Боговинска Пештера
| Боговинска Пештера | |
|---|---|
 Влезот во Боговинска Пештера | |
| Место | Бољевац, Србија |
| Должина | 5.020 м |
Боговинска Пештера — пештера во источна Србија и е една од најдолгите пештери во тој дел на земјата. Вкупната должина на пештерските канали е 5020 м. Должината на уредениот дел од пештерата е 550 м, а површината е 2201 м².
Местоположба
[уреди | уреди извор]Боговинската Пештера се наоѓа на југоисточното подножје на Кучајските Планини. Оддалечена е околу 2 км од рудникот за јаглен „Боговина“. До неа води макадамски пат, кој треба да се реконструира и асфалтира при уредувањето на пештерата. Од Бољевац е оддалечена околу 14 км, а од магистралниот пат Параќин-Зајечар 6 км. Влезот во пештерата се наоѓа на територијата на ЈП „Србија шуми“. Инфоцентарот, со водичка служба и угостителски услуги, сместен е во ловечка куќа, на околу 200 метри од влезот. До влезот во пештерата изградена е пешачка патека. Пред дваесетина години, Боговинската Пештера била најдолгата пештера во Србија - 5020 м и меѓу најдолгите пештери во поранешна Југославија. Во исто време, таа била единствената голема пештера во Србија, која не била уредена за туристички посети.[1]
Досегашни истражувања
[уреди | уреди извор]Боговинската Пештера била предмет на истражување на бројни спелеолошки екипи поради должината и квалитетот на пештерскиот накит. Неговата морфогенеза била детално истражена и објаснета, но не располагала со идеен проект за користење во туризмот, ниту делумно, ниту во целост. Главните истражувачи кои ги објавиле своите научни резултати се: С. М. Милојевиќ (1938), Драгутин Петровиќ (1957, 1977), Д. Петровиќ, Душан Гавриловиќ, Милутин Љешевиќ (1978), Д. Гавриловиќ (1960). За време на повеќегодишни истражувања, споменатите автори детално ја обработиле спелеоморфологијата на пештерата и ја објасниле нејзината генеза - начинот на настанување и еволуцијата, и направиле многу за нејзината афирмација во професионалните кругови и јавноста. Покрај тоа, тие на виделина извадиле фотографии од фасцинантен пештерски накит, кој го нема ниту една друга голема пештера. Оттогаш поминале скоро 30 години, кога Р. Лазаревиќ (2007) го истражувал влезот во пештерата во должина од 821 м и направил проект според кој пештерата била уредена за туристички посети. Истражувал на покана од Светолик Вучиќ (директор на Туристичката организација од Бољевац) и др. Небојша Марјановиќ (претседател на општина Бољевац). Имало и други истражувачи (ASAK, 1984, 1985), но нивните резултати не биле достапни. Нови истражувања, во должина од околу 1 км и изработка на идеен проект, со елементи на изведбен проект, биле договорени на состанокот во Белград, на 2 февруари 2007 година, на кој присуствувале Н. Марјановиќ, Светолик Вучиќ и Р. Лазаревиќ. Во врска со истражувањето на Боговинската Пештера, особено изненадувачки факт е што Јован Цвииќ не знаел за оваа најдолга пештера во тоа време. На територијата на општина Бољевац, тој истражувал неколку пештери во сливот на Радованска Река, потоа Леденица на Ртањ, Девојчина Пештера кај Подгорац и неколку пати бил во близина на Боговинската Пештера. Причината е што месното население не го известило. Ја чувале за свои потреби: засолниште, збегови. Во тоа време, бил познат само влезот во пештерата (околу 1000 м), а понатаму можело да се оди само низ воден сифон. Но, за време на сушните години, кога водата истекува или пресушува, може да се влезе во главниот канал.
С. М. Милојевиќ (1938) укажал на важноста на брахиклазата (кратки пукнатини што пресекуваат само еден слој варовник), на појавата на меандрите во Главниот канал на Боговинската Пештера. Д. Петровиќ (1957) ја истражил Боговинската Пештера во должина од 3118 м и ги посочил главните фази на нејзината морфолошка еволуција. Според него, сегашниот отвор на таванот бил извишувачки извор на Боговинска Река, која течела низ пештерата. Во подоцнежните истражувања, тој открил уште некои делови од Боговинската Пештера и со тоа ја зголемил должината на пештерата на 3157 м (1961). Д. Гавриловиќ (1960) ја истражувал подземната хидрографска врска помеѓу понорот на подземната Боговинска Река и изворите, кои се појавуваат во галериите на рудникот за јаглен „Боговина“. Д. Петровиќ, Д. Гавриловиќ и М. Љешевиќ, во текот на 1975-1976 година откриле нови пештерски канали, во должина од 1503 м, така што вкупната должина на Боговинска Пештера е 5020 м. Р. Лазаревиќ, Бошко Пауновиќ и Света Илиќ, го истражувале предвидениот дел од пештерата, од 7 до 11 февруари 2007 година. Покрај нив, во истражувањето учествувале и рудари. Рудникот за јаглен обезбедил посебна помош.
Во 2020 година биле објавени фосилни остатоци (заби) на изумрениот плеистоценски носорог Stephanorhinus hundsheimensis (Тула, 1902) со потекло од Боговинската Пештера, што е прва документирана појава на овој вид на територијата на Србија.[2]
Геолошки состав
[уреди | уреди извор]Боговинската Пештера претежно се градела во мезозојските варовници од средната и горната јура и долната креда. Максималната дебелина на варовникот во зоната на пештерите е 170 м. Висинската разлика помеѓу влезот во пештерата и точката 50 (најоддалечениот истражен дел) е околу 5 м. Пештерската река што тече низ пештерата, носи ситен песок и ситен чакал, кои имаат потекло од палеозојски шкрилци, од каде е изграден сливот на Боговинска Река, која понира во контакт со варовникот, а при големи води тече во површинско корито.[1]
Спелеолошки особености
[уреди | уреди извор]Боговинската Пештера е речна, периодично активна пештера. Ја изградиле подземните води, кои доаѓаат од сливот на Боговинска Река, и се спушта во кањонот на истата, која вклучува карстна плоча, во која се наоѓа комплексен пештерски систем. Низ пештерата протекуваат и води што паѓаат на карстната плоча, тука понираат и подземно истекуваат. Влезот во пештерата има облик на рударско окно, широк околу 4 м и висок 5,35 м. Влезот е на надморска висина од 268,3 м. Д. Петровиќ, во Боговинска Пештера, разликува три хоризонти на пештерските канали: Високи, Главни и Понорни. Според хидрографската функција, тие можат да се наречат: сув, периодичен и речен систем. Високиот или сувиот хоризонт е најстариот пештерски систем, кој се состои од мрежа на канали и сали. Неговото дно е скршено на неколку места и е вертикално поврзано со Главниот или Периодичниот канал. Главниот или периодичниот хоризонт е највпечатливиот морфолошки елемент во Боговинска Пештера. Долг е 2650 м. Започнува од сифонски вруток на крајот од пештерата, на висина од 276,5 м, а завршува на влезот во пештерата на надморска височина од 268,3 м. Сифонскиот вруток е 50 м понизок од коритото на Боговинска Река, на хоризонтално растојание од околу 100 м. Понорниот или речниот хоризонт е најнискиот и најмлад систем на Боговинска Пештера. Тој се наоѓа десет метри пониско од дното на Главниот канал, достапен е само на места каде што е пробиено дното на Главниот канал. Коралниот канал со Кристалната сала има најмногу пештерски накит. Тие припаѓаат на Сувиот хоризонт и се наоѓаат на крајот од Боговинска Пештера.[1]
Туристичка содржина
[уреди | уреди извор]За време на уредувањето на Боговинска Пештера, во оптек биле две варијанти. Според првата од 1978 година, требало да се изгради еднонасочна туристичка патека, по која посетителите би се движеле по должината на Главниот канал, во должина од околу 350 м. После тоа, тие би наишле на терасни проширувања, би поминувале низ раскошен пештерски накит и би се спуштиле во Главниот канал, на околу 150 метри од влезот. Тој дел од патеката би бил двонасочен. Ова решение изгледало многу примамливо, но било напуштено бидејќи во голема мера ќе го загрозело накитот од пештерата. Патеката е изградена според втората варијанта. Нејзината должина надминува 1000 метри, двонасочна е и го следи Главниот канал, каде што е овозможен пристап до три терасни проширувања: Сала за рударство, Сала на гиганти и Ајдучка сала. На овој начин, пештерскиот накит е заштитен од можни штети. Патеката е повисока за 0,5 м од коритото на пештерската река, а ширината е 1,0-1,5 м. Најдолгиот дел од пештерата, близу 5 км, е наменет за специјални посетители кои покрај комплетна опрема, би биле придружувани од специјален водич-спелеолог, би го посетувале делот од пештерата што не е туристички уреден.
Галерија
[уреди | уреди извор]-
Внатрешноста на Боговинска Пештера -
Пештерски накит во Боговинска Пештера
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Боговинска пећина, др Раденко Лазаревић, Желнид, Београд, 2010
- ↑ Radović, Predrag; Radonjić, Miloš; Billia, Emmanuel (2020). „Pleistocene rhinoceros from Bogovina Cave: the first report of Stephanorhinus hundsheimensis Toula, 1902 (Mammalia, Rhinocerotidae) from Serbia“. Palaeontologia Electronica. doi:10.26879/985.