Мистерија од Елче
| Мистериозна драма на Елче Misterio de Elche (es) | |
|---|---|
 Прилог од „Консуета“ од 1709 година, или ракопис на „Мистериите“ што ги содржи дијалогот и партитурата. | |
| Датум(и) | 14 и 15 август |
| Честота | Годишно |
| Одржувалиште | Базилика Санта Мариа |
| Место | Елче, Шпанија |
Мистерија од Елче (шпански: Misterio de Elche, каталонски: Misteri d'Elx) — литургиска драма од средниот век во која се прикажува Успението на Пресвета Богородица.
Мистеријата (драма) во два чина се изведува секоја година на 14 и 15 август во базиликата Санта Марија во градот Елче. Во 2001 година, УНЕСКО ја прогласиле за едно од ремек-делата на усното и нематеријалното наследство на човештвото и во 2008 година ја впишале во својот репрезентативен список.
Потекло[уреди | уреди извор]
Постојат две приказни во врска со датумот на создавање на Mister d'Elx . Постарата приказна, која го наведила своето потекло во 13 век, била изнесена од Кристобал Санз во неговата историја на градот напишана на почетокот на 17 век. Откако признал дека не можел да ја докаже својата историја, предложил дека најраните жители на градот го прославиле настанот во 1276 година. Тој исто така додал уште една постара приказна: по освојувањето на градот од страна на Јаков I Освојувачот во 1265 година, жителите на градот ја замислиле идејата за мистериозна претстава на денот кога градот бил повторно одземен од Маврите.
Во 1717 година, Хосе Антон, јавен обвинител на Маркизот Елче, исто така ја поддржал теоријата и додал чудесен елемент: пристигнувањето на мистериозната арка на плажите на Елче во мај 1266 година. Кутијата ја содржела сликата на Богородица која денес е вградена во базиликата, документ што го содржи сценариото и повремено музиката на претставата. Оваа приказна делумно била задржана за да се оправда можната грешка на композиторот, Оскар Еспла (1886–1976), кој тврдел дека во 1924 година, му било покажано писмо од 1266 година со кое ја одобрува драмата. Ова писмо, наводно, било зачувано во Општинскиот архив на Елче, и покрај фактот што оттогаш никогаш не било видено, ниту пак цитирано. Работата што ја извршил Еспла и неговата важност како композитор, ја оживеала теоријата за потеклото на драмата во 13 век.
Од крајот на 19 век, кога историчарите првпат пристигнале во Елче и ја проучувале драмата, датумот на неговото составување било проценето дека првпат била изведена некаде околу крајот на 15 век. Во моментов, повеќето научници од повеќе дисциплини (книжевна, театарска, музичка, лингвистика, иконографска итн.) се согласуваат со неговата композиција во втората половина на 15 век, без да се нагласат какви било преседани што постојат во градот.
Сцена[уреди | уреди извор]
Претставата се игра во рамките на базиликата, а сцената опфаќа неколку области и уреди:
Рајот[уреди | уреди извор]
Големото платно, сместено на висината на прстенот на куполата на базиликата, ја исполнува двојната функција на претставување на небото и прикривање механизми кои дозволуваат искачување и спуштање на уредите од воздушната сцена.
Платното делува како делител помеѓу небесните и земните дејства и е пренос кон хорот наречен „Врата на рајот“. Вратата е квадратна бленда што се отвора и затвора три пати во текот на претставата за да се прифатат воздушни сценски уреди.
Ла Маграна[уреди | уреди извор]
Оваа воздушна направа, наречена ла маграна („калинката“), го транспортира првиот ангел кој ѝ ја дава на Марија златната палма и ѝ го покажува патот до рајот. Во сегашната форма, уредот датира од втората половина на 16 век.
До неодамна, терминот „калинка“ се сметал за доста модерен, а терминот „облак“ се сметал за постар и поточен. Се смета дека ова е резултат на тоа што уредот наводно ја променил бојата од постара сина во црвена. Меѓутоа, современото истражување сугерира дека името веќе се користело во 16 век, веројатно затоа што сегашниот, покомпактен и цврст уред ја заменил помалку суштинската структура направена од памук, хартија и ткаенина.
Арачели[уреди | уреди извор]
„Арацели“ е второто воздушно уредување кое се појавува и на сцената стапува во два наврати. Најпрво го користат пет ангели кои ја носат душата на Марија (во форма на статуетка) на Рајот; четворица од ангелите пеат додека централниот ангел (често свештеник) го носи духот на Богородица. Тие им се јавуваат на апостолите, кои организираат поворка за да го погребаат нејзиното тело. Нејзиното второ појавување е во големото финале, каде што петтиот ангел со душата на Марија е заменет со целосната слика на Марија. Оваа слика е земена во таванот и е крунисана од Светата Троица на половина пат од неговото вознесување.
Арачели не е единствена статуа за мистериозната драма. Сличнa е на скулптурите направени на крајот на 15 век и почетокот на 16 век.
Кадафал[уреди | уреди извор]
Ова е платформата на која се одвива голем дел од драмата. Приближно квадратна форма, покриенa со дрво, се крева за да ја скрие шуплината што ја содржи. Таму се спуштаат некои воздушни уреди, каде актерите ги менуваат костимите или исчезнуваат. Се наоѓа под куполата и Рајот, но се протега до хорот за да го поврзе Гробот со вратилото на Небесната врата.
Во Елче, Кадафал е, според зборовите на Киранте Сантакруз, „областа на Марија, која ги содржи местата што се исклучиво нејзини, нејзината куќа и нејзиниот гроб. Овде Богородица го доживува целиот процес на сакрализација и глорификација што се содржани во делото, таа е единственото место каде што небесните личности и земните луѓе живеат заедно“.
Терминот „кадафал“ се појавува во првите извештаи за мистериозни драми поставени во црквите со непроменливо значење: даска или платформа каде што се одвива драмското дејство.
Коридорот[уреди | уреди извор]
Ова е голема рампа изградена на врвот на главната патека на базиликата. Се издига од главната врата до Кадафал; на местото каде што се спојуваaт два мали заливи е обезбедено место за седење за тројца организатори свештеникот кој ја надгледува претставата.
Неговата важност е симболична, првенствено затоа што е единствениот физички елемент што ја претвора целата црква во платформа за драматични дејства. Второ, патеката дозволува комуникација помеѓу земното и божественото и го претставува духовниот пат по кој секој патува.
За време на претставата, актерот што ја игра Марија исто така патува по овој пат, од вратата до Кадафалот, симболизирајќи го нејзиното целосно достигнување на христијанскиот идеал за соединување со Христос преку неговите страдања.
Музика[уреди | уреди извор]
Музиката за претставата е содржана во Consueta, спој на зборовите Consuetudine и Ordinatio. Овие ракописи на литургиските церемонии, кои содржат скапоцени прибелешки на сценските насоки, музички партитури и сценски уреди, датираат од 1625 година.
Настапи[уреди | уреди извор]
На 14 август се изведува првиот чин, познат како La Vesprà („Бдение“). Со оглед на тоа што е во пресрет на Богородица, таа ги раскажува последните часови и Успението на Богородица, кога нејзината душа е донесена во рајот оставајќи го нејзиниот труп опкружен со ожалостените апостоли.
На 15 август се поставува вториот чин, познат како La Festa („Празникот“). Се фокусира на погребот, Успение и крунисување на Богородица. Започнува во 10 часот со „Ел Сотеррар“ („Погребот“): овој дел се одвива на улиците надвор од базиликата, со поворка на ликот на мртвата Богородица, актерите и бендовите ја свират песни од Ла Феста .
Подготовки[уреди | уреди извор]
Во неделите пред поставувањето на Мистери, се случуваат неколку подготвителни настани.
На 6 август во Соборната сала се одржува „ la prova de veus “ („тест на гласовите“), за да се изберат оние што ќе пеат во Мистери. Ова покажува дека Градскиот совет на Елче, а не Црквата, финансиски ја поддржува претставата.
Во 6 часот навечер на 10 август, во базиликата се спроведува „La prova de l'àngel “ („тестот на ангелот“). Ова е моментот кога организаторите ги идентификуваат децата отпорни на вртоглавица, кои на тој начин се способни да се спуштаат и да се искачуваат на уредите од воздушната сцена.
Антисемитизам[уреди | уреди извор]
Претставата била критикувана за злобните средновековни портрети на злите Евреи, при што критичарот Дејвид Ниренберг прашал дали спонзорите треба да го отстранат расистичкиот материјал како што направиле актерите во „Страстната драма Оберамергау“, и посочил дека претставата, која се емитувала на Фејсбук за првпат во 2019 година, ја прекршувала политиката на Фејсбук за говор на омраза.[1]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Nirenberg, David (10 October 2019). „Facebook's Hate Speech Policy and the 'Mystery of Elche'“. Tablet Magazine. Посетено на 23 October 2019.
- Mister d'Elx / Misterio de Elche. Консуета од 1709 година . Марикармен Гомес и Франсеск Масип. Тирант ло Бланш. Валенсија. 2010 (ISBN 978-84-9876-739-1 )
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Web del Patronato Nacional del Misteri d'Elx - Misterio de Elche
- La Tramoia Archived </link>
- Почит на „Мистерија на Елче“ од Жорди Саваљ и Кралската капела на Каталонија
- Место на нематеријално наследство на УНЕСКО (на англиски)
- Misteri d´Elx - Historia y Representación - Elche Se Mueve Portal Temático de Elche (на шпански)
|