Алексиначки Рудник
Алексиначки Рудник е градска населба во Србија во општина Алексинац во Нишавски Округ. Според пописот од 2011 г. имало 1293 жители.
Геологија на наоѓалишта[уреди | уреди извор]
Јагленот е откриен во овој басен кон крајот на седумдесеттите или почетокот на осумдесеттите години на 19 век, а повеќе детали за јагленот кај Алексинац за првпат дознаваме од првиот број на весникот на рударскиот оддел, објавен во 1892 година. години. Геолошкиот состав на палеорелјефот и ободот на сливот е претставен со кристални шкрилци. Над палеорелјефот лежат терциерни седименти со долна миоценска старост и хетероген состав, со неколку литолошки членови.
Рударски активности[уреди | уреди извор]
Во сливот на Алексинац јаглените шевови излегуваат по површината во должина од околу осум километри, по должината на линијата, слојот од јаглен бил отворен со осум отвори, а јагленот се ископувал повеќе од сто години од Алексинац најблискиот отвор била на околу четири километри западно, а најоддалечената единаесет километри северно, кај селото Суботинца. Иако наоѓалиштето се наоѓа многу блиску до главните патишта, а условите за наоѓање се многу поволни, рудникот работел слабо петнаесет години од добивањето на привилегијата. Во тој период, иако имало реални услови, немало обид за формирање рудник и организирање нормална експлоатација. Јагленот ископан рачно и без механизација со вагони се транспортирал до железничката станица Житовац, која е на околу пет километри од рудникот. Апел користел најголем дел од произведениот јаглен како гориво во својата пиварница. Повисоко производство на јаглен во Алексинац е забележано дури во 1985 година (1.245 тони), што на почетокот на 20 век достигнал околу 5.000 тони. Благодарение на значителните инвестиции во руднички капацитети и машини. Во рудникот Алексинац во 1906 година биле произведени се околу 40.000, следниот (1907) околу 50.000, а во 1908 г. нешто повеќе од 60.000 тони. Во 1911 г Алексинац го снабдувал пазарот со 70.000 тони јаглен, што дотогаш било рекордно производство за рудникот Алексинац, но веќе во 1912 година. паднало на 51.000 тони. Паралелно со зголемувањето на производството во Алексинац се зголемил и бројот на работници. Од првобитните 50 вработени, во 1903 г. Во рудникот веќе биле вработени 207 работници, а како што се зголемувало производството, се зголемувал и бројот на работници во рудникот, така што во средината на првата деценија на 20 век, бројот на работници се зголемил на околу 300 вработени.
Производство и продажба на јаглен[уреди | уреди извор]
| година | Продажба во странство | продажна вредност, динари. |
|---|---|---|
| 1903 година | Во Турција | 136.097 |
| 1904 година | Во Уг. и Тур. | - |
| 1905 година | Во Уг. и Тур. | - |
| 1906 година | Во Уг. и Тур. | Пример |
| 1907 година | Во бубачка. и Тур. | Пример |
| 1908 година | Во бубачка. и Тур. | Пример |
| 1909 година | - | Пример |
| 1910 година | Во бубачка. и Тур. | Пример |
Историја[уреди | уреди извор]
Јован Апел, индустријалец со германско потекло, добил во 1883 г заедно со белградскиот лекар Ѓорѓе Димитријевиќ, привилегија за вадење јаглен на површина од 950 хектари наречена Краљевац (по селото Краљево каде што е и пронајден јагленот). Првите тони руда служеле како погон за неговата пиварница. Во 1902 година го продале рудникот, сметајќи го за трошок бидејќи конкуренцијата била преголема. Сопственик станал белгискиот инженер Емил Фромонт, а директор бил Прим Арнолд. За време на Првата светска војна, рудникот бил окупиран од Германците. Германците го уапсиле и го испратиле Примо Арнолд во затвор. По ослободувањето на Србија се вратил и останал во Алексинац до национализацијата на рудникот во 1946 година.
Населбата има и неколку споменици „Споменик на борецот воин“ пред Центарот за култура, споменик на рударскиот вагон за основањето на рудникот, како и споменик на народните херои Петар Божаниќ и Сима Станиќ.
Петар Божаниќ е роден во 1911 година, во Тушевиќи во Лика, во работничко семејство. Како нелегален работник на Комунистичката партија за прв пат дошол во рудникот Алексинац во 1936 година, промовирајќи социјалистички идеи. Тој бил еден од основачите на одредот Озрен и загинал борејќи се за ослободување на Бор во 1944 година. Неговиот колега Сима Станиќ (роден 1915 година во село Бриње во Лика) собирал муниција и медицински материјали за одредот. Бил рудар во рудникот од 1936 година. Во 1944 година загинал во битката против Германците кај неготинското село Сиколе. Една од улиците на Алексиначкиот рудник е наречена „Божаниќ Станиќ“ во чест на нив двајца. Освен овие двајца, во книгата „Страдање на луѓето од Алексиначкото поморавје од 1941-1945 година“ [1] од група историчари меѓу кои и Зоран Стевановиќ, се споменуваат уште тројца рудари кои загинале во народноослободителната борба: Косовецот Миливое од Рутевац. кој загинал во 1944 година, Крајчер Максимилијан Марко, бегалец од Словенија, со тајно партизанско име „Ѕвонко“, застрелан во септември 1942 година во Бубања кај Ниш, а Радомир Михајловиќ (1922-1945) починал кај Градац во НОБ.
Една од улиците во населбата го носи името „Бане Савиќ“ по првиот секретар на КПЈ. Според весникот „Збор на рударот“ Бане потекнувал од селско семејство во околината на Брадац, умрел во мај 1942 година, спроведувајќи ги акциите на КПЈ, а во негово сеќавање има и мермерна плоча на централната работилница (сега во склоп на фабриката „Механика“).
Рударски несреќи[уреди | уреди извор]
Во книгата „отвор од 1918-1941 година“ [2] од историчарот Зоран Стевановиќ, покрај податоците за основањето, производството и сопственоста на рудникот, дадени се и податоци за првите несреќи во рудникот.
30.9.1923 година дошло до експлозија во која животот го загубиле 10 рудари, а околу триесетина биле повредени, печатот го опишал овој настан под наслов „робувај и умри“.
Кај окното „Свети Александар“ во пожар предизвикан од гасови што задушуваат на 27.07.1940 год. загинале 11 рудари.
во 1985 година во изолирана несреќа, еден рудар загинал кога бил смачкан од карпа во јамата. Имал сопруга, две деца и трето на пат.
На 17 ноември 1989 година Една од најголемите рударски несреќи во историјата на СФРЈ се случила во 1990 година, кога загинала целата прва смена од 90 рудари.[3] После тоа, рудникот бил затворен во пролетта 1990 година и престанал да работи.
Во несреќата во рудникот Соко во Сокобања на 1 април 2022 година дошло до несреќа во која загинале 8, биле повредени 30 рудари. Во смената на рудари биле рудари од Алексинац, а шестмина од загинатите биле од Алексинац. Еден од загинатите е и Бојан Стајиќ (1988-2022), млад човек од Алексиначки Рудник, тој починал еден месец по раѓањето на неговиот син. Негов мурал се наоѓа на зградата на Центарот за култура на Алексиначкиот Рудник.[4]
Спорт и култура[уреди | уреди извор]
Алексиначки Рудник има свој фудбалски клуб „Рудар“ и стадион. Домот на културата содржи сала Бисокоп, како и библиотеката „Вук Караџиќ“ со околу 15.000 книги.
Демографија[уреди | уреди извор]
Во населбата Алексиначки Рудник живеат 1.147 полнолетни жители, а просечната возраст на населението е 37,5 години (36,1 за мажи и 39,0 за жени). Во населбата има 574 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,56 жител.
Оваа населба главно е населена со Срби (според пописот од 2002 година ), а во последните три пописи е забележано намалување на бројот на жители.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Влајић, Милан (2022-10-31). „Монографија која бележи страдања -“. alpress.rs (српски). Посетено на 2023-09-05.
- ↑ Марибор, IZUM-Институт информацијских знаности. „Историја Алексинца и околине од 1918. до 1941.. 1 :: COBISS+“. plus.cobiss.net (српски). Посетено на 2023-09-05.
- ↑ Тодоровић, Тома. „Дан када је живот стао“. Politika Online. Посетено на 2023-08-25.
- ↑ „Nesreća u rudniku "Soko": Osam rudara poginulo, 18 povređeno - Društvo - Dnevni list Danas“ (српски). 2022-04-01. Посетено на 2023-09-05.