Преглед на кодот на Фрлање ѓуле

{{Infobox athletics event
|event= Фрлање ѓуле
|image= [[Податотека:Tomasz Majewski - 2. Memoriał Kamili Skolimowskiej - Warszawa, 2011-09-20.jpg|260px]]
|caption= Полскиот двоен олимписки првак [[Томаж Мајевски]]
|WRmen= {{flagicon|USA}} [[Рајан Краузер]] 23,56 м (2023)
|ORmen= {{flagicon|USA}} [[Рајан Краузер]] 23,30 м (2021)
|CRmen= {{flagicon|USA}} [[Рајан Краузер]] 22,94 м (2022)
|ICRmen= {{flagicon|BRA}} [[Рајан Краузер]] 22,53 м (2022)
|WRwomen= {{nowrap|{{flagicon|URS}} [[Наталија Лисовскаја]] 22,63 м (1987)}}
|ORwomen= {{flagicon|GDR}} [[Илона Слупианек]] 22,41 м (1980)
|CRwomen= {{flagicon|URS}} [[Наталија Лисовскаја]] 21,24 м (1987) <br />{{flagicon|NZL}} [[Валери Адамс]] 21,24 м (2011)
|ICRwomen= {{flagicon|NZL}} [[Валери Адамс]] 20,67 м (2014)
}}

'''Фрлање ѓуле''' — [[Атлетика|атлетска]] дисциплина што се состои од фрлање на тешка сферична [[топка]] - ''ѓуле'' - колку што е можно подалеку. За мажите, оваа дисциплина е дел од [[Олимписки игри|модерните Олимписки игри]] уште од нивното [[Летни олимписки игри 1896|заживување]] (1896), а за жените била воведена во [[Летни олимписки игри 1948|1948 година]].

== Историја ==
[[Податотека:Bundesarchiv Bild 183-44941-0006, Plihan.jpg|мини|десно|[[Чехословачка|Чехословачкиот]] фрлач на ѓуле [[Јарослав Плихал|Плихал]] на Источногерманското атлетско првенство во сала во 1957]]
[[Податотека:Shotput.jpg|мини|десно|Фрлач на ѓуле на Универзитетот Небраска, 1942, во кругот со едната нога на граничникот]]
[[Хомер]] споменува натпревари на војниците во фрлање камен за време на [[Тројанска војна|опсадата на Троја]], но нема записи за фрлање тежини на грчките натпревари. Првите докази за настани со фрлање [[Фрлање камен|камења]] или тежина се најдени во [[Шкотски Гори|шкотските висорамнини]] и датираат од приближно првиот век.<ref name="White2009">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=mm8zoQ-GYuAC&pg=PA131|title=Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications|last=Colin White|date=31 December 2009|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-415-47331-6|pages=131–|access-date=6 July 2011}}</ref> Во 16 век[[Хенри VIII|, кралот Хенри VIII]] бил забележан по неговата умешност во дворските натпревари во фрлање тежина и [[Фрлање кладиво|кладиво]].<ref name="iaafhammer">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.iaaf.org/disciplines/throws/hammer-throw#topfive=0|title=Hammer Throw|publisher=IAAF|accessdate=12 September 2015}}</ref>

Првите настани што личат на модерното фрлање ѓуле најверојатно се случиле во [[Среден век|средниот век]] кога војниците одржувале натпревари на кои фрлале [[Ѓуле|топовски ѓулиња]]. Натпреварите во фрлање ѓуле првпат биле забележани во [[Шкотска]] на почетокот на 19 век и биле дел од Британското аматерско првенство кое започнало во 1866 година.<ref>[http://www.iaaf.org/community/athletics/trackfield/newsid=9444.html Shot Put – Introduction]. [[IAAF]]. Retrieved on 2010-02-28.</ref>

Натпреварувачите фрлаат од внатре обележан круг со [[пречник]] од 2,135 м (7 ст 0 ин), со „табла за прсти“ или „табла за стоп“ висока 10 см (4 ин) на предниот дел на кругот. Растојанието на кое е исфрлено ѓулето се мери од внатрешноста на [[Обиколка (геометрија)|обиколката]] на кругот до најблиската ознака направена на земјата со ударот при падот, со заокружување на растојанијата до најблискиот сантиметар според правилата на IAAF и WMA.

=== Правилно фрлање ===
[[Податотека:Bundesarchiv Bild 183-44941-0005, Jiri Skobla.jpg|мини|десно|upright|Чехословачкиот фрлач на ѓуле [[Јиржи Скобла]] покажува правилна техника на држење ѓулето до вратот]]

Следниве правила (во сала и на отворено) мора да се почитуваат за правилно фрлање:

* По повикувањето на неговото име, спортистот може да влезе во кој било дел од кругот за фрлање. Има триесет секунди да го започне движењето за фрлање, во спротивно се брои како загуба за тековниот обид.
* Спортистот не смее да носи [[Ракавица|ракавици]]; Правилата на ИААФ дозволуваат [[Снимање|лепење]] на поединечни прсти.
* Спортистот мора да го потпре ѓулето блиску до [[Врат|вратот]] и да го држи цврсто за вратот во текот на целото движење.
* Исфрлањето на ѓулето мора да се изведе над висината на [[Рамо|рамото]], користејќи само една рака.
* Спортистот може да ја допира внатрешната површина на кругот или штицата на прстите, но не смее да го допира врвот или надвор од кругот или таблата на прстите, или земјата надвор од кругот. Сепак, екстремитетите може да се протегаат преку линиите на кругот во воздухот.
* Фрленото ѓуле мора да падне во ''исечокот за фрлање'', кој е [[кружен исечок]] од 34,92° со средиште во кругот за фрлање. Исечокот за фрлање бил стеснет неколку пати во текот на годините за да се подобри безбедноста, а последен пат во 2004 година бил намален од претходните 40°. Тековниот агол на исечокот за фрлање (34,92°) е избран затоа што обезбедува исечок чии граници лесно се мерат и се поставуваат на поле (10 метри надвор од центарот на прстенот, 6 метри во ширина). <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pntf.org/officials/ivars/Throwing_Event_Sector_Angles_Rev_F1.pdf|title=Laying Out Sector Angles for the Track and Field Throwing Events|last=<!--Not stated-->|work=USA Track & Field Pacific Northwest|accessdate=2022-03-19|quote=The shot, discus, hammer & weight throw sector is 34.92º. This angle was chosen due to its simple geometry.}}</ref>
* Спортистот мора да го напушти кругот за фрлање од задната половина.

Неправилно е кога спортистот:

* Не паузира во кругот пред да започне движењето за фрлање.
* Не го завршува движењето за ставање започнато во рок од триесет секунди откако ќе се повика неговото име.
* Дозволува ѓулето да падне под неговото рамо или надвор од вертикалната рамнина на неговото рамо за време на фрлањето.

Во кое било време, ако ѓулето го изгуби контактот со вратот, тогаш тоа е технички неправилно фрлање.

* За време на движењето за фрлање, допири со кој било дел од телото (вклучувајќи ги и чевлите) со:
** врвот или краевите на граничникот
** врвот на железниот прстен
** каде било надвор од кругот.
* Го фрла ѓулето кое или паѓа надвор од исечокот за фрлање или ја допира неговата линија.
* Го напушта кругот пред да падне ѓулето.
* Не излегува од задната половина на кругот.

=== Заблуди за правилата ===
Следниве правила се или застарени или непостоечки, но правила во кои вообичаено верува професионалната конкуренција:

* Спортистот мора да влезе во кругот одзади (ниту едно од правилата не содржи таква клаузула).
* Спортистот што влегува во кругот, потоа излегува и повторно влегува во него пред да започне фрлањето резултира со фаул (сите правила на спортистот му дозволуваат да го напушти кругот пред да започне фрлање, но тоа сепак се брои во рок од 30 секунди; дозволениот метод за излез од кругот варира според правилникот).
* Лабава облека, врвки за чевли или долга коса што се допира надвор од кругот за време на фрлање, или спортист што внесува крпа во кругот и потоа ја исфрла пред исфрлањето, резултира со фаул.

== Натпревари ==
[[Податотека:Shot put area.JPG|мини|десно|Кругот со граничникот од каде се фрла ѓулето и исечокот во кој треба тоа да падне за да фрлањето биде правилно]]
Натпреварите во фрлање ѓуле се одржуваат на модерните [[Летни олимписки игри]] од нивното основање во 1896 година, а исто така оваа атлетска дисциплина е вклучена и на [[Светско првенство во атлетика|Светското првенство во атлетика]].

Секој од овие натпревари во модерната ера има одреден број на кругови на фрлања. Обично има три квалификациски рунди за да се одреди квалификациите за финалето. Потоа има три прелиминарни рунди во финалето со најдобрите осум натпреварувачи кои добиваат дополнителни три фрлања. Секој натпреварувач во финалето се рангира според своето најдолго фрлање, без разлика дали тоа било постигнато во прелиминарните или последните три рунди. За победник се прогласува натпреварувачот со најдолго правилно фрлање.

=== Тежина ===
Во натпреварите во машка конкуренција ѓулето тежи 7,26 кг (16 лб), а во женска конкуренција тежи 4 кг (8,82 лб). На јуниорските, училишните и ветеранските натпревари се користат ѓулиња, обично под тежините на оние што се користат на сениорските натпревари.

== Стилови на фрлање ==
Денес два стила се во општа употреба кај натпреварувачите во фрлање ѓуле: ''лизгачки'' и ''вртечки''. Со сите стилови на фрлање, целта е да се фрли ѓулето со максимална [[брзина]] нанапред под агол нешто помал од четириесет и пет степени.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.technologyreview.com/2010/08/03/201730/|title=Biomechanical Problem of Shot Putting Finally Solved}}</ref>

=== Лизгачки ===
Потеклото на оваа техника датира од 1951 година, кога Пери О'Брајан од [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]] измислил техника при која фрлачот свртен наназад, ротирај 180 степени низ кругот, а потоа го фрла ѓулето. За разлика од вртечкиот стил, оваа техника има линеарно движење.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.thoughtco.com/shot-put-glide-technique-3259104|title=Follow These Directions for the Glide Technique in Shot Put}}</ref>

Со оваа техника, десниот фрлач би почнал да гледа кон задниот дел на кругот. Тие вообичаено би прифатиле специфичен тип на крауч, вклучувајќи ја нивната свиткана десна нога, со цел да го започнат фрлањето од покорисно држење на телото, додека исто така изометриски ги оптоваруваат своите мускули. Поставувањето на нивната телесна тежина над свитканата нога, која се турка нагоре со еднаква сила, создава подготвителна изометриска преса. Силата генерирана од оваа преса ќе се канализира во следното фрлање што ќе го направи помоќен. За да го започнат фрлањето, тие клоцаат напред со левата нога, додека силно туркаат со десната. Како што фрлачот го преминува кругот, колковите се извртуваат нанапред, левата рака се замавнува надвор, а потоа цврсто се повлекува назад, проследено со рамената, а тие потоа удираат во движење со десната рака. Клучот е брзо да се движите низ кругот со што е можно помалку воздух под стапалата, па оттука и името „лизгање“.

=== Вртечко ===
Овој стил е познат и како ротациона техника.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://track.coachesdirectory.com/article/rotational-vs-glide-revisited--comparing-shot-techniques-article.html|title=Rotational vs. Glide Revisited - Comparing Shot Techniques &#91;ARTICLE&#93; &#124; the Track & Field / Cross Country Coaches Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20180510115129/http://track.coachesdirectory.com/article/rotational-vs-glide-revisited--comparing-shot-techniques-article.html|archive-date=2018-05-10|accessdate=2018-05-09}}</ref> За првпат бил користен во Европа во 1950-тите, но не добил големо внимание до 1970-тите.<ref name="auto1">{{Наведена мрежна страница|url=http://digitaltrackandfield.com/shot-put-spin-glide-technique-comparison/|title=Shot Put Spin and Glide Technique Comparison|date=2013-09-17}}</ref> Во 1972 година, Александар Баришников го поставил својот прв рекорд [[Советски Сојуз|во СССР]] користејќи нов стил на фрлање, вртечки („круговой мах“ на руски), измислен од неговиот тренер Виктор Алексејев.<ref name="Barysh1">[http://www.sportsdaily.ru/articles/hronograf-22508 Aleksandr Baryshnikov biography on sportsdaily.ru (in Russian)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210926012621/https://www.sportsdaily.ru/articles/hronograf-22508 |date=2021-09-26 }} reference tested at 11 May 2009</ref> <ref name="Barysh2">[http://www.atlant.ru/sport/articles/sport_star/1102003022816/index.php Aleksandr Baryshnikov, Athlete from Russia (in Russian)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100917193850/http://www.atlant.ru/sport/articles/sport_star/1102003022816/index.php}} reference tested at 11 May 2009</ref> Вртењето вклучува вртење како фрлач на [[Фрлање диск|диск]] и користење на [[Момент на импулсот|ротациониот импулс]] за моќ. Во 1976 година, Баришников поставил светски рекорд од 22,00 метри со својот вртечки стил и бил првиот фрлач на ѓуле што ја минал границата од 22 метри.<ref name="ruderman1">[http://www.iaaf-rdc.ru/ru/docs/publication/28.htm Григорий РУДЕРМАН (Израиль), заслуженный тренер России «Метания в хх веке : тенденции развития.»] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131031121333/http://www.iaaf-rdc.ru/ru/docs/publication/28.htm}} reference tested at 11 May 2009</ref>

=== Употреба ===
Во моментов, повеќето врвни машки фрлачи на ѓуле користат вртечки стил. Сепак, лизгачкиот стил останува популарен бидејќи техниката води до поголема конзистентност во споредба со техниката на вртење. Речиси сите фрлачи започнуваат со користење на лизгачки стил. Томаш Мајевски забележува дека иако повеќето спортисти користат вртечки стил,<ref>Playboy Poland 8/2012, page 44,45</ref> тој и некои други врвни фрлачи на ѓуле постигнале успех користејќи го овој класичен метод (на пример, тој станал првиот што ја одбранил олимписката титула по 56 години).

Светскиот рекорд и следните шест најдобри машки резултати (23,37, 23,30, 23,15 и 23,12 на Рајан Крузер, 23,23 на Џо Ковач и 23,12 и 23,10 на Ренди Барнс) биле изведени со вртечката техника, додека осмиот најдобар време на сите времиња од 23,06 метри од Улф Тимерман бил изведен лизгачка техника.

Одлуката за користењето на лизгачка и вртечка техника веројатно ќе треба да се одлучи на индивидуална основа, одредена од големината и моќта на фрлачот. Ниските фрлачи може да имаат корист од вртењето, а повисоките фрлачи може да имаат корист од лизгањето, но многу фрлачи не го следат ова упатство.

== Видови ѓулиња ==
Ѓулето се изработува од различни видови материјали во зависност од неговата намена. Користените материјали вклучуваат [[песок]], [[железо]], [[леано железо]], цврст [[челик]], [[Не’рѓосувачки челик|нерѓосувачки челик]], [[месинг]] и [[Вештачко влакно|синтетички материјали]] како [[Винилен полимер|поливинил]]. Некои [[Метал|метали]] се [[Густина|погусти]] од другите, поради што големината на ѓулето варира. На пример, различни материјали се користат за правење ѓуле за фрлање во сала и фрлање на отворено - бидејќи мора да се земе предвид оштетувањето на околината - така што вторите се помали. Постојат различни стандарди за големина и тежина на ѓулето кои зависат од возраста и полот на натпреварувачите, како и од правилата на управното тело.

== Рекорди ==
{| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 100%;"
|-
! Рекорд
! Натпреварувач
! Држава
! Дата
! Место
|-
| colspan="5" | Светски рекорд — на отворено
|-
| 23,37 м
| [[Рајан Краузер]]
| {{знаме|САД}}
| [[18 јуни]] [[2021]]
| [[Јуџин (Орегон)|Јуџин]], [[Орегон]], [[САД]]
|-
| 22,63 м
| [[Наталија Лисовскаја]]
| {{знаме|СССР}}
| [[7 јуни]] [[1987]]
| [[Москва]], [[СССР]]
|-
| colspan="5" | Светски рекорд — во сала
|-
| 22,82 м
| [[Рајан Краузер]]
| {{знаме|САД}}
| [[24 јануари]] [[2021]]
| [[Фејетвил (Арканзас)|Фејетвил]], [[САД]]
|-
| 22,50 м
| [[Хелена Фибингерова]]
| {{знаме|Чехословачка}}
| [[19 февруари]] [[1977]]
| [[Јаблонец-над-Нисоу]], [[Чехословачка]]
|-
| colspan="5" | Олимписки рекорд
|-
| 23,30 м
| [[Рајан Краузер]]
| {{знаме|САД}}
| 5 август 2021
| [[Токио]], [[Јапонија]]
|-
| 22,41 м
| [[Илона Слупјанек]]
| {{знаме|ГДР}}
| [[24 јули]] [[1980]]
| [[Москва]], [[СССР]]
|-
| colspan="5" | Европски рекорд - на отворено
|-
| 23,06 м
| [[Улф Тимерман]]
| {{знаме|ГДР}}
| [[22 мај]] [[1988]]
| [[Ханья]], [[Греция]]
|-
| 22,63 м
| [[Наталија Лисовскаја]]
| {{знаме|СССР}}
| [[7 јуни]] [[1987]]
| [[Москва]], [[СССР]]
|-
| colspan="5" | Европски рекорд — во сала
|-
| 22,55 м
| [[Улф Тимерман]]
| {{знаме|ГДР}}
| [[11 февруари]] [[1989]]
| [[Зенфтенберг]], [[ГДР]]
|-
| 22,50 м
| [[Хелена Фибингерова]]
| {{знаме|Чехословачка}}
| [[19 февруари]] [[1977]]
| [[Јаблонец-над-Нисоу]], [[Чехословачка]]
|}

== Поврзано ==
* [[Фрлање камен]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
* [http://www.iaaf.org/disciplines/throws/shot-put IAAF shot put homepage]
* [https://iaaf.gekko.de/?a=throws&d=shot-put IAAF list of shot-put records in XML]

{{Нормативна контрола}}
[[Категорија:Поединечни спортови]]
[[Категорија:Атлетски дисциплини]]