Трансмисионен механизам на монетарната политика

Трансмисиониот механизам на монетарната политика (англиски:monetary policy transmission mechanism) ги претставува начините и механизимите преку кои парите и кредитите влијаат врз стопанските движења. Влијанието на овие промени врз монетарните агрегати е индиректно. Индиректното влијание се остварува преку промени на каматните стапки. При сфаќањето за тоа какво е влијанието на монетарната политика врз стопанските движења се појавуваат разлики. Влијанието на монетарната политика се пренесува преку одредени канали кои имаат различна важност од една до друга економија. Значењето на каналите е условено од развиеноста на финансиските пазари во економиите во кои тие се применуваат. Релативното значење на каналите се утврдува преку емпириски истражувања.

Кејнзијански наспроти монетаристички разбирања за влијанието на парите врз стопанските движења

Монетаристите влијанието на парите го делат на два дела на краток рок и на долг рок: на краток рок се одразуваат врз вкупната економска активност, а на долг рок само врз цените. Според монетаристите секој поединец сака да држи определена структура на имот, доколку настане промена кај некоја од релативните големини на имот настанува процес на повторно воспоставување на саканата структура на имот. Како парите на пример, ако се јави одвишок на пари индивидуваата ќе се насочи кон процес на воспоставување на посакуваната рамнотежа во структурата на имотот. Одвишокот на пари ќе биде претвоен во друг имот на пример реални добра. Ова претворање ќе има позитивно влијание врз зголемувањето на производството и на бруто-домашниот производ. Монетаристите прават разлика помеѓу тоа во кој период поминува економијата односно дали се наоѓа во фаза на рецесија или во фаза на полна вработеност. Процесот на претворање или на трансмисија ќе се одвива сè додека не се постигне посакуваната структура на имот. Битна компонента за оценување на тоа колку е ефикасна монетарната политика е брзината на движење на парите односно брзината на оптекот. Според монетаристичкото учење оптекот на парите е стабилна променлива и е доволно само да се регулира стапката на пораст на паричната маса. Процесот на претворање на одвишокот на пари во реални добра предизвикува директно влијание на монетарната политика врз стопанските движења.

Кејнзијанците имаат поразлично гледање на влијанието на парите врз реалните стопански движења. Главна детерминанта според нив е каматната стапка, бидејќи сите промени на понудата на пари ги изразуваат преку нејзе, втора разлика од тврдењата на монетаристите е што кејнзијанците брзината на оптек на парите ја сметаат за нестабилна категорија, и трета разлика е што парите ги гледаат и како трансакционо средство и како неактивно средство и како шпекулативно средство. Доколку се земе предвид овде претходниот пример ќе се забележи дека одвишокот на пари нема по автоматизам да се претвори во реални добра, индивидувата може да одлучи да го задржи во пари. Зголеменото количество на пари ќе предизвика да се намали брзината на оптекот на парите и на тој начин количеството на пари ќе се сведе на првобитната големина. Според кејнзијанците одвишното количество на пари ќе може да се претвори во различни финансиски имоти како што се акции, обврзници. Зголемената побарувачка на хартии од вредност ќе придонесе да се зголеми нивната цена, а да се намали каматната стапка, односно каматата. Со тоа ќе се мотивира побарувачката на кредити и побарувачката на реални добра. На овој начин ќе се оствари индиректно влијание преку каматната стапка на стопанските движења. Затоа кејнзијанците сметаат дека врската помеѓу влијанието на монетарната политика и стопанските движења е слаба. Тие сметаат дека поефикасен инструмент е фискалната политика отколку монетарната политика.

Канали на пренесување на ефектите од монетарната политика

Ефектите од монетарната политика се пренесуваат преку следниве канали:

• Каматите
• Кредитите
• Цените на имотите
• Девизниот курс
• Очекувањата

Каматите

Доколку во земјите имаме развиени финансиски пазари најефикасен канал за пренесување на ефектите од монетарната политика е каматната стапка. Промената во политиката за каматната стапка која е под контрола на централната банка се рефлектира на каматните стапки на кредитирњето и на депозитите во банките, кои директно се одразуваат на потрошувачките одлуки на бизнисите и домаќинствата. Како што се менува маргиналната каматна стапка се случуваат промени и во сферата на потрошувачката на бизнисите и домаќинствата. Важна променлива на која треба да се посвети внимание е реалната каматна стапка. Зголемувањето на номиналната каматна стапка предизвикува луѓето да имаат повисоки очекувања за инфлација, со тоа нема да се предизвика промена во реалната каматна стапка таа ќе остане константна, односно нема да се промени согледаниот магринален трошок на позајмувањето. Ефектот врз постоечките кредитни договори ќе зависи од условите на договорот. Доколку договорот е со флуктуирачка каматна стапка, просечните каматни стапки пропорционално ќе се зголемуваат со маргиналните каматни стапки. Промените кај договорите со фиксна каматна стапка се многу поспори, промените ќе настанат кога ќе дојде време да се преговара за постоечките услови на договорот. Преговорите се важни бидејќи ќе настанат промени во текот на готовината и промени во позициите во билансот на позајмувачите, овие промени се потикнати од промената на просечната каматна стапка која ќе биде во тек со маргиналната каматна стапка..

За да се прикаже преносот, односно трансмисијата ќе се земе за пример рестриктивната монетарна политика и експанзивната монетарна политика

Верижна реакција на ефектите на рестриктивната монетарна политика:

• Зголемување на референтната каматна стапка
• Пораст на каматните стапки на меѓубанкарскиот пазар на пари
• Пораст на пасивните и активните каматни стапки на комерцијалните банки
• Намален интерес на стопанството и населението за земање на кредити
• Намалена побарувачка на стоки и услуги
• Стабилизирање на општото ниво на цените

Верижна реакција доколку се води експанзивна монетарна политика:

• Намалување на референтната каматна стапка
• Намалување на каматните стапки на меѓубанкарскиот пазар на пари
• Намалување на пасивните и активните каматни стапки на комерцијалните банки
• Зголемен интерес на стопанството и населението за зимање на кредити
• Зголемена побарувачка на стоки и услуги
• Зголемување на општото ниво на цените

На овој начин централната банка ја отстварува нејзината крајна цел одржување ниска инфлација.

Кредити

Овој канал е тесно поврзан со претходниот канал . Централната банка може со преземање на мерки да влијае на кредитите на банките без да ги промени каматните стапки.
Претпоставки на кои се заснова овој трансмисионен канал:

• Кредитите се важни извори на средства за финансирање на бизнис активноста од таму и имаат голема важност во економијата, бидејќи се есенцијални за опстојувањето на бизнисите.
• Централните банки под определени услови се во состојба да го ограничат кредитниот потенцијал на банките.
• Зависноста на голем број на бизниси од кредитите и неможноста да извршат супституција за да ги финансираат своите активности од други извори на средства.

Сега ќе бидат прикажани примери кои ќе прикажат какви верижни реакции ќе настанат доколку се преземат експанзивни мерки и рестриктивни мерки за промена за кредитниот потенцијал на банките.
Верижна реакција на зголемувањето на задолжителната резерва:

• Зголемување на задолжителната резерва
• Намалување на кредитната активност
• Намалување на стопанската активност
• Намалување на вкупната агрегатна побарувачка
• Намалување на инфлацијата

Верижна реакција на намалување на задолжителната резерва :

• Намалување на задолжителната резерва
• Зголемување на кредитната активност
• Зголемување на стопанската активност
• Зголемување на агрегатна побарувачка
• Зголемување на инфлацијата

Цените на имотот

Ефектите кај овој канал се пренесуваат преку цените на формите на имот како што се реалниот и финансискиот имот. Овој канал е успешен доколу се остварени неколку претпоставки, односно земјата мора да има најразновидни форми на финансиски и реални имоти и да постојат развиени пазари за овие форми на имот.
На пример, како се пренесуваат ефектите од преземањето на експанзивна монетарна политика преку цените на финансискиот имот врз стопанските движења:

• Намалување на каматните стапки на обврзниците
• Пад на побарувачката на обврзници
• Зголемена побарувачка на акции
• Зголемена цена на акциите

Додека пак промени коишто можат да настанат и да се пренесат преку цените на реалниот имот, под претпоставка дека се води експанзивна монетарна политика,се: :

• Пад на каматните стапки на кредитите
• Зголемена побарувачка на кредити за купување на реален имот( куќа, стан и др.)
• Зголемена побарувачка на пазарот за реален имот
• Зголемување на цените на пазарот на реален имот

Постојат три типа на трансмисиони механизми кои се одвиваат преку цените на имотот :

• Инвестиции (Тобиновата Q теорија: монетарната политика влијае на реалниот сектор преку нејзино влијание на цените на капиталот
• Потрошувачка(Потрошувачката е функција од богатството што е стекнато во текот на животот, вклучувајќи ги и акциите)
• Билансот на состојба на фирмите и домаќинствата( Пораст или пад на цените на финансискиот и реалниот имот се одразува врз билансот на состојба на домаќинствата и фирмите )

Монетарната политика главно овде влијае врз очекувањата на стопанството и населението, на понудата и побарувачката на пазарите на имот и во крајна линија на целта на монетарната политика, односно стабилизација на општото ниво на цените.

Девизниот курс

Овој трансмисионен канал е значаен за економиите кои најголем дел од општествениот производ го разменуваат со странство, девизниот курс е најзначајна алатка за пренесување на ефектите врз цените. Каналот за девизен курс игра важна улога во новите пазарни економии поради неколку причини. Прво, влијанието на девизниот курс на побарувачката во малите отворени економии има тенденција да биде големо. Второ, девизниот курс често претставува клучна променлива за очекувањата на приватниот сектор за инфлацијата. Трето, промените во девизниот курс предизвикуваат големи промени на структурата на имотот во оние економии каде што домаќинствата и фирмите имаат средства и обврски во странска валута. Влијанието на девизниот курс може да биде:

• На директен начин
• На индиректен начин

Директното влијание се реализира на тој начин што промените на девизниот курс се одразуваат врз разменливите добра. Пример за експликација на директното влијание на девизниот курс врз цените: Девизниот курс на домашната валута депрецира за 5%, со тоа се покачуваат цените на разменливите добра за ист процент. Индиректното влијание се реализира на тој начин што промените на цените на разменливите добра во однос на неразменливите предизвикуваат промени врз целокупните стопански движења, а со тоа и се постигнува крајната цел односно ценовната стабилност. Во случај на депрецијација на домашната валута се предизвикува пад на цените на разменливите стоки од домашно производство со што тие стануваат поевтини во однос на цените на увезените стоки. Со што се стимулира извозот наместо увозот, а со тоа и се влијае врз зголемување на производството. Доколку се случи апрецијација на курсот на домашната валута, ќе се зголеми увозот, а ќе се намали извозот. Со тоа ќе се намали домашното производство бидејќи домашните стоки стануваат неконкурентни на странскиот пазар.

Очекувањата

Иако не е самостоен канал, очекувањата се од значителна важност за делотворноста на сите други канали на трансмисија. Во зависност од степенoт до кој платите на приватниот сектор и очекувањата за цените гледаат напред кон иднината , до тој степен и ќе бидат извршени прилагодувањата на номиналната побарувачка и ќе бидат извршени промени во политиката на централната банка. Неефективната политиката може да влијае и врз промена на очекувањата на стопанството за преносот на инфлацијата. Делотворноста на каналот за очекувањата зависи од неколку фактори. Еден од нив е степенот на кредибилитет на централната банка: поголем кредибилитет води кон пообјективни предвидени ефекти на монетарната политика и обратно. Вториот фактор е степенот на предвидливост на активностите на централната банка, кој може да се подобри со зголемување на транспарентноста и јавното информирање за политиката што ја применува централната банка. Трет фактор е посветеноста на централната банка кон примена на конзистенти инструменти за влијание над стопанските движења. Овој фактор води кон создавање на постабилни очекувања за економската иднина.