Хварско востание
Хварското востание или востанието на жителите на Хвар било востание предводено од Матија Иваниќ и го зафатило целиот остров Хвар и градот Хвар, центарот на општината. Востанието прераснало во четиригодишна граѓанска војна (1510-1514) со јасно утврдени елементи на раната буржоаска револуција.[1]
Причини[уреди | уреди извор]
Венецијанската влада ги именувала своите благородници за кнезови во далматинските општини, лишувајќи ги од најважната привилегија на нивната поранешна автономија, но благородничките совети задржале голема моќ во локалната самоуправа под нивна управа. Поради својата одлучувачка улога во законодавството и општинските услуги, граѓанството уште во 15 век формирале граѓански (народни) собранија (собори), на кои тие барале официјално прифаќање на нивните заклучоци, предлози и некои општински служби и право на контрола на одлуките на благородничките совети. Одбивањето на тие барања била главната причина за незадоволството на граѓаните и честите конфликти со благородниците.
Друга причина било арогантното однесување на благородниците кон жените и девојките на граѓаните, што предизвикало неподнослива омраза кај граѓаните. Благородниците очигледно ги презирале и им дале до знаење дека се пониска класа на луѓе, нивни поданици и слуги. Третата причина се објаснува со стремежот на збогатените граѓани да се изедначат со благородниците и да станат членови на таканаречените големи совети. Кога не успеале да отстранат ниту една од споменатите причини, започнале немири, од кои најпознато е востанието на Матија Иваниќ во 1510 година кое траело до 1514 година.[2]
Со цел да се обезбеди моќ во локалната самоуправа, благородниците воспоставиле некои правни норми на феудалниот систем во континенталната заднина во статутите. Во времето на усвојувањето на Хварскиот статут ( 1331 год. ), Големиот собор се состоел само од благородници, кои во 1334 година. одлучиле во него да се избираат само оние чии татковци и дедовци биле членови. Легализираната благородна олигархија ја прогласила управата на општината како Божја мисија за постигнување правда. Дури и казнените одредби од статутот ги дискриминирале обичните жители.
Водени од средновековната идеја за одредени видови на лошо однесување, кои се почести и позастапени кај пониските општествени класи, изготвувачите на статутите напишале казнени одредби. Притоа тие тргнувале од длабоко вкоренетото сфаќање дека девијантното однесување на обичниот народ е условено од нивната тешка социјална положба, сиромаштија, примитивност и тенденции за инстинктивно реагирање. Бидејќи благородниците таквото однесување го сметаат за штетно и опасно за одржување на нивната моќ, тие го прогласиле за кривично дело.
На тој начин тие прогласиле цела низа видови на однесување на обичните луѓе за криминални дејствија, изразувајќи ја гореспоменатата средновековна идеја дека законите не се пишуваат за добри луѓе, бидејќи инаку би постапиле според законските прописи, туку за зли луѓе кои може да се одвратат од злото само со закани и казни предвидени со закон. Ова исто така укажува на идејата дека сите обични луѓе се зли, а благородниците се добри. Таквата правна дискриминација, меѓу другите причини, довело до бунт на островот Хвар.
Причина и тек на бунтот[уреди | уреди извор]
Откако собрал 2.000 вооружени луѓе под негова команда и опремил 30 бродови за да го обиколат островот и да го спречат бегството на благородниците во Венеција, тој ја презел контролата врз островот. Во втората година од востанието испратил барање до венецијанската влада да одобри свикување на Генералниот совет на сите класи во градот Хвар за да се воспостави поправедна управа од претходната. Петицијата содржела 22 потписи со полни имиња и назнака дека нивните желби ги потврдиле уште 60 истакнати граѓани. Во исто време, потписниците ги обвиниле избеганите благородници за сето насилство и причините поради кои тие се побуниле и барале да бидат казнети.
На почетокот, во тој конфликт, венецијанската влада (меѓу другото, затоа што Венеција тогаш војувала со Лигата на Камбре ) се држела очигледно неутрална, обидувајќи се да ги помири обичните жители со благородништвото, поради што ги поканила и двете страни во Венеција. . Бидејќи во тоа не успеала, а Хварското востание оставило силен впечаток во цела Далмација и се заканувало да се прошири, решила енергично да работат на смирување и го испратиле како посредник Зуан Навајер на Хвар. Нема информации како тој ја завршил задачата. Но во 1511 г. обичните жители се смириле (иако сè уште ја задржале власта на островот и не дозволувале враќање на благородниците бегалци). Но, кон крајот на истата година избувнале немири во цела Далмација, па венецијанската влада во 1512 г. го испратила новиот пробационист Себастијан Јустинијан. Славољубивиот и суров посредник се обидел со брутална сила да го скрши отпорот на Хварските востаници, тероризирајќи ги и затворајќи ги, осудувајќи 69 луѓе на прогонство, а на оној што ќе го заробел Матија Иваниќ му ветил 400 дукати. Меѓутоа, по поразот од силите на Иваниќ кај Јелса, тој ја загубил позицијата како пробациона служба.
По веста за нов напад на обичните жители на градот Хвар, Венеција испратила 15 воени галии под команда на пробационистот Капела. Во Стари Град дошле околу 1.500 војници.[3] По пристигнувањето на островот, тие биле, до октомври 1514 година, ги потопиле сите вооружени бродови на востаниците, по долг отпор ги совладале востаниците на островот и обесиле 20 водачи на востанието на командантската галија, а на десет од нив им ја отсекле едната рака и им го извадиле едното око. Така Хварското востание било задушено во крв. Матија Иваниќ успеал да го напушти островот и да се повлече во Краина. По задушувањето на востанието, тој не ги прекинал сите врски со островот, каде што се вратил двапати. Во мај 1515 година со вооружен брод се преселил од Краина на источниот рт на островот, а во септември 1516 година. во Врбоска киднапирал брод со вино, а потоа се вратил во Краина. Борбата на граѓаните за еднаквост, но веќе не насилно, ја продолжил синот на Матија Иваниќ, Иван Иваниќ и неговите потомци.
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Crnčević, Mirko. „Hvarski ustanak: pet akademika utvrđuje istinu o Matiji Ivaniću“. Slobodna Dalmacija. Посетено на 24. 8. 2012. Не се допушта закосување или задебелување во:
|publisher=(help); Проверете ги датумските вредности во:|accessdate=(help) - ↑ Hrvatski biografski leksikon: Ivanić, Matij, preuzeto 23. 6. 2012.
- ↑ Proleksis enciklopedija: hvarski ustanak (1510–1514), preuzeto 15. 10. 2013.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Божо Мимица, Востание на хварскиот народ (фељтон), Слободна Далмација, 1. април 2004 година
- Петриќ, Никша, Реферати за народното востание на Матија Иваниќ // Radovi Zavoda za hrvatsku povijest, бр. 1. (1977). стр. 541. -550.