети дека ќе ги почитува повластиците на благородништвото, како и дека ќе ги отстрани „новотариите на Матија“. Моќта во земјата уште еднаш (како пред Матија) била преземена од економски најмоќните земјопоседници (магнати). Владислав станал познат по потврдувањето на секоја одлука на кралскиот совет, добивајќи го потсмевниот прекар Владислав Добже (што значи „добро, добро“ на чешки). Приходите на земјата се намалиле, нејзината воена сила драстично паднала. Ништо не било направено за одбрана од Турците. Турците катастрофално ја поразиле обединетата војска на хрватските и босанските благородници (оставени сами на себе) во Битката на Крбавското Поле (1493). По селанскиот бунт од 1514 година, магнатите ја отежнале состојбата на селаните до крајност.

Владислав на својот десетгодишен син Лајош Втори му оставил две кралства управувани од олигархии на најбогатите домородни благородници.

Младост[уреди | уреди извор]

Владислав бил најстариот син на Казимир IV, крал на Полска и голем војвода на Литванија. Негова мајка била Елизабета Австриска, ќерка на царот Албрехт II, кој исто така бил крал на Чешка и Унгарија, и сестра на Ладислав Посмртчето. Родителите биле свесни за важноста на знаењето и најмиле познати и признати учени да ги образуваат нивните бројни деца. Историчарот Јан Длугош го воспитувал Владислав во духот на католичката побожност.

По смртта на братот на нивната мајка Ладислав Посмртчето, кој умрел без наследник во 1457 година, родителите во името на Владислав поставиле захтев за унгарската и чешката круна. Но, ниту чешките, ниту унгарските земјопоседници не обрнувале внимание на нивните барања и избрале месни благородници за нови кралеви: Унгарците го избрале Матија Корвин, син на познатиот војсководец (24 јануари 1458 година), а Чесите Јиржи Подебрадски, водачот на умерените хусити (утраквисти) (2 март 1458).

На крајот на 1466 година, папата Павле II го изопштил „кривоверниот“ чешки крал Јиржи Подебрадски и прогласил крстоносна војна против него. Католичките чешки благородници го следеле повикот на папата и се побуниле против својот крал. Матија Корвин му објавил војна во март 1468 година и ги зазел Моравија и Шлезија. Во мај 1469 година, католичките благородници во Оломоуц го избрале Матија Корвин за чешки крал, додека хуситските благородници во Кутна Гора го назначиле Владислав за наследник на Јиржи. По многу пресврти на воената среќа во 1469 и 1470 година, Јиржи Подебрадски, веќе доста болен, му понудил на полскиот крал, доколку успее да обезбеди мир, Бохемија да ја наследи неговиот син. Откако Јиржи Подебрадски ја повторил својата понуда, Казимир IV почнал да преговара во негово име со светиот римски цар Фридрих III. Јиржи Подебрадски починал на 22 март 1471 година.[1][2]

Борба за Чешка (1471–1479)[уреди | уреди извор]

И покрај наклонетоста што ја покажало мнозинството чешки благородници кон Јагелонците, Владислав сè уште не бил целосно уверен во чешката круна. Некои благородници се заземале за признавање на Матија Корвин, кој повторно ќе ги обедини сите чешки територии и ќе стави крај на војната. Но, поддржувачите на Полјаците биле посилни. На 27 мај 1471 година, Владислав бил избран за нов чешки крал, откако приврзаниците на Матија го напуштиле собранието два дена претходно. Светата Столица не се согласила со изборот, а папскиот легат Лоренцо Роверела го потврдил Матија Корвин за чешки крал следниот ден. Царот Фридрих III имал обратно мислење од изборните кнезови кои го поддржале Владислав.

На 16 јуни, Владислав ги прифатил изборите и ветил дека ќе ги признае двете „националности“ во кралството (се мислело на католичките и утраквистичките земјопоседници) и во согласност со Прашките договори (кои биле потврдени од Базелскиот собор, но Светата Столица секогаш ја отфрлала[3]) ја почитувал нивната слобода. На 22 август 1471 година, Владислав бил свечено крунисан за чешки крал во Прага.[4][5]

Одлуката за Владислав значело продолжување на војната меѓу Чешка и Унгарија. Јагелонците негувале скриена желба повторно да ја освојат Унгарија. Кон крајот на 1471 година Казимир IV му овозможил на својот втор син Казимир да ја нападне Горна Унгарија (сега Словачка) од Полска, откако некои унгарски прелати и барони, незадоволни од војната на Корвин против католичкиот Владислав, му ја понудиле на младиот Казимир унгарската круна. Но, потфатот завршил бедно. Пред крајот на годината, приврзаниците на Матија го победиле младиот Казимир и го принудиле да се повлече од Унгарија. Папата Сикст IV го овластил легатот Барко Барбома да ги изопшти Владислав и неговиот татко доколку ја продолжат војната. Полскиот крал немал друг избор освен да склучи мир (31 март 1472 година), а Владислав му се придружил во примирјето. Започнале долготрајни мировни преговори кои траеле во текот на 1473 година. Често кај нив бил присутен и папскиот легат, кој ги поддржувал барањата на Матија.[6][7]

Царот и западните кнезови биле сè позагрижени поради желбата на Матија да се искачи на римско-германскиот престол. Под водство на бранденбуршкиот граничен гроф Албрехт III Ахил против него почнала да се создава голема коалиција на царства, Бургундија, Полска, Бохемија, Бранденбург и некои германски кнежевства. Поради загриженоста на полскиот крал, предвидениот летен датум за напад бил пропуштен. Меѓутоа, есента кога полската и чешката војска ја нападнале Шлезија и ја опколиле војската на Матија во Вроцлав во октомври 1474 година, Унгарците ги прекинале нивните патишта за снабдување. Владислав и Казимир IV биле принудени да потпишат нов мир (8 декември 1474 г.), кој ја потврдил состојбата на терен и ја одложил конечната одлука за три години.[5][8][9]

Во март 1476 година, починал Хенрик XI Глогувски, еден од шлеските војводи кој го признал суверенитетот на Матија Корвин во 1468 година. Како крал на Чешка, Владислав ѝ дозволил на својата дванаесетгодишна вдовица Барбара, ќерка на Албрехт III, бранденбуршкиот граничен гроф, да го наследи Војводството Глогув во Долна Шлезија. Набргу потоа, тројца брачни посредници се појавиле во Франкфурт на Одер и ја побарале раката на Барбара во име на кралот. На 19 август бракот бил склучен со полномошник. Со бракот, кралот дошол до имот што се наоѓал во областа на власта на Корвин. Матија тогаш се борел против Турците на јужната граница на Унгарското Кралство и на Владислав не му било тешко да се обедини против него со неговите незадоволни вазали во Шлезија и Моравија како и со царот.[5][10]

Од сето ова, повторно избувнала војна, во која Матија со брзи удари ги казнил водачите на незадоволните вазали (Казимир IV тогаш бил зафатен со војната против Прусите). Тој му помогна на Јан II Жагански, внук на Хенри XI, да го заземе Војводството Глогув. Така, Барбара останала без наследство. Меѓутоа, без мираз, Владислав не можел да ја доведе својата жена пред чешките благородници. На почетокот го одложил нејзиното доаѓање, но потоа почнал да се изјаснува дека брачните посредници се овластени само да склучуваат веридби, а не бракови. Кралскиот совет и забранил на Барбара да дојде во Бохемија.[5]

На 10 јуни 1477 година, царот го устоличил Владислав за чешки крал и изборен кнез. Два дена подоцна, Матија му објавил војна на Фридрих III, ја нападнал Австрија и ја блокирал Виена додека царот (1 декември) не го признае за легитимен чешки крал и го устоличи.[11][12]

На 15 јануари 1478 година, папскиот легат Балдасаре де Пиша го изопштил Владислав и неговите поддржувачи, што поттикнало нови мировни преговори меѓу двајцата противници, кои конечно доведоа до компромис. И двајцата биле признати со титулата чешки крал, но само Матија бил должен да му се обраќа на Владислав во својата преписка. Земјите на чешката круна биле поделени меѓу нив: Владислав бил оставен со Бохемија, додека на Матија му бил дозволено да ја задржи власта во Моравија, Шлезија и Лужица ; компромисот го овласти Владислав да ги откупи овие провинции за 400.000 златни форинти по смртта на Матиус. Со голема раскош и славење, двајцата кралеви го ратификувале мировниот договор во Оломуц на 21 јули 1479 година.[9][13]

Владеење во Бохемија (1480-1489)[уреди | уреди извор]

Мирот на Оломуц им овозможи на католичките благородници кои го поддржувале Матија да се вратат во Бохемија. Владислав, кому му бил потребна поддршката од Светата столица за да ја зајакне својата позиција во Европа, се обиде да ја подобри положбата на католиците во неговото кралство. Тој не можел да постигне обнова на Римокатоличката епархија во Прага, но почнал да ги заменува утраквистите со католици во градските совети. Двајцата синови на неговиот претходник, Јиндрих и Хинек Подебради, исто така се преобратиле во католичката вера.[14]

Притискањето за рекатолизација ги иритирало хусите. Во септември 1483 година, граѓаните на Прага се кренале на бунт. Бунтовниците убивале и протерале католички свештеници и градски советници, а ги прогонувале Германците и Евреите. Владислав исто така морал да го напушти главниот град. Слични востанија избувнале во Нимбурк, Жатец и Храдец Кралове. Не можејќи да испрати војска против Прага, Владислав ја променил својата политика и во 1484 година потврдил нови хуситски градски советници.[14][15]

Успехот на бунтот на прашките мештани ги зближил умерените хусити и католичките благородници, кои ги презирале мештаните. Владислав ги натерал да се договорат за верски прашања. Во март 1485 година, Националното собрание во Кутна Гора го одобри нивниот компромис, кој во следните децении им дозволувал на чешките граѓани, благородници и неблагородници, слободно да припаѓаат и на католичката и на утраквиистичката религија. Владислав не се мешал многу во чешките внатрешни спорови. Најпрво ги поддржувал благородниците кои се обидувале да го ограничат влијанието на буржоазијата во Народното собрание само на проблемите на градовите, но подоцна се обиде да се потпре на градовите за да ја ограничи моќта на големото благородништво, но имал само многу ограничен успех. Дури и подоцна, тој сè уште ги поддржувал католиците, но не на таков начин што ќе ги иритира Утраквистите. И покрај неговите напори, тој не успеал да ја помири Прага со католичкиот Рим.[15]

Фридрих III ги убедил шесте изборни кнеза да го изберат неговиот син Максимилијан за римско-германски крал на 16 февруари 1486 година во Рајхстагот во Франкфурт. Ниту Матија ниту Владислав не биле вклучени во изборната постапка (според одредбите на златната була од 1356 година, чешкиот крал автоматски бил и изборен кнез). Овој пропуст и двајцата ги навредил и ги зближил. На 11 септември се сретнале во Џихлава и склучиле сојуз против царот. Средбата била можност да се разговара и за други теми од заеднички интерес, особено да се разговара за оптекот на пари во нивните кралства. Владислав ветил дека ќе му испрати помош на Матија во борбата против царот, но неговите советници подоцна го убедиле да не го одржи ветувањето. Чешкото државно собрание, исто така, го принудило Владислав да склучи мир со императорот и изборните кнезови во јуни 1487 година. Истата година, папата Инокентиј VIII го повлекол изопштувањето на Владислав и го признал за чешки крал.[14][16]

Владислав не се мешал во војната што избувнала во 1482 година меѓу унгарскиот крал и императорот. Дури кога Матија, по неговата победа над императорот во 1487 година, ги нападнал шлеските кнезови со цел да ги присвои нивните имоти во корист на неговиот син Иван Корвин, Владислав посредувал во корист на загрозените војводи од Минстрберг (синови на Јиржи Подебрадски) и ги спасил од целосна пропаст. Во 1489 година, Матија бил принуден од Јан II Жагански, да се откаже од Војводството Глогув во корист на Иван Корвин.[5][17]

Борба за Унгарија (1490–1491)[уреди | уреди извор]

На 6 април 1490 година, Матија Корвин умрел во Виена.

До мај, кога благородниците се собрале за да го изберат неговиот наследник, четворица кандидати полагале право на унгарскиот престол: Иван Корвин, вонбрачниот син на починатиот крал, Максимилијан I Хабсбуршки и двајца Јагелонци, Владислав и неговиот помлад брат Иван Алберт. Иван Корвин првично бил поддржан од барони и прелати кои имале свои имоти долж јужната граница на кралството (вклучувајќи го Ловро Илочки (унгарски Újlaki), хрватско-унгарски земјопоседник и Петер Варади, надбискуп на Калоча. Максимилијан I се повикал на мировниот договор од 1463 година во Винер Нојштат, кој предвидувал дека во случај Матија да умре без законит наследник, Унгарија ќе ја наследи Фридрих III и неговите наследници. Владислав ја барал Унгарија како најстар син на сестрата на претходникот на Матија, Ладислав Посмртчето. Неговите родители, сепак, го предложиле нивниот помлад син, Иван Алберт, за крал, бидејќи сакале да обезбедат важна позиција за секој од нивните синови.[14][18][19]

Повеќето од унгарските барони и прелати го претпочитале Владислав бидејќи тој веќе докажал со владеењето во Бохемија дека ќе ги почитува нивните слободи. Тој, исто така, ветил дека по крунисувањето ќе се ожени со богатата вдовица на Матија, Беатриса Неаполска, која била многу популарна меѓу унгарското благородништво и сакала да продолжи да биде кралица. Неговите поддржувачи, Штефан В. Батори и Павел Кинизи, воено го победиле Иван Корвин на 4 јули.[20]

На 15 јули 1490 година, унгарското државно собрание го избрало Владислав за унгарски крал. Тој отпатувал во Унгарија и во јуни потпишал повелба со изборни ветувања; ветил дека нема да наметнува вонредни давачки, дека ќе ги укине „штетните новотарии“ воведени од Матија Корвин и дека тесно ќе соработува со кралскиот совет. Во август, тој се сретнал во Будим со неговиот брат Иван Алберт, кој дошол со војска од другата страна на Дунав во Пешта, но тие не нашле компромис.[19][21]

На 18 септември 1490 година, Владислав бил крунисан за крал на Унгарија во Секешфехервар. На 4 октомври, тој (неволно) се оженил со Беатриса во Естергом. Бракот останал таен, иако неговата сопруга придонела со значителни своти за финансирање на борбите во Унгарија. Важноста на бракот била доведена во прашање, бидејќи Владислав сè уште не бил разведен од Барбара.[20]

За време на отсуството на Владислав, Бохемија била управувана од високи намесници, пред ИИИ месниот гроф на Прага и чешкиот канцелар. Моравија, Шлезија, Лужица ја признале неговата власт веднаш по смртта на Матија. Иако Владислав настојувал трите провинции да останат припоени на унгарската круна додека чешките пари предвидени во мировниот договор од Оломоуц не пристигнат во унгарската каса, чешките земјопоседници тврделе дека личниот сојуз ја поништил оваа одредба. 400.000 форинти никогаш не биле платени, а провинциите станале дел од чешката круна.[22][23]

Војни за наследување во Унгарија по смртта на Матија Корвин (движењата на трупите на Владислав се означени со темно црвена боја).

И по крунисувањето на Владислав, Иван Алберт не се откажал од Унгарија. Од Полска ја зазел Горна Унгарија и во септември 1490 година го опсадил Кошице. Од запад нападнал Максимилијан I и до ноември ги освоил Сомбатхељ, Веспрем и Секешфехервар. Со контранапад во декември, поддржувачите на Владислав го ослободиле Кошице, а Максимилијан морал да се повлече од Унгарија бидејќи останал без пари за да ги плати наемниците. На 20 февруари 1491 година, Иван Алберт се откажал од Унгарија во замена за Војводството Глогув и суверенитет над половина Шлезија. И покрај тоа, есента уште еднаш ја нападнал Унгарија, но Стефан V Запоља го поразил кај Прешов и го принудил еднаш засекогаш да се откаже од своето право на Унгарија.[22]

Во ноември 1491 година, Владислав и Максимилијан се сретнале во Братислава . Максимилијан се откажал од чешката и унгарската круна, но настојувал на правото на наследство на Хабсбурговците во Унгарија и Бохемија. Владислав се откажал од сите земји што Матија Корвин ги зазел во Австрија и го потврдил правото на Хабсбурзите да ја наследат чешката и унгарската круна во случај тој самиот да умре без син. Откажувањето од територијалните придобивки било сметано од многу унгарски благородници како предавство. На почетокот на 1492 година, унгарското државно собрание ја ратификувало Спогодбата од Братислава дури откако многу од благородниците кои учествувале на првите седници незадоволни се вратиле дома.[24]

Владеење во Унгарија и Бохемија (1492–1516)[уреди | уреди извор]

Во времето на Владислав, кралската моќ се намалила на сметка на унгарските земјопоседници, кои исто така ја користеле својата моќ за да ја ограничат слободата на селаните. Речиси сите важни одлуки биле носени од страна на кралскиот совет. Највлијателните советници на Владислав во 90-тите биле Тамаш Бакоч и Штефан V Запоља. Државното собрание добило на важност.[21][25]

На 7 јуни 1492 година умрел полскиот крал Казимир IV. Тој им ги оставил Полска и Литванија на помладите браќа на Владислав, Иван Алберт и Александар. Владислав ја барал Полска за себе, но на 27 август, полските благородници го избрале Иван Алберт за крал. Александар пак станал Голем војвода на Литванија.[26]

Бидејќи Матија Корвин оставил речиси празна државна каса, Владислав немал пари да продолжи да ја плаќа големата професионална „црна војска“ на неговиот претходник. Неплатените наемници сами се снашле и ограбиле некои села покрај Сава. Во септември 1492 година биле поразени и уништени од познатиот унгарски генерал Павел Кинизи. Многу наемници биле погубени, а остатокот од војската Владислав ја распуштил во јануари 1493 година.[21][26]

Турците почнале да вршат редовни упади преку јужната унгарска граница. Во септември 1493 година, тие ѝ нанеле уништувачки пораз на здружената војска од хрватски и славонски благородници на Крбавско Поле. Го зазеле јадранскиот брег до Омиш.[27]

Тројцата јагелонски владетели се состанале во Левоча во април 1494 година за да разговараат за заедничката надворешна политика. Владислав и Иван Алберт не можеле да се усогласат во однос на Молдавија и Шлезија, па така, средбата не ги исполнила очекувањата.[5][28]

Во пролетта 1494 година, Владислав, без да побара согласност од државното собрание, објавил вонреден данок, предизвикувајќи протести на благородниците низ кралството. Ловро Илочки (Újlaki Lőrinc), моќен унгарски и хрватски благородник, наредил убиство на даночникот и го нарекол Владислав говедо. Владислав го обвинил дека соработува со Турците. Испратил војска против него која го поразила и Илочки бил принуден да моли за милост во почетокот на 1495 година. Му било дозволено да го задржи поголемиот дел од имотот.[28][29]

Во април 1495 година, претставниците на Владислав и турскиот султан Бајазит II потпишале тригодишен мир. И покрај тоа, Турците продолжиле со нападите на границата со Хрватска.[21]

На собранието во мај 1496 година, земјопоседниците го обвиниле благајникот на Владислав, Сигисмунд Ернуст, кој ја извршувал оваа служба уште за време на Матија Корвин, за проневера на државни пари и од Владислав захтевале да го затвори. Бил ослободен дури откако платил откуп од 400.000 златни форинти.[30]

Кралскиот печат на Владислав.

Владислав ја посетил Бохемија во првата половина на 1497 година. Кога се вратил, бил убеден од унгарското државно собрание да му забрани на Тамаш Бакоч, кој станал многу непопуларен, да ги користи кралските печати. Истите му ги доверил на Јуриј Сатмара. На 20 декември папата Александар VI го назначил Бакоч за архиепископ на Естергом.[31]

Кон крајот на 1497 година, Владислав ги наградил славонските земјовладетели со посебни грбови за нивните заслуги во одбраната од Турците.

Во 1498 година (пред крајот на примирјето со Турците), унгарското државно собрание донело закон со кој јасно биле определени воените обврски на благородниците. По име биле наброени 41 голем земјопоседник, кои имале право и должност да ги одржуваат своите единици[32]. Бил воведен редовен данок (еден форинта на порто), од кој голем дел собирале бароните кои ги одржувале единиците, а дел комитатите за да можат да ги платат наемните војници. Соборот донел и закон со кој се зголемиле приходите на благородниците за сметка на приходите на црквата и се ограничиле економските повластици на градовите и населението.[33][34]

Во 1498 година во Краков, Владислав ги здружил силите со Иван Алберт и Стефан III Молдавски во сојуз против Турците. Се смирил со Иван Корвин и го именувал за хрватски бан со задача да ја брани Хрватска.

На 11 март 1500 година, чешкото државно собрание усвоило нов земјишен устав, кој дополнително ја ограничил кралската власт. Владислав го потпишал дури во 1502 година, познат е како Владиславов земјишен ред.

Владиславовата дворана во Прашкиот замок.

Во 1502 година, во Прашкиот замок, над најгорниот кат, билa завршена огромната Владиславова дворана, чија изградба почнала во 1493 година.

На 23 септември 1502 година, Владислав се оженил со паметната и енергична Ана Фоа (откако добил согласност за развод со територијални подароци од браќата на неговата прва сопруга Барбара, а во 1500 година папата објавил дека браковите со неа и со неговата втора сопруга Беатриса биле неважечки), која во март 1504 година му ја родила ќерката Ана. Унгарските земјопоседници одговориле следната година со одлука дека ниеден странец не може да седне на унгарскиот престол. Како одговор, царот Максимилијан I ИИИ објавил војна на Унгарија. Спорот бил решен во 1506 година со договор за наследство: внукот на Максимилијан, Фердинанд, требало да се ожени со ќерката на Владислав, Ана, а неродениот син на Владислав требало да се ожени со сестрата на Фердинанд, Марија. Кога се дознало за договорот, унгарските земјопоседници го принудиле кралот да му објави војна на царот, но кога неколку месеци подоцна му се родил синот Лајош, војната веќе не изгледала соодветна. Мајката на Лајош починала неколку дена по породувањето.[5][21]

Во 1504 година (а порано веќе во 1498 година) Владислав ги прогласил чиновниците и благородниците во Шлезија за староседелци[35]. Во 1510 година, тој издал „Писмо на Величеството“, со кое ја прогласил неотуѓивоста на чешката земја. Потесно се поврзал со војводите на Минстерберг.[5]

Во Отоманското Царство, во 1512 година, воинствениот Селим I го соборил својот татко, султанот Бајазит II и ги обновил непријателствата со Унгарија. Воената среќа ИИИ се насмевнувала те на едната страна, те на другата страна. На крајот, Турците го добиле само босанскиот банат Сребреница. Но, билансот на состојба бил многу полош за Унгарија, бидејќи судирите и упадите, кои продолжиле и без формално објавена војна, ги опустошиле териториите околу тврдините што Матија Корвин ги изградил во пограничната област, отсекувајќи ги нивните патишта за снабдување. Одбивањето на турскиот притисок станувало сè потешко.[21]

Во 1513 година, новиот папа Лав X го назначил поранешниот унгарски канцелар Тамаш Бакоч за легат со задача да организира крстоносна војна против Турците. Во април 1514 година, Бакоч ја објавил соодветната папска була во Будим. Наскоро, околу 40.000 селани крстоносци, поттикнати од антитурскиот жар, од ветувањето на папата дека ќе бидат ослободени од нивните гревови, како и од незадоволството од сопствената судбина, се собрале во воени логори (најчесто во средишната област кај Пешта). Нивен командант бил Ѓерѓ Дожа, коњанички офицер од јужната граница. Благородниците, кои се плашеле од губење на работната сила, ги спречиле селаните да одат на крстоносна војна. Во почетокот на мај, крстоносците ги предизвикале првите крвави судири. Бакоч одговорил со запирање на регрутирањето и откажување на походот. Но, селаните и Дожа не сакале да се разијдат, ги поразиле трупите што сакале да ги растераат и два месеци ги палеле поседите, ги ограбувале замоците и ги уништувале листовите на кои биле запишани правата на замокот. Кон крајот на јуни, кралот и благородниците се опоравиле од почетниот ступор. На 15 јуни 1514 година, војската на Дожа му се предала на Иван Запоља, кој побрзал да го спаси замокот во Темишвар, кој бил опколен од селаните повеќе од еден месец. Победниците брутално им се одмаздиле на водачите на бунтот, ги мачеле до смрт. На седницата во октомври 1514 година, државното собрание ги осудило селаните на „вечно угнетување“ (perpetua rusticitas), повеќе не смееле да се селат, да имаат оружје и сите морале да вршат принудна работа. Иако овој закон не се спроведувал секогаш со истата строгост и доследност, останал на сила до 1848 година. Штетите од бунтот на селаните довеле до влошување на стопанската криза која започнала во 1512 година. Тоа е времето кога Унгарија требало да биде силна поради приближувањето на Турците.[36]

Две недели по неговиот 60-ти роденден, Владислав починал во Будим. Бил погребан шест дена подоцна во гробната црква на унгарските владетели во Секешфехервар. Неговиот син бил крунисан за крал на Унгарија во 1508 година и за крал на Бохемија во 1509 година, така што наследството било обезбедено. Пред неговата смрт, Владислав ги повикал унгарскиот примат Тамаш Бакоч, заповедник на будимскиот град, Иван Борнемиш, и граничниот гроф Јуриј фон Бранденбург-Ансбах и ги назначил за чувари на младиот принц Лајош и за регенти.[37]

Заклучок[уреди | уреди извор]

Добро образован и воспитан католик, Владислав по природа бил мирен, чувствителен, семеен човек. Неговата добродушност се граничиле со слабост. Чувствувал извесен страв од лична одговорност, па често се криел зад советниците и бил подложен на разни дошепнувања. Се чувствувал добро само вон главниот град, на лов, каде што се осмелувал да се опушти.

Во Чешка поради предизборни ветувања морал да префрли голем дел од својата моќ на државните функционери. Чешкото дршавно собрание започнало да делува како уставотворно собрание, донел закони и се развил во највлијателниот орган на државната управа. Ова станало уште поизразено кога Владислав исто така станал крал на Унгарија во 1491 година и се преселил во Будим. Оттогаш, со Чешка управувале високи чиновници, особено канцеларот и прашкиот месен гроф.

Слично се случувало и во Шлезија, која за време на владеењето на Владислав добила државна управа, а месните благородници и чиновници добиле посебна, повластена положба. Во однос на Шлезија или Моравија, на Владислав му било многу незгодно од меѓусебната љубомора на чешкото и унгарското благородништво. Не можел да одлучи дали да се однесува како чешки или како унгарски крал, а потоа обично не правел ништо.

Во Унгарија, раздобјето на владеење на Владислав бил помирен од кога било по владеењето на Сигизмунд. Благородниците никогаш не се обиделе да го урнат, ниту со оружје, ниту со интриги, бидејќи можеле да ги спроведат своите барања од владетелот и другите делови од општеството со законски средства. Едноставно, институциите на Матија биле укинати. Управата на земјата преминала во рацете на кралскиот совет, кој Владислав никогаш не го оспорил. Оттаму произлегол и неговиот прекар Владислав Добже (што на полски значи „многу добро“). Позицијата на канцелар, која ја држел Тамаш Бакоч во поголемиот дел од владеењето на Владислав, станала особено влијателна.

Верските напнатости во Чешка привремено стивнале, но статусните разлики се зголемиле и насекаде се влошиле социјалните услови. Во Унгарија, земјопоседниците ја повратиле економската и политичката моќ, додека другите ја изгубиле својата важност. Земјопоседниците сè повеќе ја преземале селската работна сила, ѝ наметнувале сè поголеми оптоварувања и ѝ забраниле да се сели кај други господари. По задушувањето на востанието во 1514 година, притисоците врз селаните до крај се засилиле.

Приходите на земјата и нејзината воена моќ биле драстично намалени. Ништо не било направено за одбрана од Турците. Стравот на Максимилијан I и другите соседи дека Јагелонците ќе ја искористат семејната моќ во Полска, Унгарија и Бохемија за силна европска политика бил неоснован. Трите земји, кои традиционално биле под влијание на олигархиите на најбогатите, секоја тргнала по свој пат. Владислав не направил ништо за да обезбеди во Бохемија и Унгарија него да го наследат полските Јагелонци во случај на изумирање на неговата семејна гранка.[5][38]

Семејство[уреди | уреди извор]

Владислав II бил во брак три пати.

За првпат стапил во брак, преку посредници во 1476 година во Франкфурт на Одра, со Барбара (1464-1515), ќерката на Албрехт III Ахил, изборен кнез на Бранденбург, која како дванаесетгодишно девојче веќе била вдовица на шлескиот Пјастовец Хенри XI, војвода од Глогув. Владислав подоцна не го признавал бракот. По смртта на Алберт III (1486) Барбара пак се свршила, а Владислав се договорил со нејзините браќа да се сложат на раскинување на бракот, а за тоа да добијат откуп.

Владислав се оженил по вторпат во 1491 година, откако бил избран за крал на Унгарија, овој пат со вдовицата на Матија Корвин, Беатриса (1457-1508). Таа била ќерка на неаполскиот крал Фердинанд I, а бракот со неа било предизборно ветување. Бидејќи тој сè уште не бил црковно разведен од Барбара, бракот бил спорен за црквата. И во овој брак немал деца. Во 1500 година, папата ги прогласил браковите на Владислав со Барбара и Беатриса за ништовни. Во 1502 година, Беатриса се вратила во Неапол на дворот на нејзиниот татко.

Третата сопруга на Владислав, Ана (1484–1506), ќерка на Гастон де Фоа-Кандал, француски благородник со англиско потекло, била крунисана на 29 септември 1502 година, кога таа имала 18, а Владислав 46 години. Од тој брак имало две преживеани деца:

Ана починала три недели подоцна поради усложнување при предвременото породување.

Десетгодишниот син Лајош го наследил својот татко на чешкиот и унгарскиот престол. Ќерката Ана во 1515 година се омажила за Фердинанд I, внук на царот Максимилијан I. По смртта на Лајош во Мохачката битка, наследството преку Ана преминало на помладата гранка на источните Хабсбурговци.[39]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Engel, str. 298-304.
  2. ↑ Teke, str. 288-291.
  3. ↑ glej tukaj
  4. ↑ Teke, str. 292.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Priebatsch.
  6. ↑ Teke, str. 293-294.
  7. ↑ Engel, str. 304.
  8. ↑ Teke, str. 296-297.
  9. ↑ 9,0 9,1 Engel, str. 305.
  10. ↑ Kubinyi, str. 176.
  11. ↑ Teke, str. 300-301.
  12. ↑ Engel, str. 306.
  13. ↑ Teke, str. 302.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Kubinyi, str. 177.
  15. ↑ 15,0 15,1 Boubin, str. 181.
  16. ↑ Teke, str. 312-313.
  17. ↑ Teke, str. 316.
  18. ↑ Kontler, str. 105-106.
  19. ↑ 19,0 19,1 Engel, str. 345.
  20. ↑ 20,0 20,1 Engel, str. 345-346.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Kontler, str. 106.
  22. ↑ 22,0 22,1 Engel, str. 346.
  23. ↑ Boubin, str. 175.
  24. ↑ Engel, str. 346-347.
  25. ↑ Engel, str. 353-354.
  26. ↑ 26,0 26,1 Engel, str. 357-358.
  27. ↑ Engel, str. 359-360.
  28. ↑ 28,0 28,1 Kubinyi, str. 183.
  29. ↑ Engel, str. 358, 360.
  30. ↑ Engel, str. 359.
  31. ↑ Engel, str. 353.
  32. ↑ čete, ki so jih pod svojo zastavo pripeljali v skupno vojsko
  33. ↑ Kontler, str. 107, 68.
  34. ↑ Engel, str. 356.
  35. ↑ administrativna ureditev, ki določa položaj in status staroselcev. Veliki slovar tujk. Ljubljana: Cankarjeva založba. 2002..
  36. ↑ Kontler, str. 108-109.
  37. ↑ Markgraf.
  38. ↑ Kontler, str. 106-107.
  39. ↑ Kubinyi, str. 206, 209.

Литература[уреди | уреди извор]

  • Boubín, Jaroslav (2011). „The Bohemian Crownlands under the Jagiellons (1471–1526)“. Во Pánek, Jaroslav; Tůma, Oldřich (уред.). A History of the Czech Lands. Charles University in Prague. стр. 173–187. ISBN 978-80-246-1645-2.
  • Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN 1-86064-061-3.
  • Kontler, László (2005). Madžarska zgodovina: tisočletje v Srednji Evropi. Ljubljana: Slovenska matica. Занемарен непознатиот параметар |cobiss= (help)
  • Kubinyi, András (2002). „II. Ulászló“. Во Kristó, Gyula (уред.). Magyarország vegyes házi királyai [The Kings of Various Dynasties of Hungary] (унгарски). Szukits Könyvkiadó. стр. 174–188. ISBN 963-9441-58-9.
  • Teke, Zsuzsa (1981). „A középkori magyar állam virágzása és bukása, 1301–1526: 1458–1490 [Flourishing and Fall of Medieval Hungary, 1301–1526: 1458–1490]“. Во Solymosi, László (уред.). Magyarország történeti kronológiája, I: a kezdetektől 1526-ig [Historical Chronology of Hungary, Volume I: From the Beginning to 1526] (унгарски). Akadémiai Kiadó. стр. 273–318. ISBN 963-05-2661-1.
  • Priebatsch, Felix: Wladislaw II. V: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Zv. 43, Duncker & Humblot, Leipzig 1898, str. 688–696.
  • Markgraf, Hermann: Ludwig II. (König von Ungarn und Böhmen). V: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Zv. 19, Duncker & Humblot, Leipzig 1884, str. 527–529.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Владислав Јагелонски
Роден(а): 1 март 1456 Починал(а): 13 март 1516
Владејачки титули
Претходник
Јиржи Подебрадски 		Чешки крал
1471–1516 		Наследник
Лајош II
Претходник
Матија Корвин 		Унгарски и хрватски крал
1490–1516
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Владислав_Јагелонски&oldid=5093993“